Vísindin á bak við lesfimipróf Freyja Birgisdóttir, Kate Nation og Margaret Snowling skrifa 21. mars 2023 16:00 Eyjólfur Ármannsson þingmaður Flokks fólksins birti grein í Vísi þann 4. mars og kallar eftir því að við „förum að ráðum fremstu vísindamanna heims (Snowling, Nation, Lyytinen) og hættum leshraðamælingum“. Hann skorar jafnframt á fræðasamfélagið að „rjúfa þögnina“ um leshraðapróf því „almenningur á kröfu á því að vísindin á bak við leshraðamælingar verði birtar“. Mikilvægt er að árétta að undirritaðar, Margaret Snowling og Kate Nation (sem Eyjólfur vísar til), kannast ekki við að hafa mælt með því að íslenskir grunnskólar hætti að leggja fyrir lesfimipróf. Þær kannast heldur ekki við þá heimild sem Eyjólfur vísar til. En hver eru rökin og vísindin á bak við lesfimipróf? Lesfimi er grundvöllur lesskilnings Góð lesfimi birtist í því að geta lesið af nákvæmni, jöfnum hraða og með réttum áherslum. Hún sýnir hvort barn hefur náð góðum tökum á umskráningu stafa yfir í hljóð og geti lesið bæði kunn og ókunn orð hratt og án fyrirhafnar. Sú færni er talinn nauðsynleg fyrir lesskilning því hún veitir lesandanum svigrúm til þess að beina athyglinni að innihaldi textans og öllum þeim flóknu orðum og upplýsingum sem gjarnan einkenna námsefnið, ekki síst þegar líða tekur á skólagönguna. Sérfræðingar jafnt sem fræðsluyfirvöld víða um heim skilgreina því lesfimi (e. reading fluency) sem lykilfærni í lestrarnámi og mæla með því að hún sé efld og metin reglulega (sjá t.d. Education Endowment Foundation‘s guidance). Hlutverk lesfimi í lesskilningi og lesblindu hefur mikið verið rannsakað Margar rannsóknir hafa sýnt fram á mikilvægi góðrar lesfimi fyrir lesskilning. Lesfimi í fyrstu bekkjum grunnskóla veitir til dæmis góða forspá um gengi nemenda í lesskilningi síðar, og nemendur sem eiga erfitt með lesskilning á mið- og unglingastigi eru margir hverjir jafnframt með slaka lesfimi. Slök lesfimi er auk þess eitt megineinkenni lesblindu (dyslexia), sem er aðal ástæða þess að lesblind börn eiga gjarnan erfitt með að skilja texta, þrátt fyrir góðan orðaforða og skilning á samfelldu mæltu máli. Mælingar á lesfimi eru því mikilvægur þáttur í greiningum á lesblindu (sjá t.d. samantekt á vegum Evrópusambandsins Dyslexia compass og greiningarviðmið DSM-5 fyrir lesblindu). Stöðluð lesfimipróf veita áreiðanlegar upplýsingar um framvindu í lestrarnámi Þyngd texta hefur mikil áhrif á mat á lesfimi. Stöðluð lesfimipróf byggja á ítarlegum rannsóknum á erfiðleikastigi texta og gefa því áreiðanlegar upplýsingar um stöðu og framvindu í lesfimi. Slík próf felast oftast í því að börn eru beðin um að lesa aldurssamsvarandi texta í eina eða tvær mínútur og lögð áhersla á að þau lesi skýrt, á jöfnum hraða og með eðlilegum áherslum. Staða barns og framfarir eru svo birtar út frá fjölda rétt lesinna orða á mínútu. Einnig sýnir prófið hvort barn hefur náð tilteknu viðmiði um þá lágmarksfærni sem þarf til þess að geta beint athyglinni óhindrað að innihaldi textans. Börn sem ekki ná því viðmiði gætu þurft aukinn stuðning í lestrarnámi og því mikilvægt að finna þau sem allra fyrst. Eins og með allt námsmat þarf þó að huga vel að því hvernig niðurstöðum slíkra prófa er miðlað til nemenda. Lesfimi er nauðsynleg en ekki nægjanleg forsenda lesskilnings Þó lesfimi sé mikilvæg forsenda lesskilnings er hún ekki nægjanleg forsenda. Með aukinni lestrarreynslu verður umskráning sjálfvirkari og hættir að hamla lesskilningi. Við það fer málþroski, sér í lagi orðaforði, að hafa vaxandi áhrif á lesskilning. Lesfimiprófum er aðeins ætlað að fanga afmarkaðan hluta lestrarþróunar og koma því ekki í staðinn fyrir mat á öðrum hliðum læsis. Menntamálstofnun veitir kennurum aðgang að stöðluðu lesskilningsprófi (Orðarún) sem ætlað er öllum árgöngum grunnskólans, auk þess sem lesskilningur hefur verið stór hluti af samræmdum prófum í íslensku um árabil. Mælingar á málþroska, eins og til dæmis orðaforða, eru aftur á móti varla fyrir hendi og mjög brýnt er að bæta úr því. Mikilvægt er að halda áfram að meta lesfimi í íslenskum grunnskólum Lesfimipróf eru áreiðanleg og réttmæt leið til þess að fylgjast með framförum í lestri og gagnast vel til þess að koma auga á þau börn sem þurfa sértaks stuðnings við. Því er mikilvægt að íslenskir grunnskólar haldi áfram að meta lesfimi nemenda reglulega. Að sama skapi er mikilvægt að undirstrika að lesfimi er aðeins ein margra stoða lesskilnings og því mikilvægt að fylgjast með og efla aðra þætti læsis strax í upphafi lestrarnáms, eða jafnvel fyrr. Freyja Birgisdóttir er dósent við sálfræðideild Háskóla Íslands, Kate Nation er prófessor við Oxford Háskóla og Margaret Snowling er heiðursprófessor við Oxford Háskóla og St. John‘s College í Oxford. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Grunnskólar Flokkur fólksins Börn og uppeldi Skóla - og menntamál Mest lesið Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson Skoðun Skoðun Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði Ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr skrifar Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar Skoðun Þetta er allt hinum að kenna! Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Sleppir ekki takinu svo auðveldlega aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir skrifar Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar Sjá meira
Eyjólfur Ármannsson þingmaður Flokks fólksins birti grein í Vísi þann 4. mars og kallar eftir því að við „förum að ráðum fremstu vísindamanna heims (Snowling, Nation, Lyytinen) og hættum leshraðamælingum“. Hann skorar jafnframt á fræðasamfélagið að „rjúfa þögnina“ um leshraðapróf því „almenningur á kröfu á því að vísindin á bak við leshraðamælingar verði birtar“. Mikilvægt er að árétta að undirritaðar, Margaret Snowling og Kate Nation (sem Eyjólfur vísar til), kannast ekki við að hafa mælt með því að íslenskir grunnskólar hætti að leggja fyrir lesfimipróf. Þær kannast heldur ekki við þá heimild sem Eyjólfur vísar til. En hver eru rökin og vísindin á bak við lesfimipróf? Lesfimi er grundvöllur lesskilnings Góð lesfimi birtist í því að geta lesið af nákvæmni, jöfnum hraða og með réttum áherslum. Hún sýnir hvort barn hefur náð góðum tökum á umskráningu stafa yfir í hljóð og geti lesið bæði kunn og ókunn orð hratt og án fyrirhafnar. Sú færni er talinn nauðsynleg fyrir lesskilning því hún veitir lesandanum svigrúm til þess að beina athyglinni að innihaldi textans og öllum þeim flóknu orðum og upplýsingum sem gjarnan einkenna námsefnið, ekki síst þegar líða tekur á skólagönguna. Sérfræðingar jafnt sem fræðsluyfirvöld víða um heim skilgreina því lesfimi (e. reading fluency) sem lykilfærni í lestrarnámi og mæla með því að hún sé efld og metin reglulega (sjá t.d. Education Endowment Foundation‘s guidance). Hlutverk lesfimi í lesskilningi og lesblindu hefur mikið verið rannsakað Margar rannsóknir hafa sýnt fram á mikilvægi góðrar lesfimi fyrir lesskilning. Lesfimi í fyrstu bekkjum grunnskóla veitir til dæmis góða forspá um gengi nemenda í lesskilningi síðar, og nemendur sem eiga erfitt með lesskilning á mið- og unglingastigi eru margir hverjir jafnframt með slaka lesfimi. Slök lesfimi er auk þess eitt megineinkenni lesblindu (dyslexia), sem er aðal ástæða þess að lesblind börn eiga gjarnan erfitt með að skilja texta, þrátt fyrir góðan orðaforða og skilning á samfelldu mæltu máli. Mælingar á lesfimi eru því mikilvægur þáttur í greiningum á lesblindu (sjá t.d. samantekt á vegum Evrópusambandsins Dyslexia compass og greiningarviðmið DSM-5 fyrir lesblindu). Stöðluð lesfimipróf veita áreiðanlegar upplýsingar um framvindu í lestrarnámi Þyngd texta hefur mikil áhrif á mat á lesfimi. Stöðluð lesfimipróf byggja á ítarlegum rannsóknum á erfiðleikastigi texta og gefa því áreiðanlegar upplýsingar um stöðu og framvindu í lesfimi. Slík próf felast oftast í því að börn eru beðin um að lesa aldurssamsvarandi texta í eina eða tvær mínútur og lögð áhersla á að þau lesi skýrt, á jöfnum hraða og með eðlilegum áherslum. Staða barns og framfarir eru svo birtar út frá fjölda rétt lesinna orða á mínútu. Einnig sýnir prófið hvort barn hefur náð tilteknu viðmiði um þá lágmarksfærni sem þarf til þess að geta beint athyglinni óhindrað að innihaldi textans. Börn sem ekki ná því viðmiði gætu þurft aukinn stuðning í lestrarnámi og því mikilvægt að finna þau sem allra fyrst. Eins og með allt námsmat þarf þó að huga vel að því hvernig niðurstöðum slíkra prófa er miðlað til nemenda. Lesfimi er nauðsynleg en ekki nægjanleg forsenda lesskilnings Þó lesfimi sé mikilvæg forsenda lesskilnings er hún ekki nægjanleg forsenda. Með aukinni lestrarreynslu verður umskráning sjálfvirkari og hættir að hamla lesskilningi. Við það fer málþroski, sér í lagi orðaforði, að hafa vaxandi áhrif á lesskilning. Lesfimiprófum er aðeins ætlað að fanga afmarkaðan hluta lestrarþróunar og koma því ekki í staðinn fyrir mat á öðrum hliðum læsis. Menntamálstofnun veitir kennurum aðgang að stöðluðu lesskilningsprófi (Orðarún) sem ætlað er öllum árgöngum grunnskólans, auk þess sem lesskilningur hefur verið stór hluti af samræmdum prófum í íslensku um árabil. Mælingar á málþroska, eins og til dæmis orðaforða, eru aftur á móti varla fyrir hendi og mjög brýnt er að bæta úr því. Mikilvægt er að halda áfram að meta lesfimi í íslenskum grunnskólum Lesfimipróf eru áreiðanleg og réttmæt leið til þess að fylgjast með framförum í lestri og gagnast vel til þess að koma auga á þau börn sem þurfa sértaks stuðnings við. Því er mikilvægt að íslenskir grunnskólar haldi áfram að meta lesfimi nemenda reglulega. Að sama skapi er mikilvægt að undirstrika að lesfimi er aðeins ein margra stoða lesskilnings og því mikilvægt að fylgjast með og efla aðra þætti læsis strax í upphafi lestrarnáms, eða jafnvel fyrr. Freyja Birgisdóttir er dósent við sálfræðideild Háskóla Íslands, Kate Nation er prófessor við Oxford Háskóla og Margaret Snowling er heiðursprófessor við Oxford Háskóla og St. John‘s College í Oxford.
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar
Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar
Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar