Gengur þetta kerfi upp? 7. júní 2005 00:01 Fyrstu þingkosingar Líbana í háa herrans tíð sem haldnar eru án afskipta Sýrlendinga standa nú yfir. Búist var við að bandamönnum Sýrlendinga myndi vegna illa en eftir kosningar í suðurhluta landsins á sunnudaginn kom enn einu sinni í ljós að líbönsk stjórnmál eru flóknari en svo að hægt sé að gefa sér nokkuð í þessum efnum. Þversögnin í kerfinu er sú að kosningabandalögin ganga þvert á trúarbrotalínurnar sem þingsætum landsins er úthlutað eftir. Líbanon er ekki þjóðríki heldur teiknuðu sigurvegarar fyrri heimstyrjaldarinnar landamæri þess þegar þeir skiptu Tyrkjaveldi upp og núverandi ríkjaskipting Mið-Austurlanda komst á í aðalatriðum. Í gegnum aldirnar hafa ýmsir hópar búið á svæðinu sem síðan á þriðja áratugnum hefur kallast Líbanon: kristnir maronítar, súnníar, sjíar og drúsar en þeir síðastnefndu eru nokkuð skyldir sjíum. Þegar Líbanon fékk stjórnarskrá sína 1926 var komið á fót flóknu kerfi sem kvað á um að forseti landsins kæmi ávallt úr röðum kristinna, forsætisráðherrann yrði að vera súnníi og þingforseti sjíi. Þingsætunum 128 var upphaflega skipt á þann veg að kristnir fengu 60 prósent sætanna en múslimar aðeins 40 prósent. Borgarastyrjöldin sem stóð nánast látlaust yfir frá 1976-1989 á sér flóknar skýringar en ein þeirra er tvímælalaust óánægja múslima með hversu lítil völd þeir höfðu miðað við mannfjölda. Því leiðrétti Taif-samkomulagið frá 1989 valdajafnvægið á milli trúarhópanna örlítið þótt enn séu völd múslimanna í litlu samræmi við fjölda þeirra. Allt frá lokum borgarastyrjaldarinnar þar til fyrir örfáum vikum síðan hafa Sýrlendingar haft töglin og hagldirnar í líbönskum innanríkismálum en þeir tóku að sér á sínum tíma að sjá til þess að vopnahlé á milli stríðandi fylkinga í landinu yrði virt. Vatnaskil urðu hins vegar í febrúar þegar Rafik Hariri, fyrrverandi forsætisráðherra Líbanons, var ráðinn af dögum. Hann var svarinn andstæðingur Sýrlendinga og því gáfu flestir sér að stjórnin í Damaskus eða bandamenn hennar hefðu staðið fyrir tilræðinu. Í hönd fóru gríðarleg mótmæli þar sem andstæðingar og stuðningsmenn Sýrlendinga skiptust á að toppa hverjir aðra. Alþjóðlegur þrýstingur var hins vegar þeim fyrrnefndu í vil og því fór svo að Sýrlendingar sáu sæng sína í Líbanon uppreidda og kölluðu herlið sitt heim. Í ljósi atburðarásar síðustu vikna bjuggust flestir við að stemningin í kosningunum yrði á þann veg að þeir sem andæfðu veru Sýrlendinga í landinu myndi vegna vel. Fyrsta umferðin þar sem kosið var í Beirút um þarsíðustu helgi renndi stoðum undir þetta því þar fékk listi Saad Hariri, sonar Rafik, öll þingsætin sem í boði voru. Síðasta sunnudag var aftur á móti kosið í suðurhluta landsins þar sem sjíar eru í meirihluta en þeir hafa ætíð notið góðs af nábýlinu við Sýrlendinga. Sameiginlegt framboð Hizbollah og Amal, helstu hreyfinga sjía, unnu þar öll þingsætin, stjórnvöldum í Jerúsalem til lítillar ánægju. Eftir á að kjósa í austur- og miðhluta landsins en þar má búast við meiri spennu en í Beirút og í suðrinu. Hvað sem því líður þá endurspegla kosningaúrslit síðustu tveggja umferða nokkuð vel þær fylkingar sem skiptust á að úthrópa og vegsama Sýrlendinga í febrúar. Þótt gróflega megi segja að sjíar séu helstu stuðningsmenn Sýrlendinga á meðan kristnir, drúsar og súnníar finni þeim flest til foráttu sýna þessar kosningar að kerfið sem úthlutar þingsætum eftir því hvaða trúarhópi frambjóðendurnir tilheyra er orðið nánast merkingarlaust . Framboðslistarnir eru orðnir þvertrúarlegur bútasaumur eins og sjá má af sameinuðu framboði Amal og Hizbollah í suðrinu sem sjíar hafa sögulega fylkt sér á bak við. Af átján frambjóðendum voru fjórtán sjíar, tveir maronítar, tveir orþódoxar og einn drúsi. Skringileg kosningabandalög hafa jafnframt litið dagsins ljós. Á lista Saad Hariri í Beirút um þarsíðustu helgi var að finna Solange nokkra Gemayel, en hún er ekkja Bashir Gemayel sem var leiðtogi falangista og gegndi embætti forseta um skeið þar til hann var ráðinn af dögum 1982. Falangistar voru skæruher maroníta sem barðist við múslima á tímum borgarstyrjaldarinnar. George Adwan, annan leiðtoga skæruliðahóps maroníta frá því á tímum borgarastyrjaldarinnar var að finna á lista drúsaleiðtogans Walid Jumblatt í Shouf-héraðinu. Er þá komið að því að þessu kerfi verði einfaldlega kastað fyrir róða? Það er ólíklegt og ástæðan er andstaða maroníta. Á undanförnum áratugum hefur þeim fækkað í landinu, bæði raunverulega og sérstaklega hlutfallslega. Kristnir fluttu unnvörpum til Evrópu á meðan borgarastyrjöldinni stóð en á sama tíma fjölgaði múslimum talsvert. Sú þróun hefur haldið áfram síðustu ár þar sem fæðingatíðni er hærri hjá múslimunum en hinum kristnu löndum þeirra. Maronítar hafa hins vegar eftir sem áður helming þingsætanna á líbanska þinginu í samræmi við Taif-samkomulagið og þá stöðu munu þeir vitaskuld verja með kjafti og klóm. Til að ástandið í landinu verði ekki ennþá eldfimara hefur ekkert manntal verið tekið um áratuga skeið því þá yrðu lýðfræðilegar breytingar á samsetningu þjóðarinnar staðfestar. Þetta furðulega kerfi er því jafn fast í sessi og nokkru sinni fyrr. Sveinn Guðmarsson sveinng@frettabladid.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Í brennidepli Sveinn Guðmarsson Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Kvenskörung á Bessastaði Þorbergur Þórsson Skoðun Brjótum heimsblað! Hallgrímur Helgason Skoðun Traustir skulu hornsteinar Jakob Bragi Hannesson Skoðun Jón Þór Stefánsson Skoðun Gallar frambjóðandans - hjálparhönd til óákveðinna Gunnar Helgason Skoðun Ætlar auðvaldinu loks að takast að ráða í forsetaembættið? Reynir Böðvarsson Skoðun Minn maður mun standa í lappirnar Helgi Pétursson Skoðun Kjósum forseta sem við treystum Ingileif Jónsdóttir Skoðun Hvers vegna kýs ég „nörd“ í smáríkjafræðum sem forseta? Steinn Jóhannsson Skoðun Hefur allt til brunns að bera Árný Björg Blandon Skoðun Skoðun Skoðun Jón Þór Stefánsson skrifar Skoðun Kvenskörung á Bessastaði Þorbergur Þórsson skrifar Skoðun Traustir skulu hornsteinar Jakob Bragi Hannesson skrifar Skoðun Ég treysti Katrínu Guðný Hildur Magnúsdóttir skrifar Skoðun ALDIN kallar eftir loftslagsaðgerðum Árni Bragason,Halldór Reynisson,Heiðrun Guðmundsdóttir,Dagný Halldórsdóttir,Tryggvi Felixson skrifar Skoðun Gallar frambjóðandans - hjálparhönd til óákveðinna Gunnar Helgason skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnarformanns Gildis Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rjúfum þögnina: andlegt ofbeldi Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna kýs ég „nörd“ í smáríkjafræðum sem forseta? Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Kjósum húmanista – Konu hugsjóna og framkvæmdargleði Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Óhollustan í að sópa gærdeginum undir teppi skrifar Skoðun Við eigum skilið Höllu Tómasdóttur! Thor Ólafsson skrifar Skoðun Halla Hrund Logadóttir: Framtíðarforseti Íslands? Sandra B. Franks skrifar Skoðun Að sitja vel í sjálfri sér Kolbrún Sverrisdóttir skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir fyrir okkur unga fólkið Kári Sigfússon skrifar Skoðun Kjósum alvöru forseta en ekki óbreytt ástand Kári Allansson skrifar Skoðun Ætlar auðvaldinu loks að takast að ráða í forsetaembættið? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Halla Hrund Logadóttir: Framtíðarforseti Íslands? Sandra B. Franks skrifar Skoðun Ég kýs Katrínu! Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Opinber umræða í þágu hugsunar Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Hefur allt til brunns að bera Árný Björg Blandon skrifar Skoðun Brjótum heimsblað! Hallgrímur Helgason skrifar Skoðun Kjósum forseta sem við treystum Ingileif Jónsdóttir skrifar Skoðun Það skiptir máli hver er forseti landsins Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Sjálfstæði eða fall? Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Afturbatapíka í skilgreiningu HKL Steingrímur Gunnarsson skrifar Skoðun Ó, vakna þú mín Þyrnirós! Ólafur H. Ólafsson skrifar Skoðun Kryddum tilveruna í skrautbúning Ásdís Rán Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Er landið stjórnlaust og býr þjóðin við valdníðslu og rányrkju? Vilhelm Jónsson skrifar Skoðun Hví Halla Hrund? – Skyldulesning! Ole Anton Bieltvedt skrifar Sjá meira
Fyrstu þingkosingar Líbana í háa herrans tíð sem haldnar eru án afskipta Sýrlendinga standa nú yfir. Búist var við að bandamönnum Sýrlendinga myndi vegna illa en eftir kosningar í suðurhluta landsins á sunnudaginn kom enn einu sinni í ljós að líbönsk stjórnmál eru flóknari en svo að hægt sé að gefa sér nokkuð í þessum efnum. Þversögnin í kerfinu er sú að kosningabandalögin ganga þvert á trúarbrotalínurnar sem þingsætum landsins er úthlutað eftir. Líbanon er ekki þjóðríki heldur teiknuðu sigurvegarar fyrri heimstyrjaldarinnar landamæri þess þegar þeir skiptu Tyrkjaveldi upp og núverandi ríkjaskipting Mið-Austurlanda komst á í aðalatriðum. Í gegnum aldirnar hafa ýmsir hópar búið á svæðinu sem síðan á þriðja áratugnum hefur kallast Líbanon: kristnir maronítar, súnníar, sjíar og drúsar en þeir síðastnefndu eru nokkuð skyldir sjíum. Þegar Líbanon fékk stjórnarskrá sína 1926 var komið á fót flóknu kerfi sem kvað á um að forseti landsins kæmi ávallt úr röðum kristinna, forsætisráðherrann yrði að vera súnníi og þingforseti sjíi. Þingsætunum 128 var upphaflega skipt á þann veg að kristnir fengu 60 prósent sætanna en múslimar aðeins 40 prósent. Borgarastyrjöldin sem stóð nánast látlaust yfir frá 1976-1989 á sér flóknar skýringar en ein þeirra er tvímælalaust óánægja múslima með hversu lítil völd þeir höfðu miðað við mannfjölda. Því leiðrétti Taif-samkomulagið frá 1989 valdajafnvægið á milli trúarhópanna örlítið þótt enn séu völd múslimanna í litlu samræmi við fjölda þeirra. Allt frá lokum borgarastyrjaldarinnar þar til fyrir örfáum vikum síðan hafa Sýrlendingar haft töglin og hagldirnar í líbönskum innanríkismálum en þeir tóku að sér á sínum tíma að sjá til þess að vopnahlé á milli stríðandi fylkinga í landinu yrði virt. Vatnaskil urðu hins vegar í febrúar þegar Rafik Hariri, fyrrverandi forsætisráðherra Líbanons, var ráðinn af dögum. Hann var svarinn andstæðingur Sýrlendinga og því gáfu flestir sér að stjórnin í Damaskus eða bandamenn hennar hefðu staðið fyrir tilræðinu. Í hönd fóru gríðarleg mótmæli þar sem andstæðingar og stuðningsmenn Sýrlendinga skiptust á að toppa hverjir aðra. Alþjóðlegur þrýstingur var hins vegar þeim fyrrnefndu í vil og því fór svo að Sýrlendingar sáu sæng sína í Líbanon uppreidda og kölluðu herlið sitt heim. Í ljósi atburðarásar síðustu vikna bjuggust flestir við að stemningin í kosningunum yrði á þann veg að þeir sem andæfðu veru Sýrlendinga í landinu myndi vegna vel. Fyrsta umferðin þar sem kosið var í Beirút um þarsíðustu helgi renndi stoðum undir þetta því þar fékk listi Saad Hariri, sonar Rafik, öll þingsætin sem í boði voru. Síðasta sunnudag var aftur á móti kosið í suðurhluta landsins þar sem sjíar eru í meirihluta en þeir hafa ætíð notið góðs af nábýlinu við Sýrlendinga. Sameiginlegt framboð Hizbollah og Amal, helstu hreyfinga sjía, unnu þar öll þingsætin, stjórnvöldum í Jerúsalem til lítillar ánægju. Eftir á að kjósa í austur- og miðhluta landsins en þar má búast við meiri spennu en í Beirút og í suðrinu. Hvað sem því líður þá endurspegla kosningaúrslit síðustu tveggja umferða nokkuð vel þær fylkingar sem skiptust á að úthrópa og vegsama Sýrlendinga í febrúar. Þótt gróflega megi segja að sjíar séu helstu stuðningsmenn Sýrlendinga á meðan kristnir, drúsar og súnníar finni þeim flest til foráttu sýna þessar kosningar að kerfið sem úthlutar þingsætum eftir því hvaða trúarhópi frambjóðendurnir tilheyra er orðið nánast merkingarlaust . Framboðslistarnir eru orðnir þvertrúarlegur bútasaumur eins og sjá má af sameinuðu framboði Amal og Hizbollah í suðrinu sem sjíar hafa sögulega fylkt sér á bak við. Af átján frambjóðendum voru fjórtán sjíar, tveir maronítar, tveir orþódoxar og einn drúsi. Skringileg kosningabandalög hafa jafnframt litið dagsins ljós. Á lista Saad Hariri í Beirút um þarsíðustu helgi var að finna Solange nokkra Gemayel, en hún er ekkja Bashir Gemayel sem var leiðtogi falangista og gegndi embætti forseta um skeið þar til hann var ráðinn af dögum 1982. Falangistar voru skæruher maroníta sem barðist við múslima á tímum borgarstyrjaldarinnar. George Adwan, annan leiðtoga skæruliðahóps maroníta frá því á tímum borgarastyrjaldarinnar var að finna á lista drúsaleiðtogans Walid Jumblatt í Shouf-héraðinu. Er þá komið að því að þessu kerfi verði einfaldlega kastað fyrir róða? Það er ólíklegt og ástæðan er andstaða maroníta. Á undanförnum áratugum hefur þeim fækkað í landinu, bæði raunverulega og sérstaklega hlutfallslega. Kristnir fluttu unnvörpum til Evrópu á meðan borgarastyrjöldinni stóð en á sama tíma fjölgaði múslimum talsvert. Sú þróun hefur haldið áfram síðustu ár þar sem fæðingatíðni er hærri hjá múslimunum en hinum kristnu löndum þeirra. Maronítar hafa hins vegar eftir sem áður helming þingsætanna á líbanska þinginu í samræmi við Taif-samkomulagið og þá stöðu munu þeir vitaskuld verja með kjafti og klóm. Til að ástandið í landinu verði ekki ennþá eldfimara hefur ekkert manntal verið tekið um áratuga skeið því þá yrðu lýðfræðilegar breytingar á samsetningu þjóðarinnar staðfestar. Þetta furðulega kerfi er því jafn fast í sessi og nokkru sinni fyrr. Sveinn Guðmarsson sveinng@frettabladid.is
Skoðun ALDIN kallar eftir loftslagsaðgerðum Árni Bragason,Halldór Reynisson,Heiðrun Guðmundsdóttir,Dagný Halldórsdóttir,Tryggvi Felixson skrifar