Úr endurreisn í uppbyggingu

Hluthafafundur Framtakssjóðs Íslands samþykkti í vikunni sérstaka arðgreiðslu upp á 5,6 milljarða króna. Með greiðslunni hefur sjóðurinn greitt út til eigenda sinna 17,3 milljarða króna, meira en helming af öllu innkölluðu hlutafé sjóðsins. Eigendur sjóðsins eru 16 lífeyrissjóðir auk Landsbanka Íslands og VÍS.

„Fram til þessa höfum við fjárfest 32 milljarða og eigum eftir 22. Það eru þau loforð sem eigendurnir skuldbundu sig til að leggja til sjóðsins,“ segir Þorkell Sigurlaugsson, stjórnarformaður Framtakssjóðsins. Hann bendir á að með arðgreiðslunni nú hafi sjóðurinn endurgreitt meira en helminginn af öllu innkölluðu hlutafé.

„Um áramót voru eignir sjóðsins bókfærðar á 29 milljarða króna, en matsvirði þeirra var 46 milljarðar. Þannig mikið er eftir inni af verðmætum gangi áætlanir okkar um þessi fyrirtæki eftir. Við horfum á næstu ár sem mjög góð fyrir sjóðinn áfram.“

Sjóðurinn markaði tímamót

Hlutverk Framtakssjóðsins segir Þorkell fyrst og fremst hafa verið að endurreisa íslenskt atvinnulíf og vera þátttakandi í því eftir hrun. Koma fyrirtækjum út úr bankakerfinu og láta ekki staðar numið við að fjárfesta í fyrirtækjum, heldur breyta þeim og efla og koma þeim á hlutabréfamarkað eða selja þau.

„Þetta var nýjung því lífeyrissjóðir höfðu almennt áður fjárfest án þess að beita sér mikið innan fyrirtækja með sama hætti og við höfum gert.“

Þorkell segir sjóðinn með verkum sínum hafa slegið á gagnrýnisraddir sem heyrðust í upphafi um að með stofnun hans væri búið til gríðarstórt valdabatterí. Eignir hafi verið seldar að endurskipulagningu og uppbyggingu lokinni og fjármunirnir sem til hafi orðið runnið beint til eigenda sjóðsins.

En vitanlega hafi ýmis mál tekið á, svo sem þegar taka þurfti afstöðu til þess hvort selja ætti Icelandic í einu lagi eða ekki. „Þá var á endanum ákveðið að selja ákveðna starfsemi og verksmiðjur sem ekki hentuðu inn í reksturinn.“ Eftir stendur traust félag auk um það bil 75 milljón evra sem nýtast geta til erlendra fjárfestinga.

Eins segir Þorkell vel hafa tekist til við söluna á Húsasmiðjunni, en á sínum tíma hafi aðkoma sjóðsins að fyrirtækinu verið gagnrýnd harðlega og sumir jafnvel lýst þeirri skoðun að réttast væri að láta fyrirtækið fara í þrot.

„Við hins vegar seldum félagið til erlendra aðila sem eru að byggja það upp og í samkeppni við þá sem fyrir eru á þessum markaði.“ Það er einnig mikill ábyrgðarhluti að láta félag fara í þrot til dæmis gagnvart starfsmönnum þegar aðrar leiðir eru færar.

Sama hafi átt við um Icelandair og talað um það þegar sjóðurinn keypti í félaginu á genginu 2,5 að fjárfestingin væri slæm. „Um það talar enginn í dag þegar gengið er komið í 13 og félagið orðið gífurlega öflugt,“ segir Þorkell.

Hlutverk sjóðsins segir Þorkell mjög skýrt. „Við erum ekki að kaupa fyrirtæki til að eiga til langs tíma, heldur til þess að gera úr þeim verðmæti fyrir eigendur sjóðsins.“

Starfsemin skipti líka máli fyrir hlutabréfamarkaðinn og þar með fyrir almenning sem sé eigandi að sjóðnum í gegnum lífeyrissjóðina og Landsbankann. Með starfsemi sinni hafi sjóðurinn átt þátt í því að bjarga lífvænlegum fyrirtækju, efla þau og koma um leið í veg fyrir að þrotabú bankanna seldu þau, mögulega á hrakvirði, til erlendra fjárfesta.

Annað hlutverk í sjónmáli

Hvað framtíðina varðar segir Þorkell ljóst að fjárfestingatímabil sjóðsins renni sitt skeið og síðan þurfi að vinna úr þeim eignum sem sjóðurinn hafi á hendi sér.

„En síðan erum við kannski að koma líka inn í nýja bylgju. Að lokinni endurreisn eftir hrun er verkefnið fram undan að losna út úr gjaldeyrishöftum, skapa trúverðugleika á alþjóðavísu og fjárfesta þannig að hagvöxtur aukist.“ Núna segir Þorkell að við taki uppbyggingarstarf og fjárfestar, lífeyrissjóðir sem aðrir, þurfi að horfa til þess hvaða tæki henti til starfans.

„Lífeyrissjóðir verða að geta treyst því að félögum sem þeir fjárfesta í sé vel sinnt og má nefna að fjárfestingar þeirra erlendis eru gjarnan í gegn um svona private equity-sjóði. Þeir kaupa ekki endilega beint í Microsoft, Apple eða Facebook og þess konar fyrirtækjum, heldur oft í framtakssjóðum sem eru sérfróðir á ákveðnum sviðum.“

Þorkell segist telja að slíkt fyrirkomulag sé ekki síður mikilvægt á heimavelli, sér í lagi í ríkjandi aðstæðum innan hafta, mikilli nálægð og þrýstingi á að selja á einum stað og kaupa á öðrum.

Eins segir Þorkell tækifæri fólgin í því að erlendir fjárfestar kaupi í framtakssjóðum hér. „Þeir kunna að vera viljugri til að kaupa í private equity-sjóði en að leggja fé sitt beint í einhverjar framkvæmdir. Með því að fjárfesta í svona sjóði, með íslenskum lífeyrissjóðum og öðrum fjárfestum, er áhættan minni fyrir erlenda fjárfesta og þeir geta betur réttlætt það að fjárfesta á Íslandi.“

Áhersla á góða stjórnarhætti

Þá segir Þorkell eignir og starfsemi sjóðsins skipta máli innan hafta því um 70 prósent af veltu eigna sjóðsins séu erlendar tekjur. Sjóðurinn hlíti skilmálum laga um gjaldeyrishöft en fyrirtæki í eigu hans og hann sjálfur hafa tækifæri til að skila verðmætum eða fjárfesta erlendis í þágu lífeyrissjóðanna. 

„Og þar sem þeir hafa takmarkaða fjárfestingagetu erlendis má segja að þarna séu þeir óbeint með erlendar eignir sem ekki koma fram sem slíkar í reikningum þeirra.“

Vegna hafta og fæðar fjárfestingarkosta segir Þorkell nær óhjákvæmilegt, þegar sjóðurinn selur eignir, að meðal kaupenda séu eigendur sjóðsins eða aðrir lífeyrissjóðir. „Við höfum haft þá reglu við eignasölu að fela öðrum að sjá um hana.“

Um leið er í starfsemi sjóðsins mikið lagt upp úr góðum stjórnarháttum og þeir innleiddir í þeim fyrirtækjum sem sjóðurinn á í. Þá eru stjórnarmenn Framtakssjóðsins að sögn Þorkels allt óháðir stjórnarmenn.

„Svo höfum við til dæmis þá reglu að stjórnarmenn Framtakssjóðsins sitja ekki í stjórnum þeirra fyrirtækja sem við eigum í.“ Sama á við um framkvæmdastjóra sjóðsins.

Þess í stað taka starfmenn sjóðsins sæti í stjórnum félaga auk þess sem valdir eru fagaðilar til stjórnarsetu.

„Við leggjum mikla áherslu á að starfsmenn séu tengdir þessum félögum, því hlutverk þeirra er að fylgja eftir stefnumörkun og áherslum sjóðsins. Hjá sjóðnum starfar öflugur og skilvirkur, en lítill hópur starfsmanna þar sem liðsheildin er afar mikilvæg og það er þeim fyrst og fremst að þakka hve vel hefur gengið.“

Sjóðurinn er þolinmóður

„Við höfum líka lagt áherslu á að byggja félög þannig upp að eigið fé þeirra sé nægilega sterkt áður en kemur að sölu eða skráningu á markað. Við höfum enga hagsmuni af öðru en að þau félög sem við seljum standi undir nafni og standi undir fjárhagslegri getu. Okkur liggur ekkert á.“

Þorkell bendir á að sjóðurinn sé ekkert skuldsettur, með 96 prósenta eiginfjárhlutfall. „Við eigum núna nokkur félög sem fólk kannast við og eru í umræðunni, svo sem N1, Advania, Icelandic, Promens og Icelandair og horfum bara á hvenær þau eru tilbúin; hvenær stjórnendur þeirra og rekstur er orðinn það góður að forsvaranlegt sé og skynsamlegt að selja þau.“ 

„Allt sem við seljum fer beint til eigenda okkar. Við greiðum arð, en megum ekki endurfjárfesta samkvæmt reglum sjóðsins.“ Vilji sjóðurinn hins vegar fjárfesta sé jafnóðum kallað inn nýtt hlutafé. 

Síðan þegar kemur að sölu þá sé fyrsti kostur að skrá félög á hlutabréfamarkað hér heima. „En það er auðvitað alls ekki sjálfgefið. Sum félög sem við eigum eru þess eðlis að ekki er víst að skynsamlegt sé að skrá þau á markað hér heima, svo sem vegna eðlis starfsemi þeirra, sem kannski fer fyrst og fremst fram erlendis,” segir Þorkell. 

Verkefni sjóðsins segir Þorkell hafa verið skemmtileg, spennandi og krefjandi. „Ég verð var við að aðkoma okkar að fyrirtækjum, jafnvel þótt henni hafi ekki fylgt fjárframlag, hefur ýtt undir jákvæðni og sjálfstraust innan þeirra.” Starfsfólkið viti þá að þarna sé kominn eigandi sem ætli sér að vinna með fyrirtækinu og hjálpa því inn í framtíðina, en gerir líka miklar kröfur.



Hagnaður Framtakssjóðs Íslands eftir rekstrarárum: 

Ár          Upphæð

2010         701 milljón króna

2011      2.344 milljónir króna

2012      6.111 milljónir króna



Eignir sjóðsins: 

Fyrirtæki            Eignarhlutur

N1                       45,0%

Promens             49,5%

Icelandic Group 100,0%

Advania               75,0%

Icelandair Group    7,0%* 

Búið er að selja Húsasmiðjuna, Plastprent og Vodafone, sem skráð var í Kauphöllina. 

*Upphafleg eign var var 30%



Á langa sögu í íslensku atvinnulífi

Þorkell Sigurlaugsson er fæddur 2. maí árið 1953. Hann er stúdent frá MR 1973 og viðskiptafræðingur frá Háskóla Íslands 1977. Hann hefur komið víða við í íslensku atvinnulífi frá útskrift og ritað fjölda greina og bóka um íslenskt viðskiptalíf, síðast bókina „Ný framtíðarsýn“ árið 2009. 

Frá 2009 hefur Þorkell verið framkvæmdastjóri fjármála- og fasteignareksturs Háskólans í Reykjavík (HR). 2004 til 2008 var hann framkvæmdastjóri þróunarsviðs HR og þar áður framkvæmdastjóri þróunarsviðs Eimskips og Burðaráss, sem var fjárfestingafélag Eimskips. Að auki hefur hann setið í stjórnum fjölda fyrirtækja, stórra sem smárra. Þorkell hefur verið í stjórn Framtakssjóðs Íslands frá upphafi og stjórnarformaður frá sumri 2011.