Lætur reyna á hvort sam­ræði við þrettán ára sé nauðgun

Þetta segir í ákvörðun Hæstaréttar um málskotsbeiðni mannsins um dóm Landsréttar frá febrúar þessa árs.

Talsverða athygli vakti árið 2023 þegar maðurinn var dæmdur í tveggja ára fangelsi í Héraðsdómi Reykjaness fyrir kynferðisbrot gegn tveimur stúlkum. Önnur var þrettán ára sem hann kynntist á Snapchat en hin var dóttir kærustu hans og glímdi við þroskaskerðingu.

Sannað en ekki talið að samræð við barn væri alltaf nauðgun

Í dómi Héraðsdóms Reykjavíkur sagði að talið væri hafið yfir skynsamlegan vafa að karlmaðurinn og þrettán ára stúlkan hefðu haft samfarir og hann vitað að stúlkan væri svo ung. Væri hann því sakfelldur fyrir að hafa samræði við barn. Ekki hefði þótt sannað að stúlkan hefði veitt honum munnmök.

Dómurinn tók þá til skoðunar hvort rétt væri að sakfella karlmanninn fyrir nauðgun. Dómurinn sagði að ekki yrði annað ráðið af samskiptum stúlkunnar við vinkonur sínar en að hún hafi verið sátt og jafnvel stolt af því að hafa misst meydóm sinn. Var því lagt til grundvallar að samfarirnar hefðu verið án sérstakrar eða sértækrar nauðungar.

Stóð þá eftir hvort samræði fullorðins einstaklings við þrettán ára barn teldist ávallt nauðgun í því ljósi að þrettán ára barn gæti undir engum kringumstæðum fallist á samræði við fullorðinn einstakling svo gilt sé. Dómurinn benti á að ekki hefði komið fram að karlmaðurinn hefði notfært sér yfirburðaaðstöðu til að koma fram kynferðislegum vilja sínum og að stúlkan hefði verið varnarlaus. Var hann því sýknaður af ákæru um nauðgun þrettán ára stúlkunnar.

Ákæruvaldið hvumsa

Kolbrún Benediktsdóttir, þáverandi varahéraðssaksóknari, sagði í samtali við Vísi á sínum tíma að niðurstaða héraðsdóms hefði alls ekki verið í samræmi við það sem ákæruvaldið lagði upp með í málinu.

„Eins og við leggjum þetta upp þá geta börn á þessum aldri ekki veitt samþykki og þegar um er að ræða svona mikinn aldursmun þá geti það ekki talist gilt samþykki. Við erum að byggja á því að þetta sé ólögmæt nauðung í ljósi yfirburðarstöðu.“

Hún sagði að embætti hennar hefði komið athugasemdum sínum á framfæri við Ríkissaksóknara og það væri borði hans að taka ákvörðun um mögulega áfrýjun.

Þá sagði hún að sami refsirammi, eins til sextán ára fangelsi, væri í báðum ákvæðum sem maðurinn var ákærður fyrir. Það hefði þó töluverð áhrif á ákvörðun refsingar að ekki væri sakfellt fyrir bæði brot.

Landsréttur ósammála

Ríkissaksóknari virðist hafa hlýtt á athugasemdir Héraðssaksóknara og enda áfrýjaði hann málinu til Landsréttar. Þar varð niðurstaðan önnur og maðurinn sakfelldur fyrir nauðgun og dæmdur í þriggja og hálfs árs fangelsi.

Í dóminum sagði að óhjákvæmilegt væri að leggja til grundvallar að maðurinn hefði nýtt sér yfirburðarstöðu gagnvart stúlkunni vegna aldurs- og þroskamunar þeirra, og vegna þess að hún hefði verið ein með honum fjarri öðrum.

Því hafi maðurinn beitt hana ólögmætri nauðung eftir allt saman, og hann því sakfelldur fyrir nauðgun.

Hæstiréttur þurfti að taka málið fyrir að hluta

Í ákvörðun Hæstaréttar segir að maðurinn hefði byggt á því að málið hefði fordæmisgildi um hvort barn undir fimmtán ára aldri geti gefið samþykki fyrir samræði eða öðrum kynferðismökum. Hann hefði verið sýknaður af nauðgun samkvæmt almennum hegningarlaga með héraðsdómi en sakfelldur í Landsrétti og því skyldi orðið við ósk hans um áfrýjunarleyfi. 

Þá hefði hann talið dóm Landsréttar bersýnilega rangan að formi og efni til, niðurstaða málsins byggði á reikulum framburði stúlkunnar og rangt mat hefði verið lagt á samskipti aðila á samfélagsmiðlum. Með dóminum væri brotið gegn grundvallarsjónarmiðum um sönnun í sakamálum.

Í niðurstöðu Hæstaréttar segir að niðurstaða Landsréttar um sakfellingu mannsins og um önnur atriði að því leyti sem hún byggi á mati á sönnunargildi munnlegs framburðar verði ekki endurskoðuð fyrir Hæstarétti, í samræmi við ákvæði laga um meðferð sakamála.

Samkvæmt sömu lögum skuli hins vegar verða við ósk ákærðs manns, sem sýknaður er af ákæruefni í héraðsdómi en sakfelldur fyrir Landsrétti, um leyfi til áfrýjunar nema Hæstiréttur telji ljóst að áfrýjun muni ekki verða til þess að breyta dómi Landsréttar. Þar sem slíku verði ekki slegið föstu í tilviki leyfisbeiðanda verði beiðnin samþykkt.