Undanfarin ár hefur reglulega sprottið upp umræða um hátt lyfjaverð á Íslandi og hvað er til ráða til að draga úr lyfjakostnaði ríkisins. Ætlunin er í þessari grein að skýra frá þeirri reynslu sem nýtt samheitalyfjafyrirtæki á íslenskum markaði, LYFIS ehf., hefur upplifað við það að koma samheitalyfjum á markað og reynt að leggja sitt að mörkum við að lækka lyfjaverð í landinu, neytendum og ríkinu til góða.
LyfjaskráningarOft hefur verið rætt um há skráningargjöld á lyfjum á Íslandi og hefur fyrirtækið ekki farið varhluta af þeim kostnaði. Þegar starfsemi fyrirtækisins hófst og sótt var um fyrstu skráningar lyfja árið 2008 var grunngjald landsskráningar 115.000 kr. á lyf. Fyrirtækið var þá búið að gera samning um kaup á fjölda lyfja til skráninga og enn fleiri í vinnslu og rekstraráætlanir fyrirtækisins unnar út frá því gjaldi. Árið 2009/10 var svo gjaldskrá Lyfjastofnunar hækkuð úr 115.000 kr. fyrir landsskráningu lyfs í 1.820.000 kr. fyrir samskonar skráningu, eða tæplega 1.600% hækkun. Var það gert á grundvelli mælinga á þeirri vinnu sem liggur á bak við slíkar skráningar og engin ástæða til að rengja þær forsendur en fyrir fyrirtæki sem er að hefja rekstur hafa slíkar hækkanir þær áhrif að allar forsendur rekstraráætlana bresta og gott betur. Velta verður fyrir sér rekstrarumhverfi lyfjafyrirtækja á Íslandi. Sífellt er verið að auka kröfur til m.a. skráninga lyfja sem kalla á aukinn kostnað fyrirtækjanna og er fullur skilningur fyrir því að slíkt er gert sem neytendavernd. Það að hið opinbera geti leyft sér að hækka gjaldskrár í einu skrefi um tæplega 1.600% án nokkurra takmarkana og algjörlega kippt fótunum undan rekstrargrundvelli fyrirtækja er minni skilningur fyrir. Það eru einhliða ákvarðanir sem fyrirtækin standa berskjölduð fyrir. Er líklegt að slíkt stuðli að auknu framboði lyfja á markaði og þar með lækkun lyfjaverðs?
Lyfjaverðskráin og viðmiðunarverðskráinVerðlag lyfja er ekki frjálst heldur er hámarksverð á lyfseðilsskyldum lyfjum ákveðið af Lyfjagreiðslunefnd eftir umsókn þar um. Einnig ákvarðar nefndin hvort sjúkratryggingar taka þátt í greiðslu lyfja. Lyfjagreiðslunefnd gefur út lyfjaverðskrá þar sem fram kemur viðmiðunarverðskrá, greiðsluþátttaka almannatrygginga hvers lyfs, hámarksverð og greiðsluþátttökuverð allra lyfseðilsskyldra lyfja. Viðmiðunarverðskráin var þannig uppbyggð að hún bar saman verð milli sömu pakkningastærða en ekki út frá því hvaða lyf var í raun ódýrast, óháð pakkningastærð. Þegar verið er að kaupa lyf erlendis frá er ekki alltaf hægt að velja þær pakkningastærðir sem eru í boði og þegar markaðurinn er eins lítill og hérlendis verða fyrirtækin oft að taka því sem býðst m.t.t. pakkningastærða. LYFIS er með tvö lyf á markaði sem svona var ástatt um. Lyfin frá fyrirtækinu voru ódýrustu lyfin á markaði en voru ekki afgreidd í apótekunum vegna pakkningastærðarinnar og Sjúkratryggingar (SÍ) greiddu í dýrari lyfjunum eins og hin ódýru væru ekki til, þ.e. ríkið var að borga meira fyrir lyfin en þurfti.
Strax í apríl síðastliðnum var ljóst að uppsetning lyfjaverðskrárinnar var ekki að vinna með lyfjum fyrirtækisins þó svo þau væru með lægsta verðið á markaði. Í framhaldi af samskiptum við Lyfjagreiðslunefnd hefur verið gerð breyting á uppsetningu Lyfjaverðskrárinnar á þann hátt að nú eru fleiri (ekki allar) pakkningastærðir bornar saman m.t.t. hvað gefur lægsta verðið. Sú breyting tók gildi nú 1. nóvember, þ.e. átta mánuðum eftir að gerð var athugasemd við kerfið. Á þessum átta mánuðum er búið að afgreiða og SÍ borga í mun dýrari lyfjum en hefði þurft ef viðmiðunarverðskráin hefði virkað eins og nú strax í upphafi. Lyfjagreiðslunefnd fær þó lof fyrir að hafa farið í þá vinnu að láta breyta uppsetningu Lyfjaverðskrárinnar og fyrir að sýna áhuga á að vilja breyta kerfinu og leggja eitthvað á sig til þess.
Sjúkratryggingar (SÍ)Greiðsla sjúkratrygginga fyrir hverja lyfjaávísun skal skv. lögum miðast við hagkvæmustu pakkningu lyfs samkvæmt lyfjaverðskrá. Strax í apríl var einnig ljóst að það var ekki reyndin vegna uppsetningar Lyfjaverðskrárinnar og hefði kallað á aukna vinnu hjá stofnuninni að fylgja því eftir. Síðan í apríl er SÍ búið að greiða í pakkningum sem ekki eru þær hagkvæmustu samkvæmt lyfjaverðskrá, upphæðir sem nema milljónum króna aukalega. Því miður er það upplifun fyrirtækisins að mikið áhugaleysi var hjá SÍ með að leysa þessi mál þar og meiri áhugi á að vinna með apótekunum með afgreiðslu dýrari pakkninga en að fylgja eftir hlutverki sínu og gera allt sem hægt var til að hagkvæmustu pakkningar lyfja samkvæmt Lyfjaverðskrá væru afgreiddar.
Afgreiðsla apótekannaApótekum er skylt skv. lögum að bjóða sjúklingum þau lyf sem eru ódýrust hverju sinni, innan 5% marka. Er það reynsla fyrirtækisins að mörg apótek fylgjast vel með verðbreytingum og kaupa strax ódýrustu lyfin til að eiga handa sínum viðskiptavinum. En þó svo fyrirtækið sé búið að vera með ódýrustu lyfin á markaði í marga mánuði er lítil sem engin sala til ákveðinna apóteka. Einnig hefur fyrirtækið reynslu af því að viðskiptavinur var afgreiddur með dýrara lyf en stóð á lyfseðlinum (LYFIS lyf) og þegar viðkomandi spurði hvort lyfið á lyfseðlinum væri ekki ódýrara en lyfið sem hann var afgreiddur með var honum boðinn afsláttur sem munaði verðmuni á gjaldi einstaklingsins á lyfjunum en ekki var boðist til að útvega viðkomandi lyf. Áhugavert er að velta fyrir sér hvað veldur því að sum apótek eru ekki með ódýrustu lyfin í boði fyrir viðskiptavini og bjóða þau ekki þó svo þeim sé það skylt. Er einhver formgalli í kerfinu sem vinnur gegn hugmyndafræðinni og/eða eru einhverjir faldir samningar til staðar sem hafa áhrif á virkni kerfisins? Tekið skal fram að frá árinu 2008 hefur verið óheimilt að selja lyfseðilsskyld lyf á mismunandi verði til apóteka, þ.e. óheimilt er að gefa afslátt af lyfseðilsskyldum lyfjum til apóteka.
Hvað með þig neytandi góður – er þér boðið ódýrasta lyfið í þínu apóteki?Frá því LYFIS markaðssetti sín fyrstu lyf í júlí 2010 hefur aukin samkeppni þeirra lyfja leitt til lækkunar á markaði um 20-80%. LYFIS hefur unnið markvisst að því að lækka verð lyfja á Íslandi, lyf fyrirtækisins eru oftast með lægsta verðið á markaði en fær samt ekki sölu í hlutfalli við það. Velta þarf fyrir sér hvað veldur og hver er þá hvatinn í kerfinu fyrir ný fyrirtæki.
Að öllu framansögðu er það mat nýs samheitalyfjafyrirtækis á markaði að það sem mest hefur unnið gegn fyrirtækinu er hið opinbera sjálft. Því væri kannski ekki úr vegi að yfirvöld tækju sér smá tíma í að taka til í eigin ranni og fá þau kerfi sem fyrir eru til að vinna að auknu framboði ódýrari lyfja á markaði áður en farið er að leita skýringa út fyrir kerfið.
