Einstaklingur á undir högg að sækja í dómsmáli við hinn sterka Jörgen Ingimar Hansson skrifar 8. nóvember 2024 15:00 Það orð fer af þeim dómsmálum, þar sem einstaklingur úr röðum almennings á í deilum við sterkan aðila, að þar eigi einstaklingurinn á brattann að sækja. Margir segja að hann eigi í raun ekki möguleika. Sama gildir lítil fyrirtæki. Sem dæmi má nefna að algengt virðist meðal tryggingafélaga að fara í dómsmál út af tjónakröfum, einkum þegar tryggingafjárhæðir nema háum upphæðum. Tilgangurinn virðist að freista þess að vinna málið, enda hafi það oft vinninginn sem sterkari aðilinn í málinu. Einnig er unnt að nota þau lög sem heimila aðila máls að þenja það út til þess að það verði sem dýrast til þess að þreyta einstaklinginn fjárhagslega svo hann verði að lokum viljugri til þess að gera dómsátt, það er að semja um lægri tryggingarupphæð en skilmálar segja til um. Tapi sá málinu, sem verður fyrir tjóninu, tapar hann ekki einungis tryggingarupphæðinni heldur er hann yfirleitt einnig dæmdur til þess að greiða málskostnað sem gæti numið milljónum króna. Auk þess er um að ræða lögmannskostnað og ýmsan annan kostnað sem oftast nemur miklu hærri upphæðum. Alls gæti hann í heild numið tugum milljóna. Þá stendur hann uppi með verulegt fjárhagslegt tap í stað þess að fá tjónið bætt. Það er sú áhætta sem sá sem varð fyrir tjóninu stendur frammi fyrir þegar í upphafi dómsmálsins eins og dómskerfið tekur á málunum um þessar mundir samkvæmt ákvörðunum Alþingis. Einstaklingur sem lendir í dómsmáli þarf að vara sig á því að lög geta beinlínis verið þannig úr garði gerð að þau séu sérstaklega samin fyrir hinn sterka beinlínis til þess að gera honum kleift að komast sem best frá dómsmáli á kostnað hins veikari. Sú lagaregla, sem vegur þyngst í því að geta gert dómsmálið sem dýrast er hin svokallaða forræðisregla, það er sú lagaregla að málflytjendur hafi hvor fyrir sig forræði á málinu, óháð vilja hins, sem þýðir að þeir stýra því hvor fyrir sig miklu frekar en dómarinn sem aðeins grípur inn í við sérstakar aðstæður, til dæmis þegar einhver hluti málsins hefur verið þæfður fram og aftur svo mörgum mánuðum skiptir. Hafi málflytjandi hins sterka dálítið hugmyndaflug til að teygja málið og toga getur hann af þessum ástæðum gert málið nánast eins dýrt og honum sýnist. Þagnarreglan gengur út á það að aðili máls þarf ekki að svara spurningum í réttarsal eða leggja fram gögn, jafnvel ekki um það atriði sem málið snýst um. Hann getur á hinn bóginn komið með gagnkröfur á hinn aðilann sem honum hugnast betur, bæði til þess að vinna málið þannig og um leið að draga athyglina frá því sem hann vill ekki svara. Í lögum eru til leiðir fyrir dómarann að freista þess að afla svona upplýsinga en virðast afar sjaldan notaðar. Þetta er það mikilvægt að fullyrða má að mörg mál vinnast með því einu að sönnunargögn vanti sem dómarinn tekur gild. Málshraðareglan gengur út á að mál gangi eins hratt fyrir sig og verða má, sem er auðvitað hið besta mál. Hún er hins vegar mest notuð til þess að reyna að hindra að aðili máls geti lagt fram sönnunargögn til viðbragða við einhverju útspili hins aðilans. Ég held að um sé að ræða margs konar fleiri lagaákvæði sem beinlínis hygla hinum sterka í dómskerfinu. Eftirfarandi dæmi eru nærliggjandi: Flestar greiðslur beint til dómstóla, sem sá sem ákærir þarf að greiða, eru yfirleitt jafn háar hvort sem um er að ræða lítil mál þar sem upphæðir sem deilt er um nema 10–20 milljónum eða jafnvel mál þar sem deilt er um milljarða. Þar sem svo er ekki fæst mikill afsláttur í stóru málunum, ekki bara 10-20% eins og tíðkast í verslunum eða jafnvel 50-70% sem kemur fyrir í undantekningatilfellum, heldur upp í 80-99%. Félítill maður, sem höfðar mál á hendur öðrum, getur átt von á því að vera krafinn um tryggingu fyrir hugsanlegum málskostnaði tapi hann málinu. Þarna getur verið um að ræða einhverjar milljónir króna sem sitja föst í dómnum þangað til dómur er kveðinn upp venjulega einhverjum árum seinna. Félítill maður sem tapar máli fyrir héraðsdómstóli og áfrýjar til efra dómstigs getur átt von á því að fá á sig kröfu um svokallaða löggeymslu sem er í raun ekkert annað en gjaldþrotskrafa með þeirri undantekningu að sá sem krefst hennar þarf aðeins að greiða einhverja tugi þúsunda króna fyrir í stað hundruða þúsunda í venjulegri gjaldþrotskröfu. Sennilega er að finna fjölda lagagreina sem eru almenningi í óhag eigi hann í höggi við sér sterkari aðila sem samanlagt segja í raun dómaranum að hann eigi frekar að dæma hinum sterkari í hag. Auk þess er hinn sterki miklu líklegri til þess að áfrýja. Hann hefur að minnsta kosti frekar fé í handraðanum til þess. Eins og áður sagði fer það orð af þeim dómsmálum þar sem einstaklingur meðal almennings eða lítið fyrirtæki á í hlut að þau eigi ekki möguleika. Ætti niðurstaðan að byggjast á réttlæti, sanngirni eða heilbrigðri skynsemi er líklegt að miklu réttari niðurstaða fengist að meðaltali ef kastað væri upp um hana heldur en að dómari felldi úrskurð. Höfundur er rekstrarverkfræðingur.Höfundur er rekstrarverkfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jörgen Ingimar Hansson Mest lesið Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson Skoðun Ísland og móðurplanta með erindi Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir Skoðun Bullandi hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun Vaxtastefna Seðlabankans – á kostnað launafólks Hilmar Harðarson Skoðun Að búa til steind getur haft skelfilegar afleiðingar! Elínrós Erlingsdóttir Skoðun Réttnefni: Viðbragð við upplýsingaóreiðu Jón Þór Sigurðsson Skoðun Manneklan er víða Brynhildur Bolladóttir Skoðun Villa um fyrir bæjarbúum Vilhjálmur Árnason Skoðun Skoðun Skoðun Ísland og móðurplanta með erindi Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðadagur krabbameinsrannsókna – eitthvað sem mig varðar? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Villa um fyrir bæjarbúum Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Olíufyrirtækin vissu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Bullandi hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Styrkjum stöðu leigjenda Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættulegustu tækin í umferðinni Eva Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvað myndi Sesselja segja? Hallbjörn V. Fríðhólm skrifar Skoðun Vaxtastefna Seðlabankans – á kostnað launafólks Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Suður-Íslendinga sögurnar Hans Birgisson skrifar Skoðun Íhlutun Bandaríkjanna í Venesúela: Auðlindaránið í heimsvaldastefnunni og hræsnin í „stríðinu gegn fíkniefnum“ Sæþór Benjamín Randalsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal skrifar Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal skrifar Skoðun Velkomin til Helvítis Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit við Ísland? Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Hækka launin þín þegar fasteignamatið á íbúðinni þinni hækkar? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Manneklan er víða Brynhildur Bolladóttir skrifar Skoðun Sótt að hagsmunum atvinnulausra Steinar Harðarson skrifar Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson skrifar Skoðun Launamunur kynjanna eykst – Hvar liggur ábyrgðin? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Þegar sannleikurinn verður fórnarlamb Davíð Bergmann skrifar Skoðun Gefum íslensku séns – að tala íslensku við alla Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Réttnefni: Viðbragð við upplýsingaóreiðu Jón Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Farsæl framfaraskref á Sólheimum Sigurjón Örn Þórsson skrifar Skoðun Austurland – þrælanýlenda Íslands Björn Ármann Ólafsson skrifar Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Sjá meira
Það orð fer af þeim dómsmálum, þar sem einstaklingur úr röðum almennings á í deilum við sterkan aðila, að þar eigi einstaklingurinn á brattann að sækja. Margir segja að hann eigi í raun ekki möguleika. Sama gildir lítil fyrirtæki. Sem dæmi má nefna að algengt virðist meðal tryggingafélaga að fara í dómsmál út af tjónakröfum, einkum þegar tryggingafjárhæðir nema háum upphæðum. Tilgangurinn virðist að freista þess að vinna málið, enda hafi það oft vinninginn sem sterkari aðilinn í málinu. Einnig er unnt að nota þau lög sem heimila aðila máls að þenja það út til þess að það verði sem dýrast til þess að þreyta einstaklinginn fjárhagslega svo hann verði að lokum viljugri til þess að gera dómsátt, það er að semja um lægri tryggingarupphæð en skilmálar segja til um. Tapi sá málinu, sem verður fyrir tjóninu, tapar hann ekki einungis tryggingarupphæðinni heldur er hann yfirleitt einnig dæmdur til þess að greiða málskostnað sem gæti numið milljónum króna. Auk þess er um að ræða lögmannskostnað og ýmsan annan kostnað sem oftast nemur miklu hærri upphæðum. Alls gæti hann í heild numið tugum milljóna. Þá stendur hann uppi með verulegt fjárhagslegt tap í stað þess að fá tjónið bætt. Það er sú áhætta sem sá sem varð fyrir tjóninu stendur frammi fyrir þegar í upphafi dómsmálsins eins og dómskerfið tekur á málunum um þessar mundir samkvæmt ákvörðunum Alþingis. Einstaklingur sem lendir í dómsmáli þarf að vara sig á því að lög geta beinlínis verið þannig úr garði gerð að þau séu sérstaklega samin fyrir hinn sterka beinlínis til þess að gera honum kleift að komast sem best frá dómsmáli á kostnað hins veikari. Sú lagaregla, sem vegur þyngst í því að geta gert dómsmálið sem dýrast er hin svokallaða forræðisregla, það er sú lagaregla að málflytjendur hafi hvor fyrir sig forræði á málinu, óháð vilja hins, sem þýðir að þeir stýra því hvor fyrir sig miklu frekar en dómarinn sem aðeins grípur inn í við sérstakar aðstæður, til dæmis þegar einhver hluti málsins hefur verið þæfður fram og aftur svo mörgum mánuðum skiptir. Hafi málflytjandi hins sterka dálítið hugmyndaflug til að teygja málið og toga getur hann af þessum ástæðum gert málið nánast eins dýrt og honum sýnist. Þagnarreglan gengur út á það að aðili máls þarf ekki að svara spurningum í réttarsal eða leggja fram gögn, jafnvel ekki um það atriði sem málið snýst um. Hann getur á hinn bóginn komið með gagnkröfur á hinn aðilann sem honum hugnast betur, bæði til þess að vinna málið þannig og um leið að draga athyglina frá því sem hann vill ekki svara. Í lögum eru til leiðir fyrir dómarann að freista þess að afla svona upplýsinga en virðast afar sjaldan notaðar. Þetta er það mikilvægt að fullyrða má að mörg mál vinnast með því einu að sönnunargögn vanti sem dómarinn tekur gild. Málshraðareglan gengur út á að mál gangi eins hratt fyrir sig og verða má, sem er auðvitað hið besta mál. Hún er hins vegar mest notuð til þess að reyna að hindra að aðili máls geti lagt fram sönnunargögn til viðbragða við einhverju útspili hins aðilans. Ég held að um sé að ræða margs konar fleiri lagaákvæði sem beinlínis hygla hinum sterka í dómskerfinu. Eftirfarandi dæmi eru nærliggjandi: Flestar greiðslur beint til dómstóla, sem sá sem ákærir þarf að greiða, eru yfirleitt jafn háar hvort sem um er að ræða lítil mál þar sem upphæðir sem deilt er um nema 10–20 milljónum eða jafnvel mál þar sem deilt er um milljarða. Þar sem svo er ekki fæst mikill afsláttur í stóru málunum, ekki bara 10-20% eins og tíðkast í verslunum eða jafnvel 50-70% sem kemur fyrir í undantekningatilfellum, heldur upp í 80-99%. Félítill maður, sem höfðar mál á hendur öðrum, getur átt von á því að vera krafinn um tryggingu fyrir hugsanlegum málskostnaði tapi hann málinu. Þarna getur verið um að ræða einhverjar milljónir króna sem sitja föst í dómnum þangað til dómur er kveðinn upp venjulega einhverjum árum seinna. Félítill maður sem tapar máli fyrir héraðsdómstóli og áfrýjar til efra dómstigs getur átt von á því að fá á sig kröfu um svokallaða löggeymslu sem er í raun ekkert annað en gjaldþrotskrafa með þeirri undantekningu að sá sem krefst hennar þarf aðeins að greiða einhverja tugi þúsunda króna fyrir í stað hundruða þúsunda í venjulegri gjaldþrotskröfu. Sennilega er að finna fjölda lagagreina sem eru almenningi í óhag eigi hann í höggi við sér sterkari aðila sem samanlagt segja í raun dómaranum að hann eigi frekar að dæma hinum sterkari í hag. Auk þess er hinn sterki miklu líklegri til þess að áfrýja. Hann hefur að minnsta kosti frekar fé í handraðanum til þess. Eins og áður sagði fer það orð af þeim dómsmálum þar sem einstaklingur meðal almennings eða lítið fyrirtæki á í hlut að þau eigi ekki möguleika. Ætti niðurstaðan að byggjast á réttlæti, sanngirni eða heilbrigðri skynsemi er líklegt að miklu réttari niðurstaða fengist að meðaltali ef kastað væri upp um hana heldur en að dómari felldi úrskurð. Höfundur er rekstrarverkfræðingur.Höfundur er rekstrarverkfræðingur.
Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson skrifar
Skoðun Íhlutun Bandaríkjanna í Venesúela: Auðlindaránið í heimsvaldastefnunni og hræsnin í „stríðinu gegn fíkniefnum“ Sæþór Benjamín Randalsson skrifar
Skoðun Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal skrifar
Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal skrifar
Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa skrifar
Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson skrifar
Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar