Friður og réttlæti Bjarni Karlsson skrifar 12. október 2023 10:30 Heimsbyggðin horfir nú inn í áður óþekktar víddir mannlegrar grimmdar. Eftir hundrað ár munu fræðimenn fjalla um þá atburði sem nú eiga sér stað í Ísrael og Palestínu í viðleitni til að skilja eðli haturs í mannlegu félagi. Hvernig það er ræktað og að því hlúð í skjóli fálætis. Þá verður líka hægt að velta fyrir sér og skilja betur eðli mannlegrar reisnar og þörf alls fólks fyrir að eiga sögu og horfa til framtíðar með raunhæfa von í hjarta. Þá verður sú saga sem nú er að rekja sig fyrir botni miðjarðarhafs dæmi um það sem gerist þegar fólk er skipulega og í mjög langan tíma svipt mannlegri reisn svo það hefur ekki framar neinu að tapa. En nú situr hins vegar samfélag þjóðanna, sem hefur unað því ágætlega að horfa upp á skefjalausa kúgun Ísraels á Palestínu, og skoðar framvinduna meira líkt og veruleikaþátt í sjónvarpi. Ekki einungis grimmdin, heldur einnig systir hennar firringin er nú að öðlast nýja vídd í sögunni. Frásögnin í Lúkasarguðspjalli af gráti Jesú yfir Jerúsalemborg varðar einmitt þennan þátt mannlegs veruleika. Hvernig vangetan til þess að sjá og virða félagslegt samhengi verður alltaf á kostnað þeirra verst settu, öld fram af öld: „Er hann kom nær og sá borgina grét hann yfir henni og sagði: „Ef þú hefðir aðeins vitað á þessum degi hvað til friðar heyrir! En nú er það hulið sjónum þínum. Því að þeir dagar munu koma yfir þig að óvinir þínir munu gera virki um þig, setjast um þig og þröngva þér á alla vegu. Þeir munu leggja þig að velli og börn þín sem í þér eru og ekki láta standa stein yfir steini í þér vegna þess að þú þekktir ekki þinn vitjunartíma.“ (Lúk. 19. 41- 44.) Öllum er orðið ljóst að vandinn sem við er að etja verður ekki leystur með hernaðarmætti. Það sem heiminn skortir er friðarmáttur. Vangeta herja blasir við heimsbyggðinni. Bandríkjaher náði engum árangri öðrum en að auka á glundroða í Íran og Írak. Rússaher nær ekki neinum markmiðum í Úkraínu. Ísraelsher tekst ekki að leysa samskiptin við Palestínumenn. Hugmyndin um frið og öryggi fyrir atbeina hernaðar er byggð á mjög þröngu heimildavali og miklum greiðsluvilja almennings, ef svo má að orði komast. Þó hafa menn lengi vitað að friður er ekki þess eðlis að honum verði komið á. Það er ekki á okkar valdi að skapa frið. Sumt er ekki hægt að byggja heldur bara hægt að rækta. Friður er af þeirri sortinni. Hann er lifandi fyrirbæri sem, líkt og allt líf, lýtur sínum eigin lögmálum. Sælir eru friðflytjendur sagði Jesús frá Palestínu. Samkvæmt honum má rækta frið og bera hann með sér líkt og afleggjara, en það er ekki hægt að skipuleggja hann ofan frá. Hvað þá varpa honum yfir með sprengjum. Samkvæmt gömlu kristnu hefðinni er réttlæti nokkurs konar gróðurmold friðar. Friður vex af réttlæti. Vandinn er þó aftur sá að réttlæti verður ekki einfaldlega framkvæmt því það er ekki heldur á okkar valdi. Enginn persóna eða samfélag manna getur haldið því fram að þau séu handhafar réttlætisins. Réttlætið, líkt og friðurinn, lifir sínu sjálfstæða lífi. - Sæl eru þau sem hungrar og þyrstir eftir réttlætinu sagði meistarinn frá Palestínu. Og nú hrópar heimsbyggðin á frið og réttlæti meir en nokkru sinni. Þá ríður á að skilja að hvort tveggja ræðst af hugarfari okkar og menningunni sem við mótum. Vandinn í þessu er m.a. sá að við erum yfir höfuð orðin óvön því að tala um réttlæti. Þess í stað ræðum við um hagsmuni því það er svo fljótlegt. Hagsmunir eru nokkurs konar instant réttlæti, sem ekki nær utan um viðfangsefnið. Við erum heldur ekki lunkin þegar kemur að því að huga að friði í samskiptum vegna þess að þegar við segjum friður meinum við næði. Við viljum fá næði. Sem er ósköp skiljanlegt. Ég þrái líka næði til að lifa án afskipta annars fólks. En að því leyti sem næði mitt og þægindi byggja á ranglæti er það ekki friðsamlegt þótt heyra mætti saumnál detta. Ég gleymi því haldrei hvernig dr. Björn Björnsson siðfræðiprófessor talaði við okkur guðfræðinemana á 9. áratug síðustu aldar. Hann gagnrýndi með særðu hjarta hið misskilda friðarhugtak nútímans og sagði: Friður er hvorki lognmolla né hlutlaust ástand. Friður er alltaf stríðandi ferli í átökum líðandi stundar. Svo talaði hann um réttlætið sem gróðurmold. Hugsið ykkur ef í stað sprengjuregns kæmi skæðadrífa vel þjálfaðra hjálparstarfsmanna svífandi í fallhlífum yfir Gazasvæðið. Svo fylgdi þeim önnur fallbylgja sjúkragagna og annarra lífsnauðsynja sem nú skortir svo skelfilega. Hugsið ykkur ástríkan friðarher í umboði Sameinuðu þjóðanna sem tæki hetjulega áhættu með veru sinni á svæði þar sem nú á að opna hurðarlaust helvíti í beinni útsendingu. Allt í einu væri veruleikasjónvarp dauðans truflað af fólki með líf í augunum sem veðjaði á hinn mennska möguleika; neitaði að gera árás eða flýja, frjósa eða lúffa en kysi fremur að standa - líkt og Nelson Mandela, Gandí og Jesús Kristur - berskjaldað en upprétt frammi fyrir sýndarvaldinu með ekkert í höndum nema nakta mennsku. Þeir yrðu langleitir stríðsherrarnir með sitt beturvitandi föðurvald sem ekkert veit eða getur og ekkert kann nema halda áfram að þjösnast. Höfundur er prestur og siðfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bjarni Karlsson Átök í Ísrael og Palestínu Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Katrínu á Bessastaði Brynja Þorbjörnsdóttir skrifar Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar Skoðun Er ungum mönnum sama um sjófólk? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason skrifar Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Sjá meira
Heimsbyggðin horfir nú inn í áður óþekktar víddir mannlegrar grimmdar. Eftir hundrað ár munu fræðimenn fjalla um þá atburði sem nú eiga sér stað í Ísrael og Palestínu í viðleitni til að skilja eðli haturs í mannlegu félagi. Hvernig það er ræktað og að því hlúð í skjóli fálætis. Þá verður líka hægt að velta fyrir sér og skilja betur eðli mannlegrar reisnar og þörf alls fólks fyrir að eiga sögu og horfa til framtíðar með raunhæfa von í hjarta. Þá verður sú saga sem nú er að rekja sig fyrir botni miðjarðarhafs dæmi um það sem gerist þegar fólk er skipulega og í mjög langan tíma svipt mannlegri reisn svo það hefur ekki framar neinu að tapa. En nú situr hins vegar samfélag þjóðanna, sem hefur unað því ágætlega að horfa upp á skefjalausa kúgun Ísraels á Palestínu, og skoðar framvinduna meira líkt og veruleikaþátt í sjónvarpi. Ekki einungis grimmdin, heldur einnig systir hennar firringin er nú að öðlast nýja vídd í sögunni. Frásögnin í Lúkasarguðspjalli af gráti Jesú yfir Jerúsalemborg varðar einmitt þennan þátt mannlegs veruleika. Hvernig vangetan til þess að sjá og virða félagslegt samhengi verður alltaf á kostnað þeirra verst settu, öld fram af öld: „Er hann kom nær og sá borgina grét hann yfir henni og sagði: „Ef þú hefðir aðeins vitað á þessum degi hvað til friðar heyrir! En nú er það hulið sjónum þínum. Því að þeir dagar munu koma yfir þig að óvinir þínir munu gera virki um þig, setjast um þig og þröngva þér á alla vegu. Þeir munu leggja þig að velli og börn þín sem í þér eru og ekki láta standa stein yfir steini í þér vegna þess að þú þekktir ekki þinn vitjunartíma.“ (Lúk. 19. 41- 44.) Öllum er orðið ljóst að vandinn sem við er að etja verður ekki leystur með hernaðarmætti. Það sem heiminn skortir er friðarmáttur. Vangeta herja blasir við heimsbyggðinni. Bandríkjaher náði engum árangri öðrum en að auka á glundroða í Íran og Írak. Rússaher nær ekki neinum markmiðum í Úkraínu. Ísraelsher tekst ekki að leysa samskiptin við Palestínumenn. Hugmyndin um frið og öryggi fyrir atbeina hernaðar er byggð á mjög þröngu heimildavali og miklum greiðsluvilja almennings, ef svo má að orði komast. Þó hafa menn lengi vitað að friður er ekki þess eðlis að honum verði komið á. Það er ekki á okkar valdi að skapa frið. Sumt er ekki hægt að byggja heldur bara hægt að rækta. Friður er af þeirri sortinni. Hann er lifandi fyrirbæri sem, líkt og allt líf, lýtur sínum eigin lögmálum. Sælir eru friðflytjendur sagði Jesús frá Palestínu. Samkvæmt honum má rækta frið og bera hann með sér líkt og afleggjara, en það er ekki hægt að skipuleggja hann ofan frá. Hvað þá varpa honum yfir með sprengjum. Samkvæmt gömlu kristnu hefðinni er réttlæti nokkurs konar gróðurmold friðar. Friður vex af réttlæti. Vandinn er þó aftur sá að réttlæti verður ekki einfaldlega framkvæmt því það er ekki heldur á okkar valdi. Enginn persóna eða samfélag manna getur haldið því fram að þau séu handhafar réttlætisins. Réttlætið, líkt og friðurinn, lifir sínu sjálfstæða lífi. - Sæl eru þau sem hungrar og þyrstir eftir réttlætinu sagði meistarinn frá Palestínu. Og nú hrópar heimsbyggðin á frið og réttlæti meir en nokkru sinni. Þá ríður á að skilja að hvort tveggja ræðst af hugarfari okkar og menningunni sem við mótum. Vandinn í þessu er m.a. sá að við erum yfir höfuð orðin óvön því að tala um réttlæti. Þess í stað ræðum við um hagsmuni því það er svo fljótlegt. Hagsmunir eru nokkurs konar instant réttlæti, sem ekki nær utan um viðfangsefnið. Við erum heldur ekki lunkin þegar kemur að því að huga að friði í samskiptum vegna þess að þegar við segjum friður meinum við næði. Við viljum fá næði. Sem er ósköp skiljanlegt. Ég þrái líka næði til að lifa án afskipta annars fólks. En að því leyti sem næði mitt og þægindi byggja á ranglæti er það ekki friðsamlegt þótt heyra mætti saumnál detta. Ég gleymi því haldrei hvernig dr. Björn Björnsson siðfræðiprófessor talaði við okkur guðfræðinemana á 9. áratug síðustu aldar. Hann gagnrýndi með særðu hjarta hið misskilda friðarhugtak nútímans og sagði: Friður er hvorki lognmolla né hlutlaust ástand. Friður er alltaf stríðandi ferli í átökum líðandi stundar. Svo talaði hann um réttlætið sem gróðurmold. Hugsið ykkur ef í stað sprengjuregns kæmi skæðadrífa vel þjálfaðra hjálparstarfsmanna svífandi í fallhlífum yfir Gazasvæðið. Svo fylgdi þeim önnur fallbylgja sjúkragagna og annarra lífsnauðsynja sem nú skortir svo skelfilega. Hugsið ykkur ástríkan friðarher í umboði Sameinuðu þjóðanna sem tæki hetjulega áhættu með veru sinni á svæði þar sem nú á að opna hurðarlaust helvíti í beinni útsendingu. Allt í einu væri veruleikasjónvarp dauðans truflað af fólki með líf í augunum sem veðjaði á hinn mennska möguleika; neitaði að gera árás eða flýja, frjósa eða lúffa en kysi fremur að standa - líkt og Nelson Mandela, Gandí og Jesús Kristur - berskjaldað en upprétt frammi fyrir sýndarvaldinu með ekkert í höndum nema nakta mennsku. Þeir yrðu langleitir stríðsherrarnir með sitt beturvitandi föðurvald sem ekkert veit eða getur og ekkert kann nema halda áfram að þjösnast. Höfundur er prestur og siðfræðingur.
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar
Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar