Roald Dahl og afneitun veruleikans Þorsteinn Siglaugsson skrifar 21. febrúar 2023 11:30 Um síðastliðna helgi bárust af því fregnir að verið væri að endurútgefa bækur barnabókahöfundarins vinsæla, Roald Dahl, með verulega breyttum texta. Dahl er meðal annars höfundur Kalla og súkkulaðiverksmiðjunnar en samnefnt leikrit var sett upp hérlendis fyrir fáum árum. Samkvæmt fyrirsögn fréttar RÚV um málið snúast breytingarnar um að fjarlægja „móðgandi orðalag“ í bókum hans. Sögufélag Roalds Dahl segir breytingarnar smávægilegar og að þær snúist um að gera textann aðgengilegri nútímalesendum. „Fáránleg ritskoðun” segir Salman Rushdie Rithöfundurinn og rannsóknarblaðamaðurinn Gerald Posner fjallaði um málið sunnudaginn 19. febrúar og nefnir fáein dæmi um breytingar, sem svo sannarlega eru ekki smávægilegar; heilu málsgreinarnar eru fjarlægðar eða þeim breytt svo þær verða óþekkjanlegar, kjánalegum skýringum er bætt inn í textann. Breytingarnar skipta hundruðum, segir Posner og tekur undir með rithöfundinum Salman Rushdie sem kallað hefur þessar breytingar „fáránlega ritskoðun“. Nick Dixon birti grein um málið á Daily Sceptic laugardaginn 18. febrúar og bendir á hvernig sumar breytingarnar gera texta Dahl líflausan og flatan. Aðrar gera textann einfaldlega merkingarlausan og öll kímnigáfa er vandlega fjarlægð. Dæmi úr Matilda: „Your daughter Vanessa, judging by what she‘s learnt this term, has no hearing organs at all“ verður „Judging by what your daughter Vanessa has learnt this term, this fact alone is more interesting than anything I have taught in the classroom“. “It nearly killed Ashton as well. Half the skin came away from his scalp” verður “It didn’t do Ashton much good”. Barnaát vekur enga hneykslan, en strákar og stelpur eru bannorð „Móðir“ verður „foreldri“, „karlmaður“ verður „einstaklingur“ og „karlmenn“ verða „fólk“. “Við borðum litla stráka og stelpur” verður “Við borðum lítil börn”. Strákar og stelpur hafa engan tilverurétt lengur, ekki frekar en mæður eða feður. Líffræðilegt kyn er bannað, en það virðist þó ekki trufla ritskoðarana, á vegum félagsins „Inclusive Minds“, að börn séu höfð til matar. Vísanir í höfunda sem nú eru bannaðir vegna viðhorfa sem ekki eru í tísku eru fjarlægðar. Joseph Conrad verður að Jane Austen. Rudyard Kipling verður að John Steinbeck. Ekkert er nógu saklaust til að sleppa framhjá vökulum augum ritskoðaranna, segir Dixon og bendir á hvernig „Þegiðu, bjáni“ verður „Uss“ og „hvítnaði upp“ verður „fölnaði nokkuð mikið“. Bókmenntir eiga að vera óþægilegar Suzanne Nossel, formaður Bandaríkjadeildar PEN rithöfundasamtakanna segist í viðtali við Washington Post slegin yfir fréttum af ritskoðun bóka Dahl. „Bókmenntir eiga að koma á óvart og vekja óþægilegar tilfinningar“ segir Nossel, og bendir á að tilraunir til að hreinsa texta af orðum sem hugsanlega kynnu að móðga einhvern útvatni töfra frásagnarinnar. „Orð skipta máli“, segir Gerald Posner í niðurlagi greinar sinnar. „Vandamálið er að ritskoðunin á verkum Dahls er forskrift að samskonar meðferð gagnvart öðrum látnum höfundum. Lesendur hafa rétt á að vita hvort textinn sem þeir lesa er ekki lengur sá texti sem höfundurinn skrifaði.“ Afneitun veruleikans Roald Dahl er alls ekki óumdeildur, eins og Posner bendir á. En textar hans eru í raun og veru þeir textar sem hann skrifaði. Útvatnaður og hreinsaður texti ritskoðaranna er einfaldlega ekki lengur texti höfundarins. Það er blekking að halda slíku fram. Útvötnunin á texta Roald Dahl er enn eitt ummerkið um þá afneitun raunveruleikans sem fer nú mjög í vöxt. Þessi afneitun birtist víða, í bókmenntum, sögu, stjórnmálum, hagfræði, jafnvel í raunvísindum á borð við líffræði og læknisfræði. Hlutlægur veruleiki víkur fyrir einkaskoðunum, tilfinningum eða einkalegri upplifun einstaklinga. Í stað hins ytri veruleika tekur tilbúin gerviveröld við. Líkt og Posner bendir á í athugasemdaþræði við grein sína má búast við að mikið tjón verði unnið áður en veruleikinn nær yfirhöndinni að nýju. Fyrirsögn fréttar RÚV er kannski einmitt glöggt dæmi um afneitun veruleikans. Hundruð viðamikilla breytinga; útvötnun, í raun eyðilegging á texta eins ástsælasta barnabókahöfundar sögunnar; verða að fáeinum breytingum sem snúast aðeins um að „fjarlægja móðgandi orðalag“. Höfundur er formaður Málfrelsis – samtaka um frjálsa og opna umræðu, lýðræði og mannréttindi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bókmenntir Þorsteinn Siglaugsson Höfundarréttur Mest lesið Enn einn kvennahópurinn sem þarf bara að vera duglegri að harka af sér? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Charlie og sjúkleikaverksmiðjan Guðjón Eggert Agnarsson Skoðun Austurland – þrælanýlenda Íslands Björn Ármann Ólafsson Skoðun Ert þú meðalmaðurinn? Jóhann Óskar Jóhannsson Skoðun Af Millet-úlpum og öldrunarmálum Þröstur V. Söring Skoðun Mikilvægi aukinnar verndunar hafsvæða og leiðrétting Hrönn Egilsdóttir Skoðun Flumbrugangur í framhaldsskólum Jón Pétur Zimsen Skoðun Nútímaviðskipti og lögin sem gleymdist að uppfæra Fróði Steingrímsson Skoðun „Words are wind“ Ingólfur Hermannsson Skoðun Nú þarf bæði sleggju og vélsög Trausti Hjálmarsson,Ólafur Stephensen Skoðun Skoðun Skoðun Farsæl framfaraskref á Sólheimum Sigurjón Örn Þórsson skrifar Skoðun Austurland – þrælanýlenda Íslands Björn Ármann Ólafsson skrifar Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Frelsi, framtíð og vistvænar samgöngur: Hvers vegna Ísland þarf að hugsa stærra Sigurborg Ósk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Atvinnustefna er alvöru mál Jóhannes Þór Skúlason skrifar Skoðun 1984 og Hunger Games á sama sviðinu Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Mikilvægi aukinnar verndunar hafsvæða og leiðrétting Hrönn Egilsdóttir skrifar Skoðun Betri leið til einföldunar regluverks Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Af Millet-úlpum og öldrunarmálum Þröstur V. Söring skrifar Skoðun Charlie og sjúkleikaverksmiðjan Guðjón Eggert Agnarsson skrifar Skoðun Nú þarf bæði sleggju og vélsög Trausti Hjálmarsson,Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Nútímaviðskipti og lögin sem gleymdist að uppfæra Fróði Steingrímsson skrifar Skoðun Sjálfsvíg eru ekki óumflýjanleg Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Skoðun „Words are wind“ Ingólfur Hermannsson skrifar Skoðun Ert þú meðalmaðurinn? Jóhann Óskar Jóhannsson skrifar Skoðun Enn einn kvennahópurinn sem þarf bara að vera duglegri að harka af sér? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Flumbrugangur í framhaldsskólum Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Miðbær Selfoss vekur ánægju Bragi Bjarnason skrifar Skoðun PCOS: Er ódýrara að halda heilsu eða meðhöndla veikindi? Elísa Ósk Línadóttir skrifar Skoðun Opinn og alþjóðlegur: Krísa erlendra nemenda við íslenska háskóla Melissa Anne Pfeffer skrifar Skoðun Be Kind - ekki kind Aðalheiður Mjöll Þórarinsdóttir ,Perla Magnúsdóttir skrifar Skoðun Illa verndaðir Íslendingar Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Viðreisn afhjúpar sig endanlega Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Heimalestur – gæðastund en ekki grátur og gnístan tanna Svava Þ. Hjaltalín skrifar Skoðun Frelsi til sölu Erling Kári Freysson skrifar Skoðun Vangaveltur um íslenskt barnaefni – Hvers vegna skiptir það máli að börn heyri sjálf sig? Tinna Björg Kristinsdóttir,Valdimar Gylfason skrifar Skoðun Móðir í Breiðholti hjólar 5.000 kílómetra Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Viðreisn lætur verkin tala Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Sterkara framhaldsskólakerfi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Hægfara endalok sjónvarps útsendinga fyrir móttöku á loftneti á Íslandi Jón Frímann Jónsson skrifar Sjá meira
Um síðastliðna helgi bárust af því fregnir að verið væri að endurútgefa bækur barnabókahöfundarins vinsæla, Roald Dahl, með verulega breyttum texta. Dahl er meðal annars höfundur Kalla og súkkulaðiverksmiðjunnar en samnefnt leikrit var sett upp hérlendis fyrir fáum árum. Samkvæmt fyrirsögn fréttar RÚV um málið snúast breytingarnar um að fjarlægja „móðgandi orðalag“ í bókum hans. Sögufélag Roalds Dahl segir breytingarnar smávægilegar og að þær snúist um að gera textann aðgengilegri nútímalesendum. „Fáránleg ritskoðun” segir Salman Rushdie Rithöfundurinn og rannsóknarblaðamaðurinn Gerald Posner fjallaði um málið sunnudaginn 19. febrúar og nefnir fáein dæmi um breytingar, sem svo sannarlega eru ekki smávægilegar; heilu málsgreinarnar eru fjarlægðar eða þeim breytt svo þær verða óþekkjanlegar, kjánalegum skýringum er bætt inn í textann. Breytingarnar skipta hundruðum, segir Posner og tekur undir með rithöfundinum Salman Rushdie sem kallað hefur þessar breytingar „fáránlega ritskoðun“. Nick Dixon birti grein um málið á Daily Sceptic laugardaginn 18. febrúar og bendir á hvernig sumar breytingarnar gera texta Dahl líflausan og flatan. Aðrar gera textann einfaldlega merkingarlausan og öll kímnigáfa er vandlega fjarlægð. Dæmi úr Matilda: „Your daughter Vanessa, judging by what she‘s learnt this term, has no hearing organs at all“ verður „Judging by what your daughter Vanessa has learnt this term, this fact alone is more interesting than anything I have taught in the classroom“. “It nearly killed Ashton as well. Half the skin came away from his scalp” verður “It didn’t do Ashton much good”. Barnaát vekur enga hneykslan, en strákar og stelpur eru bannorð „Móðir“ verður „foreldri“, „karlmaður“ verður „einstaklingur“ og „karlmenn“ verða „fólk“. “Við borðum litla stráka og stelpur” verður “Við borðum lítil börn”. Strákar og stelpur hafa engan tilverurétt lengur, ekki frekar en mæður eða feður. Líffræðilegt kyn er bannað, en það virðist þó ekki trufla ritskoðarana, á vegum félagsins „Inclusive Minds“, að börn séu höfð til matar. Vísanir í höfunda sem nú eru bannaðir vegna viðhorfa sem ekki eru í tísku eru fjarlægðar. Joseph Conrad verður að Jane Austen. Rudyard Kipling verður að John Steinbeck. Ekkert er nógu saklaust til að sleppa framhjá vökulum augum ritskoðaranna, segir Dixon og bendir á hvernig „Þegiðu, bjáni“ verður „Uss“ og „hvítnaði upp“ verður „fölnaði nokkuð mikið“. Bókmenntir eiga að vera óþægilegar Suzanne Nossel, formaður Bandaríkjadeildar PEN rithöfundasamtakanna segist í viðtali við Washington Post slegin yfir fréttum af ritskoðun bóka Dahl. „Bókmenntir eiga að koma á óvart og vekja óþægilegar tilfinningar“ segir Nossel, og bendir á að tilraunir til að hreinsa texta af orðum sem hugsanlega kynnu að móðga einhvern útvatni töfra frásagnarinnar. „Orð skipta máli“, segir Gerald Posner í niðurlagi greinar sinnar. „Vandamálið er að ritskoðunin á verkum Dahls er forskrift að samskonar meðferð gagnvart öðrum látnum höfundum. Lesendur hafa rétt á að vita hvort textinn sem þeir lesa er ekki lengur sá texti sem höfundurinn skrifaði.“ Afneitun veruleikans Roald Dahl er alls ekki óumdeildur, eins og Posner bendir á. En textar hans eru í raun og veru þeir textar sem hann skrifaði. Útvatnaður og hreinsaður texti ritskoðaranna er einfaldlega ekki lengur texti höfundarins. Það er blekking að halda slíku fram. Útvötnunin á texta Roald Dahl er enn eitt ummerkið um þá afneitun raunveruleikans sem fer nú mjög í vöxt. Þessi afneitun birtist víða, í bókmenntum, sögu, stjórnmálum, hagfræði, jafnvel í raunvísindum á borð við líffræði og læknisfræði. Hlutlægur veruleiki víkur fyrir einkaskoðunum, tilfinningum eða einkalegri upplifun einstaklinga. Í stað hins ytri veruleika tekur tilbúin gerviveröld við. Líkt og Posner bendir á í athugasemdaþræði við grein sína má búast við að mikið tjón verði unnið áður en veruleikinn nær yfirhöndinni að nýju. Fyrirsögn fréttar RÚV er kannski einmitt glöggt dæmi um afneitun veruleikans. Hundruð viðamikilla breytinga; útvötnun, í raun eyðilegging á texta eins ástsælasta barnabókahöfundar sögunnar; verða að fáeinum breytingum sem snúast aðeins um að „fjarlægja móðgandi orðalag“. Höfundur er formaður Málfrelsis – samtaka um frjálsa og opna umræðu, lýðræði og mannréttindi.
Enn einn kvennahópurinn sem þarf bara að vera duglegri að harka af sér? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun
Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar
Skoðun Frelsi, framtíð og vistvænar samgöngur: Hvers vegna Ísland þarf að hugsa stærra Sigurborg Ósk Haraldsdóttir skrifar
Skoðun Enn einn kvennahópurinn sem þarf bara að vera duglegri að harka af sér? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Opinn og alþjóðlegur: Krísa erlendra nemenda við íslenska háskóla Melissa Anne Pfeffer skrifar
Skoðun Vangaveltur um íslenskt barnaefni – Hvers vegna skiptir það máli að börn heyri sjálf sig? Tinna Björg Kristinsdóttir,Valdimar Gylfason skrifar
Skoðun Hægfara endalok sjónvarps útsendinga fyrir móttöku á loftneti á Íslandi Jón Frímann Jónsson skrifar
Enn einn kvennahópurinn sem þarf bara að vera duglegri að harka af sér? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun