Að kjarna orku þjóðar Ísak Einar Rúnarsson skrifar 26. september 2024 08:03 Stuttu eftir að innrás Rússa í Úkraínu hófst árið 2022 varð ljóst að orkumál í Evrópu stóðu höllum fæti. Þjóðverjar höfðu til að mynda sett sífellt fleiri egg í körfu Rússlands með sívaxandi innflutningi á gasi úr austri. Raunar höfðu Þjóðverjar samhliða gert samninga um varabirgðir af gasi við Rússland, sem leiddi til þess að bróðurpartur varabirgða var einnig í höndum Rússa við upphaf stríðsins. Erfitt er að sjá skynsemi í þeim ráðahag. Til að bíta höfuðið af skömminni ákváðu Þjóðverjar að hætta ekki við lokun á kjarnorkuverum sem stóð til að loka, sem enn jók á vandann. Þessu sjálfskaparvíti brugðust Þjóðverjar við með því að brenna kol annars vegar og flytja inn aukið magn af dýrara fljótandi jarðgasi (LNG) hins vegar. Almenningur og fyrirtæki hafa búið við dýrari orku, lakari samkeppnishæfni og aukinn útblástur gróðurhúsalofttegunda meira og minna síðan. Séð utan frá er ekki nokkur heil brú í ákvörðunum Þjóðverja en skýringar má finna í undarlegum málamiðlunum og afstöðu í pólitíkinni heimavið. Sósíaldemókratar voru ginnkeyptir fyrir hugmyndafræði þess efnis að aukin vinsamleg viðskipti við Rússa myndu koma í veg fyrir stríðsátök. Aukinheldur höfðu Græningjar lengi barist fyrir (og sannfært íhaldsmenn um) að slökkva á kjarnorkuverum, enda væru þau ekki keyrð á endurnýjanlegri orku, þó vissulega væri hún græn. Niðurstaðan varð hærra orkuverð, aukin losun og minni lífsgæði. Klassískur pólitískur ómöguleiki Stjórnmál hvers lands eiga það til að stýrast af nokkurs konar innri rökhyggju, þar sem skynsamlegar ákvarðanir verða stundum að pólitískum ómöguleika. Öll lönd þjást að einhverju leyti af slíkri andskynsemi, ef svo má að orði komast. Þó fæst lönd beri jafn skarðan hlut frá borði og Þýskaland hefur Ísland ekki farið varhluta af afleiðingum andskynseminnar í orku- og loftslagsmálum. Um árabil var næsta ómögulegt að ráðast í nýjar virkjanaframkvæmdir á Íslandi á sama tíma og kröfur um aðgerðir og árangur í loftslagsmálum urðu sífellt háværari. Fólk skellti þannig skollaeyrum við þeim sannindum að til að ráðast mætti í orkuskipti í samgöngum og þeirri framleiðslu sem enn reiddi sig á jarðefnaeldsneyti þyrfti aukna græna orkuframleiðslu. Var það einkum vegna þess að pólitískt bandalag hafði myndast milli andstæðinga virkjanaframkvæmda og loftslagsaðgerðasinna sem töldu lausnina vera þá að draga úr framleiðslu á Íslandi. Slíkt hefði eingöngu leitt til aukins útblásturs þangað sem framleiðslan flyttist auk töluverðra lífskjaraskerðinga hérlendis. Íslendingar áttu með öðrum orðum að vera píslarvottar í nafni staðbundinna umhverfissjónarmiða, þrátt fyrir að íslensk framleiðsla væri með þeirri umhverfisvænustu í heimi. Leiddi sú stefna til undarlegra ákvarðana í besta falli. Blessunarlega hafa þessi sjónarmið verið á undanhaldi síðastliðin ár og nú er svo komið að almenningur jafnt sem fyrirtæki kalla eftir aukinni grænni orkuframleiðslu til að ná árangri í loftslagsmálum. Lífskjör samhliða árangri í loftslagsmálum Samtök atvinnulífsins hafa sett sér tvíþætt markmið í loftslagsmálum; samdráttur í losun samhliða auknum lífsgæðum. Staðreyndin er sú að Íslendingar búa við einstök tækifæri og mun betri en flestar samanburðarþjóðir okkar. Á meðan flest lönd sjá fram á efnahagslegan kostnað af loftslagsmálum benda greiningar til þess að við höfum tækifæri til að auka lífsgæði okkar umtalsvert í orkuskiptavegferðinni. Mat á þjóðhagslegum ávinningi sem Efla tók saman bendir til þess að hagur Íslands geti vænkast um 1.400 milljarða uppsafnað til ársins 2060, séu réttar ákvarðanir teknar. Þá eru ótalin áhrif af annars konar tækifærum svo sem í nýsköpun við kolefnisbindingu og breytta framleiðsluferla í áliðnaði, en þar eigum við Íslendingar fyrirtæki sem eru í fremstu röð á heimvísu. Til þess að ná sem mestri samstöðu og samtakamætti teljum við hjá Samtökum atvinnulífsins að fjögur gildi þurfi að varða veginn til kolefnishlutleysis. Þau eru fullnýting grænnar verðmætasköpunar, lágmörkun kostnaðar þar sem ekki verður hjá honum komist, val á tímasetningum með hliðsjón af grænni tækniþróun, og beiting jákvæðra hvata en ekki eingöngu neikvæðra. Betri aðgerðaáætlun í loftslagsmálum en stór skref óstigin Það er ánægjulegt að sjá þá áherslu sem birtist á aukna græna orkuöflun í aðgerðaáætlun í loftslagsmálum og það samráð sem átt var við atvinnulífið við undirbúning áætlunarinnar var mikilvægt. Það veldur hins vegar vonbrigðum að sjá meiri áherslu á lata en hvata í þeim aðgerðum sem þar birtast. Þremur fjórðu af árangri í samdrætti er ætlað að nást með beitingu skatta, banna og kvaða en eingöngu einum fjórða með samstarfi og hvötum til fjárfestinga í grænni umbreytingu. Við teldum réttara að þessum hlutföllum yrði snúið við. Eitt nærtækt dæmi er að stjórnvöld hyggjast gera kröfu um notkun sjálfbærs eldsneytis hjá fiskveiðiflotanum frá árinu 2028. Afar kostnaðarsamt og tæknilega örðugt er að knýja núverandi skipaflota með slíku eldsneyti. Miklu heldur hefði átt að leggja áherslu samdrátt í losun með hvötum til fjárfestinga í endurnýjun flotans og búnaði. Miðað við núverandi útfærslu og forgangsröðun á aðgerðum í sjávarútvegi er hætt við að samkeppnishæfni greinarinnar verði teflt í hættu. Við teljum þetta ekki nægilega vönduð vinnubrögð af hálfu stjórnvalda. Heilt yfir hefur jafnframt ekki verið ráðist í kostnaðar- og ábatagreiningu á aðgerðum í áætluninni, þrátt fyrir að það sé bæði eðlileg en líka lögbundin krafa til stjórnvalda. Atvinnulífið er tilbúið til að leiða í loftslagsmálum Atvinnulífið sér framtíðina græna og er tilbúið að leiða – það er eðlileg krafa almennings að svo sé. Við teljum aftur á móti eðlilegt að gera gagnkröfu á hendur ríkinu um fagleg og vönduð vinnubrögð. Jafnframt teljum við ótækt að stjórnvöld standi í vegi fyrir uppbyggingu orkuinnviða sem eru forsenda árangurs í loftslagsmálum, og teljum rétt að þau auðveldi og einfaldi uppbyggingu slíkra innviða, til dæmis með breytingu á regluverkinu. Það er eftir miklu að slægjast og við sem samfélag getum komið efnahagslega sterkari út úr loftslagsvegferðinni. Til þess að svo megi verða þurfum við þjóðarsátt um græna orkuöflun og um að stefna að bættum lífskjörum samhliða árangri í loftslagsmálum. Höfundur er forstöðumaður málefnasviðs SA. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ísak Einar Rúnarsson Loftslagsmál Orkumál Mest lesið Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Stuttu eftir að innrás Rússa í Úkraínu hófst árið 2022 varð ljóst að orkumál í Evrópu stóðu höllum fæti. Þjóðverjar höfðu til að mynda sett sífellt fleiri egg í körfu Rússlands með sívaxandi innflutningi á gasi úr austri. Raunar höfðu Þjóðverjar samhliða gert samninga um varabirgðir af gasi við Rússland, sem leiddi til þess að bróðurpartur varabirgða var einnig í höndum Rússa við upphaf stríðsins. Erfitt er að sjá skynsemi í þeim ráðahag. Til að bíta höfuðið af skömminni ákváðu Þjóðverjar að hætta ekki við lokun á kjarnorkuverum sem stóð til að loka, sem enn jók á vandann. Þessu sjálfskaparvíti brugðust Þjóðverjar við með því að brenna kol annars vegar og flytja inn aukið magn af dýrara fljótandi jarðgasi (LNG) hins vegar. Almenningur og fyrirtæki hafa búið við dýrari orku, lakari samkeppnishæfni og aukinn útblástur gróðurhúsalofttegunda meira og minna síðan. Séð utan frá er ekki nokkur heil brú í ákvörðunum Þjóðverja en skýringar má finna í undarlegum málamiðlunum og afstöðu í pólitíkinni heimavið. Sósíaldemókratar voru ginnkeyptir fyrir hugmyndafræði þess efnis að aukin vinsamleg viðskipti við Rússa myndu koma í veg fyrir stríðsátök. Aukinheldur höfðu Græningjar lengi barist fyrir (og sannfært íhaldsmenn um) að slökkva á kjarnorkuverum, enda væru þau ekki keyrð á endurnýjanlegri orku, þó vissulega væri hún græn. Niðurstaðan varð hærra orkuverð, aukin losun og minni lífsgæði. Klassískur pólitískur ómöguleiki Stjórnmál hvers lands eiga það til að stýrast af nokkurs konar innri rökhyggju, þar sem skynsamlegar ákvarðanir verða stundum að pólitískum ómöguleika. Öll lönd þjást að einhverju leyti af slíkri andskynsemi, ef svo má að orði komast. Þó fæst lönd beri jafn skarðan hlut frá borði og Þýskaland hefur Ísland ekki farið varhluta af afleiðingum andskynseminnar í orku- og loftslagsmálum. Um árabil var næsta ómögulegt að ráðast í nýjar virkjanaframkvæmdir á Íslandi á sama tíma og kröfur um aðgerðir og árangur í loftslagsmálum urðu sífellt háværari. Fólk skellti þannig skollaeyrum við þeim sannindum að til að ráðast mætti í orkuskipti í samgöngum og þeirri framleiðslu sem enn reiddi sig á jarðefnaeldsneyti þyrfti aukna græna orkuframleiðslu. Var það einkum vegna þess að pólitískt bandalag hafði myndast milli andstæðinga virkjanaframkvæmda og loftslagsaðgerðasinna sem töldu lausnina vera þá að draga úr framleiðslu á Íslandi. Slíkt hefði eingöngu leitt til aukins útblásturs þangað sem framleiðslan flyttist auk töluverðra lífskjaraskerðinga hérlendis. Íslendingar áttu með öðrum orðum að vera píslarvottar í nafni staðbundinna umhverfissjónarmiða, þrátt fyrir að íslensk framleiðsla væri með þeirri umhverfisvænustu í heimi. Leiddi sú stefna til undarlegra ákvarðana í besta falli. Blessunarlega hafa þessi sjónarmið verið á undanhaldi síðastliðin ár og nú er svo komið að almenningur jafnt sem fyrirtæki kalla eftir aukinni grænni orkuframleiðslu til að ná árangri í loftslagsmálum. Lífskjör samhliða árangri í loftslagsmálum Samtök atvinnulífsins hafa sett sér tvíþætt markmið í loftslagsmálum; samdráttur í losun samhliða auknum lífsgæðum. Staðreyndin er sú að Íslendingar búa við einstök tækifæri og mun betri en flestar samanburðarþjóðir okkar. Á meðan flest lönd sjá fram á efnahagslegan kostnað af loftslagsmálum benda greiningar til þess að við höfum tækifæri til að auka lífsgæði okkar umtalsvert í orkuskiptavegferðinni. Mat á þjóðhagslegum ávinningi sem Efla tók saman bendir til þess að hagur Íslands geti vænkast um 1.400 milljarða uppsafnað til ársins 2060, séu réttar ákvarðanir teknar. Þá eru ótalin áhrif af annars konar tækifærum svo sem í nýsköpun við kolefnisbindingu og breytta framleiðsluferla í áliðnaði, en þar eigum við Íslendingar fyrirtæki sem eru í fremstu röð á heimvísu. Til þess að ná sem mestri samstöðu og samtakamætti teljum við hjá Samtökum atvinnulífsins að fjögur gildi þurfi að varða veginn til kolefnishlutleysis. Þau eru fullnýting grænnar verðmætasköpunar, lágmörkun kostnaðar þar sem ekki verður hjá honum komist, val á tímasetningum með hliðsjón af grænni tækniþróun, og beiting jákvæðra hvata en ekki eingöngu neikvæðra. Betri aðgerðaáætlun í loftslagsmálum en stór skref óstigin Það er ánægjulegt að sjá þá áherslu sem birtist á aukna græna orkuöflun í aðgerðaáætlun í loftslagsmálum og það samráð sem átt var við atvinnulífið við undirbúning áætlunarinnar var mikilvægt. Það veldur hins vegar vonbrigðum að sjá meiri áherslu á lata en hvata í þeim aðgerðum sem þar birtast. Þremur fjórðu af árangri í samdrætti er ætlað að nást með beitingu skatta, banna og kvaða en eingöngu einum fjórða með samstarfi og hvötum til fjárfestinga í grænni umbreytingu. Við teldum réttara að þessum hlutföllum yrði snúið við. Eitt nærtækt dæmi er að stjórnvöld hyggjast gera kröfu um notkun sjálfbærs eldsneytis hjá fiskveiðiflotanum frá árinu 2028. Afar kostnaðarsamt og tæknilega örðugt er að knýja núverandi skipaflota með slíku eldsneyti. Miklu heldur hefði átt að leggja áherslu samdrátt í losun með hvötum til fjárfestinga í endurnýjun flotans og búnaði. Miðað við núverandi útfærslu og forgangsröðun á aðgerðum í sjávarútvegi er hætt við að samkeppnishæfni greinarinnar verði teflt í hættu. Við teljum þetta ekki nægilega vönduð vinnubrögð af hálfu stjórnvalda. Heilt yfir hefur jafnframt ekki verið ráðist í kostnaðar- og ábatagreiningu á aðgerðum í áætluninni, þrátt fyrir að það sé bæði eðlileg en líka lögbundin krafa til stjórnvalda. Atvinnulífið er tilbúið til að leiða í loftslagsmálum Atvinnulífið sér framtíðina græna og er tilbúið að leiða – það er eðlileg krafa almennings að svo sé. Við teljum aftur á móti eðlilegt að gera gagnkröfu á hendur ríkinu um fagleg og vönduð vinnubrögð. Jafnframt teljum við ótækt að stjórnvöld standi í vegi fyrir uppbyggingu orkuinnviða sem eru forsenda árangurs í loftslagsmálum, og teljum rétt að þau auðveldi og einfaldi uppbyggingu slíkra innviða, til dæmis með breytingu á regluverkinu. Það er eftir miklu að slægjast og við sem samfélag getum komið efnahagslega sterkari út úr loftslagsvegferðinni. Til þess að svo megi verða þurfum við þjóðarsátt um græna orkuöflun og um að stefna að bættum lífskjörum samhliða árangri í loftslagsmálum. Höfundur er forstöðumaður málefnasviðs SA.
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun