Nauðsynlegur orðhengilsháttur Júlía Margrét Alexandersdóttir skrifar 23. september 2010 06:00 Fordómar, eða hvernig alið er á þeim, er sjaldnast þægilegt umræðuefni. Flest viljum við vinna bug á okkar fordómum. Fæst viljum við vera þátttakendur í að ala á þeim. Og að ala á þeim er oftast ekki með einbeittum vilja gert. Það er eðli gamalla ranghugmynda um ákveðna hópa að læða sér inn í tungumálið. Hver kannast ekki við að hafa gripið til orða sem hamra á úr sér gengnum hugmyndum um minnihlutahópa? Ranghugmyndir um geðsjúka lifa góðu lífi. Geðsjúklingar eru hættulegir og vondir. Í bíómyndum og glæpaþáttum eru glæpamenn oftar en ekki geðsjúklingar. Engu að síður sýna rannsóknir að geðsjúkir fremja ekki fleiri glæpi en annað fólk. Í fræðsluriti Rauða krossins um geðsjúkdóma segir: „Flestir glæpamenn hafa ekki vald á eðlilegum samskiptum við annað fólk og hafa ekki náð að laga sig að þeim lögum og reglum sem gilda í þjóðfélaginu. Hvorugt af þessu er hægt að kalla geðsjúkdóm heldur er um að ræða félagslegan eða sálrænan vanda.“ Því er alltaf hætt við að baráttumálin litlu endi sem mús í kjaftinum á þeim stóru. Andri Snær skrifar grein og vekur þarfa umræðu um orkustjórnun landsins. Um leið læðist þó ljót mýta um geðsjúklinginn vonda og hættulega inn í greinina. Andri Snær má eiga það að hafa ekki viljandi ætlað að ala á fordómum. Þöggun er hins vegar ekki í boði, eða að litið sé framhjá því að þessi mýta smeygi sér þarna svo rækilega og oft inn í mikið lesna grein. Ármann Jakobsson skrifar grein á vefsíðuna Smugan.is sem fjallar meðal annars um að ekki mega festa sig í orðhengilshætti. „En alldæmigert er þetta fyrir þann orðhengilshátt og hræðslu við kjarna málsins sem Halldór Laxness nefnir í Innansveitarkróniku. Ef þetta er ekki að drepa málum á dreif, þá kann ég ekki helskó að binda.“ Að festa sig ekki í orðhengilshætti á oft við í umræðu – en aldrei um fordóma. Fordómum hættir nefnilega til að leynast á milli laga. Leynast í texta, dyljast í umræðunni. Fordómarnir koma sjaldnast upp á yfirborðið öðruvísi. Og þá þarf að benda á þá, sama þótt örlítið ryk falli á frábær rit eða ágætis fólk. Það er nefnilega ástæða fyrir því að þrátt fyrir heljarinnar mikla baráttu geðsjúkra í áratugi eru aðeins fimm ár síðan einn af hverjum sjö Íslendinga (samkvæmt rannsókn IMG Gallup fyrir Rauða kross Íslands) sagðist ekki vilja búa í nábýli við geðfatlaðan einstakling. Geðsjúkir eiga einnig erfiðara með að fá vinnu (sem er ein mikilvægasta leið að bata). Ástæðurnar fyrir þessum fordómum eru margþættar en mjög margir leggja að því líkum að fjölmiðlar og staðalímynd sem birtist oft þar af geðsjúkum, skipti þar sköpum. Tungumálið er verkfæri. Því er ekki hægt að halda því fram að grein á við grein Andra Snæs skipti engu máli. Sama þótt um óvitaskap hafi verið að ræða. Í áðurnefndri könnun IMG Gallup þar sem viðhorf Íslendinga til geðsjúkra var skoðað var viðhorf til múslima kannað um leið. Fordómar gegn múslimum eru enn meiri, einn af hverjum fimm vildi ekki búa í nábýli við þá. Kannski væri einfaldara að skipta út orðum til að útskýra á hvaða hátt grein Andra Snæs snerti marga geðsjúklinga. Múslimar hafa síðustu árin þurft að berjast við hugmyndir hins vestræna heims um að þeir séu kvenhatarar og öfgafullir hryðjuverkamenn. Hvað ef Andri Snær hefði skrifað grein, tja, til að mynda um kvennabaráttuna og notað orðin „múslimsk“ hegðun og „múslimsk“ framkoma til að lýsa því hvernig kvenhatur getur orðið sem verst. Sumir múslimar eru jú vondir við konur. En örugglega ekki fleiri en sá hópur siðblindra einstaklinga sem tilheyra flokknum geðsjúkir. Að lokum. Í Bakþönkum mínum sem birtust í Fréttablaðinu 15. september minntist ég á að „oft“ væru geðsjúklingar frjóir í hugsun. Rétt er að taka fram að þrátt fyrir að það einkenni sé viðurkennt einkenni á ákveðnum geðsjúkdómi, geðhvörfum, er slíkt ekki algilt, eins og Ármann bendir á í grein sinni „Rithöfundar og listamenn sem verða geðveikir eru mun frægari en öskukarlar sem verða það. Þess vegna halda margir að skapandi fólki sé hættara við geðveiki en öðrum. En sú goðsögn stenst ekki.“ Ég held að enginn vilji setja geðsjúkdóma upp á stall. Hins vegar hafa margir reynt að ræða um geðsjúkdóma, og góðu hliðarnar, sem mótvægi við umræðu sem hefur verið neikvæð í margar aldir. Það er óþarfa hræðsla að geðveikir sé þar með komnir í guða tölu því þar enda geðsjúkir seint. Eitt það mikilvægasta fyrir bata geðveikra er hins vegar að samfélagið taki þeim opnum örmum. Það hef ég reynt sjálf, eftir veru á geðdeild. Og við Ármann erum sammála þegar hann segir að það sé eiginlega betra að tala meira um geðveiki en minna, það geti dregið úr hræðslunni. Undir hvaða formerkjum það er gert – skiptir hins vegar höfuðmáli. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Júlía Margrét Alexandersdóttir Mest lesið Hverjir eiga Ísland? Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson Skoðun Kæru valkyrjur, hatrið sigraði líklega í þetta skiptið Arnar Laxdal Skoðun Ríkisstjórnin stóð af sér áhlaup sérhagsmuna Ásthildur Lóa Þórsdóttir Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir Skoðun Fröken þjóðarmorð: Þér er ekki boðið! Linda Ósk Árnadóttir,Yousef Ingi Tamimi Skoðun Ekki sprengja börn! Ellen Calmon Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Heilbrigðisreglugerð WHO: Hagsmunir eða heimska? Júlíus Valsson Skoðun Hvert er markmið fulltrúalýðræðis? Hlynur Orri Stefánsson,Vilhjálmur Árnason Skoðun Skoðun Skoðun Kæru valkyrjur, hatrið sigraði líklega í þetta skiptið Arnar Laxdal skrifar Skoðun Vönduð vinnubrögð - alltaf! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnin stóð af sér áhlaup sérhagsmuna Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar Skoðun Tvöföld bið eftir geislameðferð er of löng Katrín Sigurðardóttir skrifar Skoðun Fröken þjóðarmorð: Þér er ekki boðið! Linda Ósk Árnadóttir,Yousef Ingi Tamimi skrifar Skoðun Linsa Lífsins Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Að skrifa söguna“ Var of mikið undir hjá kvennalandsliðinu? Viðar Halldórsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Netöryggi til framtíðar Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Aftur á byrjunarreit Hörður Arnarson skrifar Skoðun Norðurlandamet í fúski! Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Flugnám -Þriðji hluti: Samtvinnað (Integrated) eða áfangaskipt (Modular) ATPL flugnám Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Ursula von der Leyen styður þjóðarmorð! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Hvert er markmið fulltrúalýðræðis? Hlynur Orri Stefánsson,Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Ég vona að þú gleymir mér ekki Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvaða einkunn fékkst þú á bílprófinu? Grétar Birgisson skrifar Skoðun Að koma út í lífið með verri forgjöf, hvernig tilfinning er það? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Tjaldið fellt í leikhúsi fáránleikans Vésteinn Ólason skrifar Skoðun Heilbrigðisreglugerð WHO: Hagsmunir eða heimska? Júlíus Valsson skrifar Skoðun Málþófs klúður Sægreifa-flokkanna Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun Græna vöruhúsið setur svartan blett á íslenskt samfélag Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Dæmt um efni, Hörður Árni Finnsson,Elvar Örn Friðriksson,Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Flugnám - Annar hluti: Afskiptaleysi stjórnvalda Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Sóvésk sápuópera Franklín Ernir Kristjánsson skrifar Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Dæmir sig sjálft Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Mega blaðamenn ljúga? Páll Steingrímsson skrifar Sjá meira
Fordómar, eða hvernig alið er á þeim, er sjaldnast þægilegt umræðuefni. Flest viljum við vinna bug á okkar fordómum. Fæst viljum við vera þátttakendur í að ala á þeim. Og að ala á þeim er oftast ekki með einbeittum vilja gert. Það er eðli gamalla ranghugmynda um ákveðna hópa að læða sér inn í tungumálið. Hver kannast ekki við að hafa gripið til orða sem hamra á úr sér gengnum hugmyndum um minnihlutahópa? Ranghugmyndir um geðsjúka lifa góðu lífi. Geðsjúklingar eru hættulegir og vondir. Í bíómyndum og glæpaþáttum eru glæpamenn oftar en ekki geðsjúklingar. Engu að síður sýna rannsóknir að geðsjúkir fremja ekki fleiri glæpi en annað fólk. Í fræðsluriti Rauða krossins um geðsjúkdóma segir: „Flestir glæpamenn hafa ekki vald á eðlilegum samskiptum við annað fólk og hafa ekki náð að laga sig að þeim lögum og reglum sem gilda í þjóðfélaginu. Hvorugt af þessu er hægt að kalla geðsjúkdóm heldur er um að ræða félagslegan eða sálrænan vanda.“ Því er alltaf hætt við að baráttumálin litlu endi sem mús í kjaftinum á þeim stóru. Andri Snær skrifar grein og vekur þarfa umræðu um orkustjórnun landsins. Um leið læðist þó ljót mýta um geðsjúklinginn vonda og hættulega inn í greinina. Andri Snær má eiga það að hafa ekki viljandi ætlað að ala á fordómum. Þöggun er hins vegar ekki í boði, eða að litið sé framhjá því að þessi mýta smeygi sér þarna svo rækilega og oft inn í mikið lesna grein. Ármann Jakobsson skrifar grein á vefsíðuna Smugan.is sem fjallar meðal annars um að ekki mega festa sig í orðhengilshætti. „En alldæmigert er þetta fyrir þann orðhengilshátt og hræðslu við kjarna málsins sem Halldór Laxness nefnir í Innansveitarkróniku. Ef þetta er ekki að drepa málum á dreif, þá kann ég ekki helskó að binda.“ Að festa sig ekki í orðhengilshætti á oft við í umræðu – en aldrei um fordóma. Fordómum hættir nefnilega til að leynast á milli laga. Leynast í texta, dyljast í umræðunni. Fordómarnir koma sjaldnast upp á yfirborðið öðruvísi. Og þá þarf að benda á þá, sama þótt örlítið ryk falli á frábær rit eða ágætis fólk. Það er nefnilega ástæða fyrir því að þrátt fyrir heljarinnar mikla baráttu geðsjúkra í áratugi eru aðeins fimm ár síðan einn af hverjum sjö Íslendinga (samkvæmt rannsókn IMG Gallup fyrir Rauða kross Íslands) sagðist ekki vilja búa í nábýli við geðfatlaðan einstakling. Geðsjúkir eiga einnig erfiðara með að fá vinnu (sem er ein mikilvægasta leið að bata). Ástæðurnar fyrir þessum fordómum eru margþættar en mjög margir leggja að því líkum að fjölmiðlar og staðalímynd sem birtist oft þar af geðsjúkum, skipti þar sköpum. Tungumálið er verkfæri. Því er ekki hægt að halda því fram að grein á við grein Andra Snæs skipti engu máli. Sama þótt um óvitaskap hafi verið að ræða. Í áðurnefndri könnun IMG Gallup þar sem viðhorf Íslendinga til geðsjúkra var skoðað var viðhorf til múslima kannað um leið. Fordómar gegn múslimum eru enn meiri, einn af hverjum fimm vildi ekki búa í nábýli við þá. Kannski væri einfaldara að skipta út orðum til að útskýra á hvaða hátt grein Andra Snæs snerti marga geðsjúklinga. Múslimar hafa síðustu árin þurft að berjast við hugmyndir hins vestræna heims um að þeir séu kvenhatarar og öfgafullir hryðjuverkamenn. Hvað ef Andri Snær hefði skrifað grein, tja, til að mynda um kvennabaráttuna og notað orðin „múslimsk“ hegðun og „múslimsk“ framkoma til að lýsa því hvernig kvenhatur getur orðið sem verst. Sumir múslimar eru jú vondir við konur. En örugglega ekki fleiri en sá hópur siðblindra einstaklinga sem tilheyra flokknum geðsjúkir. Að lokum. Í Bakþönkum mínum sem birtust í Fréttablaðinu 15. september minntist ég á að „oft“ væru geðsjúklingar frjóir í hugsun. Rétt er að taka fram að þrátt fyrir að það einkenni sé viðurkennt einkenni á ákveðnum geðsjúkdómi, geðhvörfum, er slíkt ekki algilt, eins og Ármann bendir á í grein sinni „Rithöfundar og listamenn sem verða geðveikir eru mun frægari en öskukarlar sem verða það. Þess vegna halda margir að skapandi fólki sé hættara við geðveiki en öðrum. En sú goðsögn stenst ekki.“ Ég held að enginn vilji setja geðsjúkdóma upp á stall. Hins vegar hafa margir reynt að ræða um geðsjúkdóma, og góðu hliðarnar, sem mótvægi við umræðu sem hefur verið neikvæð í margar aldir. Það er óþarfa hræðsla að geðveikir sé þar með komnir í guða tölu því þar enda geðsjúkir seint. Eitt það mikilvægasta fyrir bata geðveikra er hins vegar að samfélagið taki þeim opnum örmum. Það hef ég reynt sjálf, eftir veru á geðdeild. Og við Ármann erum sammála þegar hann segir að það sé eiginlega betra að tala meira um geðveiki en minna, það geti dregið úr hræðslunni. Undir hvaða formerkjum það er gert – skiptir hins vegar höfuðmáli.
Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar
Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Flugnám -Þriðji hluti: Samtvinnað (Integrated) eða áfangaskipt (Modular) ATPL flugnám Matthías Arngrímsson skrifar
Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar