Tveggja landa sýn Stefán Jón Hafstein skrifar 4. desember 2010 05:30 Merkilegar upplýsingar koma fram í nýrri þróunarskýrslu Sameinuðu þjóðanna um ,,Lífskjaravísitölu mannkyns" (Human development index). Ekki er hægt að sýna fram á beint samhengi milli hagvaxtar og velsældar almennings. Þau lönd sem þokast hraðast upp listann eru ekki endilega mikil hagvaxtarlönd. En þau eiga það sameiginlegt að leggja mikla áherslu á menntun og heilsu. Og jafnvel þótt hagvöxtur aukist víða um lönd má sjá í skýrslu SÞ að ójöfnuður í heiminum gerir það líka; ekki njóta allir þótt takist að hífa upp þjóðaframleiðslu. Og að fleiru er að hyggja: Vitað er að það land sem hefur mestan hagvöxt, Kína, borgar fyrir þann vöxt með gríðarlegum umhverfisspjöllum, þótt þau séu ekki mæld í þessari velferðarvísitölu. Lífskjaravísitala SÞ er nú 20 ára. Hún var á sínum tíma kynnt til sögunnar því menn þóttust vita að efnahagslegur vöxtur sannaði ekki allt um velferð fólks. ,,Þjóðartekjur á mann" segja ekki hvernig þær nýtast. Því vildu menn búa til vísitölu sem byggði á velferðarþáttum auk efnahagsþátta, svo sem menntun og lífslíkum. Nú er búið að bæta við jöfnuði og jafnrétti kynjanna til að finna enn áreiðanlegri mælikvarða á þróun samfélaga. Íslenska samhengið Ísland ,,hrynur" úr fyrsta sæti (2007) í 17jánda sæti í ár. Árið 2005 vorum við í 10unda sæti. Við erum nú í nágrenni við Finna og Belga, fyrir ofan Dani, en Norðmenn tróna efstir eins og oft áður. Sjálfsagt vegur þarna mest kaupmáttarhrunið eftir 2008, því lífslíkur og menntunarstig hafa sáralítið breyst, og hvað sem fólk segir er Ísland mjög ofarlega á lista í jafnréttismálum. Mörgum gæti óað við þessu mikla falli. En það má líka skoða jákvæðu hlið málsins: Þrátt fyrir eitt mesta efnahagsáfall sem þróað ríki hefur orðið fyrir (sem hlutfall af þjóðarframleiðslu), þá er viðspyrnan mikil. Hún felst í háu menntunarstigi (sem þó gæti verið betra) og heilsugæslu. Við höfum því borið gæfu til að fjárfesta rétt og eigum þarna ,,varasjóð" þegar peningahyggjan springur á limminu. Ísland er þrátt fyrir allt á topp 20 listanum, af þeim 160 ríkjum sem þarna eru. Og góðir möguleikar að rétta sig af. Á hinum endanum? Núverandi heimaland mitt, Malaví, er á listanum yfir þau 20 ríki sem erfiðast eiga. Fólksfjölgun er gríðarleg og sóknarþungi landsmanna í þverrandi auðlindir reiknast sem afrán upp á 5.8% af landsframleiðslu árlega. Landið fékk almennt grunnskólakerfi fyrir aðeins 16 árum, og er því áratugum á eftir öðrum Afríkuríkjum. Nú vantar 30.000 skólastofur og jafn marga kennara til að fullnægja þörf. Þótt Malaví hafi færst upp um 7 sæti á velferðarvísitölunni milli ára eru 72% landsmanna talin lifa á minna en 150 krónum á dag. Árangur landsins felst í því að nú eru ,,aðeins" 39% landsmanna á því stigi sem skilgreinist sem ,,sárafátækt", en talan var 53% fyrir nokkrum árum. Landið þróast því nokkuð áleiðis. En hér vantar viðspyrnu. Menntunarstig er ákaflega lágt (50% barna ljúka ekki grunnskólaprófi, aðeins 16% árganga fara gegnum framhaldsskóla). Getan til að taka við meiri þróunaraðstoð eða skapa nýja atvinnuvegi er því ákaflega takmörkuð. Samanburður enda á milli Þegar borið er saman ástandið á sitt hvorum enda lífskjarakvarðans má því sjá tvö smáríki: Ísland og Malaví, þar sem annað ríkir ,,hrapar" um 17 sæti á nokkrum árum og býr samt við mikla velsæld, en hitt ríkið fetar sig upp um hænufet og glímir eigi að síður við nánast óviðráðanlegar aðstæður. Munurinn á Malaví og Íslandi er vissulega mikill vegna þess að við eigum miklar náttúruauðlindir en Malavar fáar. En við búum líka að menntun og velferðarkerfi sem gerir okkur mögulegt að bragðast við vanda og vinna okkur út úr honum - ef við sjálf berum gæfu til þess. Malavar þurfa utanaðkomandi aðstoð, og hana mikla: Þróunaraðstoð til Malví nemur nú 32 dollurum á hvert mannsbarn árlega (3700 kr.), og þriðjungur ríkisútgjalda eru styrkjafé. Efnahagskreppan og þróunaraðstoð Þess sjást glögg merki víða um heim að þróunaraðstoð minnkar vegna heimskreppunnar. Skilningur ríkir á því að Ísland hafi dregið saman framlög, en þess vænst að það sé aðeins tímabundið því ekki var úr háum söðli að detta. Þegar við vorum númer eitt á lífskjarakvarðanum voru hlutfallsleg framlög okkar til þróunarmála langt á eftir þeim sem næstir voru á listanum. Stjórn íhaldsmanna og frjálslyndra í Bretlandi er reyndar undantekning frá reglunni í ár, þar er þróunarfé aukið á hrikalegum niðurskurðartímum. Áskorun í þróunarmálum verður bersýnilega sú að ná meiri árangri fyrir minna fé. Hér þarf skýrari verkaskiptinu milli ríkja, samræmdar aðgerðir þroúnarsamvinnustofnana í löndum eins og Malaví, og miklu skarpari forgangsröð ríkisstjórna. Hér í Malaví kom nýlega út stöðuskýrsla SÞ sem einmitt undirstrikar þetta. Þróunarsamvinnustofnun Íslands í Malaví er hluti af þessu samræmingar- og skipulagsferli sem nú stendur og stefnubreyting ÞSSÍ í landinu undanfarin tvö ár er í samræmi við stöðumat annarra þróunarsamvinnustofnana um bættan árangur og meiri skilvirkni. Áherslur okkar í heilsu- og menntamálum eru einnig í samræmi við lykiláherslur í stöðuskýrslu SÞ. - eigi Malaví að þokast upp listann verði að bæta innviði samfélagsins og getu heimamanna sjálfra til að takast á við vandann. Númer 17 getur vel hjálpað númer 153. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Stefán Jón Hafstein Mest lesið Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Ég á þetta ég má þetta Arnar Atlason Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson Skoðun Skoðun Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Búum til pláss fyrir framtíðina Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar Skoðun Kveikjum neistann um allt land Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar Ísland að fara sömu leið og Evrópa í útlendingamálum? Kári Allansson skrifar Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson skrifar Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson skrifar Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul skrifar Sjá meira
Merkilegar upplýsingar koma fram í nýrri þróunarskýrslu Sameinuðu þjóðanna um ,,Lífskjaravísitölu mannkyns" (Human development index). Ekki er hægt að sýna fram á beint samhengi milli hagvaxtar og velsældar almennings. Þau lönd sem þokast hraðast upp listann eru ekki endilega mikil hagvaxtarlönd. En þau eiga það sameiginlegt að leggja mikla áherslu á menntun og heilsu. Og jafnvel þótt hagvöxtur aukist víða um lönd má sjá í skýrslu SÞ að ójöfnuður í heiminum gerir það líka; ekki njóta allir þótt takist að hífa upp þjóðaframleiðslu. Og að fleiru er að hyggja: Vitað er að það land sem hefur mestan hagvöxt, Kína, borgar fyrir þann vöxt með gríðarlegum umhverfisspjöllum, þótt þau séu ekki mæld í þessari velferðarvísitölu. Lífskjaravísitala SÞ er nú 20 ára. Hún var á sínum tíma kynnt til sögunnar því menn þóttust vita að efnahagslegur vöxtur sannaði ekki allt um velferð fólks. ,,Þjóðartekjur á mann" segja ekki hvernig þær nýtast. Því vildu menn búa til vísitölu sem byggði á velferðarþáttum auk efnahagsþátta, svo sem menntun og lífslíkum. Nú er búið að bæta við jöfnuði og jafnrétti kynjanna til að finna enn áreiðanlegri mælikvarða á þróun samfélaga. Íslenska samhengið Ísland ,,hrynur" úr fyrsta sæti (2007) í 17jánda sæti í ár. Árið 2005 vorum við í 10unda sæti. Við erum nú í nágrenni við Finna og Belga, fyrir ofan Dani, en Norðmenn tróna efstir eins og oft áður. Sjálfsagt vegur þarna mest kaupmáttarhrunið eftir 2008, því lífslíkur og menntunarstig hafa sáralítið breyst, og hvað sem fólk segir er Ísland mjög ofarlega á lista í jafnréttismálum. Mörgum gæti óað við þessu mikla falli. En það má líka skoða jákvæðu hlið málsins: Þrátt fyrir eitt mesta efnahagsáfall sem þróað ríki hefur orðið fyrir (sem hlutfall af þjóðarframleiðslu), þá er viðspyrnan mikil. Hún felst í háu menntunarstigi (sem þó gæti verið betra) og heilsugæslu. Við höfum því borið gæfu til að fjárfesta rétt og eigum þarna ,,varasjóð" þegar peningahyggjan springur á limminu. Ísland er þrátt fyrir allt á topp 20 listanum, af þeim 160 ríkjum sem þarna eru. Og góðir möguleikar að rétta sig af. Á hinum endanum? Núverandi heimaland mitt, Malaví, er á listanum yfir þau 20 ríki sem erfiðast eiga. Fólksfjölgun er gríðarleg og sóknarþungi landsmanna í þverrandi auðlindir reiknast sem afrán upp á 5.8% af landsframleiðslu árlega. Landið fékk almennt grunnskólakerfi fyrir aðeins 16 árum, og er því áratugum á eftir öðrum Afríkuríkjum. Nú vantar 30.000 skólastofur og jafn marga kennara til að fullnægja þörf. Þótt Malaví hafi færst upp um 7 sæti á velferðarvísitölunni milli ára eru 72% landsmanna talin lifa á minna en 150 krónum á dag. Árangur landsins felst í því að nú eru ,,aðeins" 39% landsmanna á því stigi sem skilgreinist sem ,,sárafátækt", en talan var 53% fyrir nokkrum árum. Landið þróast því nokkuð áleiðis. En hér vantar viðspyrnu. Menntunarstig er ákaflega lágt (50% barna ljúka ekki grunnskólaprófi, aðeins 16% árganga fara gegnum framhaldsskóla). Getan til að taka við meiri þróunaraðstoð eða skapa nýja atvinnuvegi er því ákaflega takmörkuð. Samanburður enda á milli Þegar borið er saman ástandið á sitt hvorum enda lífskjarakvarðans má því sjá tvö smáríki: Ísland og Malaví, þar sem annað ríkir ,,hrapar" um 17 sæti á nokkrum árum og býr samt við mikla velsæld, en hitt ríkið fetar sig upp um hænufet og glímir eigi að síður við nánast óviðráðanlegar aðstæður. Munurinn á Malaví og Íslandi er vissulega mikill vegna þess að við eigum miklar náttúruauðlindir en Malavar fáar. En við búum líka að menntun og velferðarkerfi sem gerir okkur mögulegt að bragðast við vanda og vinna okkur út úr honum - ef við sjálf berum gæfu til þess. Malavar þurfa utanaðkomandi aðstoð, og hana mikla: Þróunaraðstoð til Malví nemur nú 32 dollurum á hvert mannsbarn árlega (3700 kr.), og þriðjungur ríkisútgjalda eru styrkjafé. Efnahagskreppan og þróunaraðstoð Þess sjást glögg merki víða um heim að þróunaraðstoð minnkar vegna heimskreppunnar. Skilningur ríkir á því að Ísland hafi dregið saman framlög, en þess vænst að það sé aðeins tímabundið því ekki var úr háum söðli að detta. Þegar við vorum númer eitt á lífskjarakvarðanum voru hlutfallsleg framlög okkar til þróunarmála langt á eftir þeim sem næstir voru á listanum. Stjórn íhaldsmanna og frjálslyndra í Bretlandi er reyndar undantekning frá reglunni í ár, þar er þróunarfé aukið á hrikalegum niðurskurðartímum. Áskorun í þróunarmálum verður bersýnilega sú að ná meiri árangri fyrir minna fé. Hér þarf skýrari verkaskiptinu milli ríkja, samræmdar aðgerðir þroúnarsamvinnustofnana í löndum eins og Malaví, og miklu skarpari forgangsröð ríkisstjórna. Hér í Malaví kom nýlega út stöðuskýrsla SÞ sem einmitt undirstrikar þetta. Þróunarsamvinnustofnun Íslands í Malaví er hluti af þessu samræmingar- og skipulagsferli sem nú stendur og stefnubreyting ÞSSÍ í landinu undanfarin tvö ár er í samræmi við stöðumat annarra þróunarsamvinnustofnana um bættan árangur og meiri skilvirkni. Áherslur okkar í heilsu- og menntamálum eru einnig í samræmi við lykiláherslur í stöðuskýrslu SÞ. - eigi Malaví að þokast upp listann verði að bæta innviði samfélagsins og getu heimamanna sjálfra til að takast á við vandann. Númer 17 getur vel hjálpað númer 153.
Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun