Hver er vandinn? Haraldur Freyr Gíslason skrifar 16. ágúst 2022 10:01 Leikskólamál voru kosningamál síðastliðið vor og flestir flokkar ætluðu sér að brúa bilið milli leikskóla og fæðingarorlofs. Fáir höfðu raunverulegar hugmyndir um það hvernig fara mætti að því og enn færri lögðu fram tillögur sem myndu ráðast að rót vandans, sem er að fjölga leikskólakennurum. Ef sá vandi er ekki leystur munu allar tilraunir til að stækka leikskólakerfið, til dæmis með því að taka inn yngri börn, draga úr gæðum leikskólastarfs og hafa alvarleg áhrif á starfsumhverfi leikskólakennara. Þá er þeirri spurningu yfirleitt ósvarað hvernig farsæld mjög ungra barna sé best tryggð í þeirri brúarsmíði milli fæðingarorlofs og leikskóla sem samfélagið og stjórnmálamenn eru ákaflega áhugasamir um. Í hversu margar klukkustundir á dag er gott fyrir eins árs gömul börn að dvelja í leikskóla? Er það endilega betri fjárfesting fyrir samfélagið að auka dvalartíma ungra barna í leikskólum en að lengja fæðingarorlof upp í tvö ár? Hvernig væri til dæmis að brúa bilið milli fæðingarorlofs og leikskóla með þrepaskiptu leikskólastarfi þar sem dvalartími barna lengist í áföngum eftir því sem þau eldast? Um slíkar hugmyndir er sáralítið rætt og hlýtur það að vekja furðu í ljósi þess hve mikill áhugi er á leikskólamálum, sérstaklega rétt fyrir kosningar. Það skyldi þó ekki vera að umræða brúarsmiðanna um þessi mál snúist í of miklum mæli um annað en hagsmuni barna? Börn eru viðkvæmur hópur í samfélaginu og slíkir hópar geta gjarnan orðið undir þegar tekist er á um hagsmuni. Það er til dæmis mjög afhjúpandi hve samfélag, sem hugfangið hefur verið af styttingu vinnuviku fullorðinna síðustu misseri, gefur lítinn gaum að styttingu skólavikunnar. Það er einmitt vegna hinnar viðkvæmu stöðu barna í skólakerfinu að við bindum réttindi og skyldur barna í lög. Meðal annars lög um skóla og skólastarf. Í tilfelli leikskólans eru það lög númer 90/2008. Af lestri laganna er ljóst að hlutverk leikskóla er að tryggja börnum gæða menntun, uppeldi og umönnun sem tekur mið af aldri barnanna og þroska. Er það gert í gegnum leikinn, sem er námsleið leikskólans. Þrátt fyrir hugmyndir ýmissa um annað er „þjónustuhlutverk“ leikskóla ekki annað en nákvæmlega þetta. Leikskólinn er fyrsta skólastigið samkvæmt lögum þó svo að ekki sé um skólaskyldu að ræða. Hann er samt ekki lögum samkvæmt skylduverkefni sveitarfélaga þótt auðvitað hvarfli ekki að neinum að setjast að í sveitarfélagi sem ekki rekur leikskóla. Börn, eða foreldrar fyrir hönd barna sinna, hafa þó engan skilgreindan rétt í lögum á leikskólakennslu. Ef slíkur réttur ætti að vera til staðar þyrfti leikskólinn samkvæmt lögum að vera skylduverkefni sveitarfélaganna. Í dag fellur allur kostnaður við rekstur leikskóla á sveitarfélögin. Það er ekki sanngjarnt. Kerfið er að mörgu leyti vanfjármagnað. Ef leikskólinn á að verða að skylduverkefni þarf ríkið að styðja við sveitarfélögin hvað fjármögnum varðar. Tryggja þyrfti að fjármagnið skili sér í þá þætti sem mestu skiptir. Það vantar 1500 leikskólakennara Íslendingar eru stoltir af leikskólunum sínum. Löggjöfin um leikskólastarf er merkileg og rammar inn mannréttindi barna með hætti sem er öfundsverður.Víða um heim er horft til Íslands sem fyrirmyndar í þessum efnum bæði er varðar stefnumörkun og löggjöf. Eins og á mörgum sviðum öðrum hefur framkvæmd stefnunnar ekki endilega verið okkur til sama sóma og stefnumörkunin sjálf. Þannig eiga tveir þriðju hlutar starfsfólks, sem sinnir menntun og uppeldi leikskólabarna, að vera leikskólakennarar (um þetta má lesa í lögum um menntun, hæfni og ráðningu kennara nr. 95/2019). Árið 1998 störfuðu 926 leikskólakennarar á Íslandi og voru þeir þá 29% af starfsmönnum leikskóla. Síðan þá hefur verið gert stórátak í að fjölga leikskólakennurum sem leiddi af sér að árið 2019 störfuðu 1.585 leikskólakennarar hérlendis. Í tvo áratugi hefur því ekki aðeins tekist að tryggja nýliðun í leikskólakennarastéttinni heldur hefur stéttin vaxið hraðar en flestar aðrar stéttir. Það segir þó ekki alla söguna því árið 2019 höfðu íslenskir leikskólar fjarlægst hina lagalegu kröfu um lágmarkshlutfall leikskólakennara í stað þess að nálgast hana. Hlutfallið var þá 28% í leikskólum sem reknir eru af sveitarfélögum og aðeins 19% í einkareknum leikskólum. Það er okkur ekki til sóma. Vöxtur leikskólastigsins hefur verið langt umfram efni og gæði. Því hefur verið leyft að vaxa á slíkum hraða að fjölgun leikskólakennara hefur ekki getað fylgt eftir þrátt fyrir að vera töluverð. Afleiðingin er sú að börn njóta ekki nema að litlu leyti menntunar undir handleiðslu leikskólakennara líkt og lögin kveða á um. Leikskólakennarar eru brúarstólpar í starfi skólanna. Þú brúar ekkert bil án stólpa. Of hraður vöxtur leikskólastigsins er meginorsök þess að ekki hefur tekist að fjölga leikskólakennurum hlutfallslega síðustu áratugi. Það er ekki að óbreyttu hægt að halda í slíkan vöxt. Sveitarfélögin þurfa að fara að taka þessi varnaðarorð alvarlega og ræða um þessi mál af meiri dýpt og skilningi. Sérstaklega þarf að hugleiða þátt þeirrar hneigðar að leikskólarnir skuli taka við sífellt yngri börnum. Það á sinn þátt í ofvexti leikskólastigsins og gögn sýna berlega að leikskólarnir eru alls ekki í stakk búnir fyrir þessa viðbót. Það er ábyrgðarhlutur að láta grunnkerfi samfélags vaxa umfram efni og gæði. Sú ábyrgð liggur á herðum allra sveitarfélaga landsins. Það verður að finna jafnvægi á milli fjölgunar leikskólabarna og –kennara. Það eru engar töfra- eða skyndilausnir til. Jákvæð teikn á lofti Það eru mjög jákvæð teikn á lofti varðandi fjölgun leikskólakennara. Samkvæmt tölum frá HÍ hefur verið umtalsverð fjölgun í leikskólakennaranáminu undanfarin ár og mjög stór hópur útskrifaðist nú í vor. Slíkur árangur næst ekki í tómarúmi heldur er afrakstur markvissrar vinnu og margra samhangandi þátta. Sem dæmi hafa samningsaðilar unnið markvisst að því að bæta laun og starfsaðstæður. Styrkir til náms hafa verið efldir sem og tækifæri til að stunda nám meðfram starfi og fleira. Það eru síðan stór verkefni framundan í vinnu við betri vinnutíma í leikskólum sem og jöfnun launa á milli markaða. Öll þessi skref miðast að því að fjölga leikskólakennurum sem er forsenda fyrir því að geta boðið börnum upp á gæðamenntun í leikskólum. Höfundur er formaður Félags leikskólakennara. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leikskólar Skóla - og menntamál Börn og uppeldi Haraldur F. Gíslason Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon Skoðun Skoðun Skoðun Eflum geðheilsu alla daga Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Getur fólk með gigt látið drauma sína rætast? Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Drifkraftur bata – Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Lordinn lýgur! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að þykjast með líf barnanna okkar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson skrifar Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Leikskólamál voru kosningamál síðastliðið vor og flestir flokkar ætluðu sér að brúa bilið milli leikskóla og fæðingarorlofs. Fáir höfðu raunverulegar hugmyndir um það hvernig fara mætti að því og enn færri lögðu fram tillögur sem myndu ráðast að rót vandans, sem er að fjölga leikskólakennurum. Ef sá vandi er ekki leystur munu allar tilraunir til að stækka leikskólakerfið, til dæmis með því að taka inn yngri börn, draga úr gæðum leikskólastarfs og hafa alvarleg áhrif á starfsumhverfi leikskólakennara. Þá er þeirri spurningu yfirleitt ósvarað hvernig farsæld mjög ungra barna sé best tryggð í þeirri brúarsmíði milli fæðingarorlofs og leikskóla sem samfélagið og stjórnmálamenn eru ákaflega áhugasamir um. Í hversu margar klukkustundir á dag er gott fyrir eins árs gömul börn að dvelja í leikskóla? Er það endilega betri fjárfesting fyrir samfélagið að auka dvalartíma ungra barna í leikskólum en að lengja fæðingarorlof upp í tvö ár? Hvernig væri til dæmis að brúa bilið milli fæðingarorlofs og leikskóla með þrepaskiptu leikskólastarfi þar sem dvalartími barna lengist í áföngum eftir því sem þau eldast? Um slíkar hugmyndir er sáralítið rætt og hlýtur það að vekja furðu í ljósi þess hve mikill áhugi er á leikskólamálum, sérstaklega rétt fyrir kosningar. Það skyldi þó ekki vera að umræða brúarsmiðanna um þessi mál snúist í of miklum mæli um annað en hagsmuni barna? Börn eru viðkvæmur hópur í samfélaginu og slíkir hópar geta gjarnan orðið undir þegar tekist er á um hagsmuni. Það er til dæmis mjög afhjúpandi hve samfélag, sem hugfangið hefur verið af styttingu vinnuviku fullorðinna síðustu misseri, gefur lítinn gaum að styttingu skólavikunnar. Það er einmitt vegna hinnar viðkvæmu stöðu barna í skólakerfinu að við bindum réttindi og skyldur barna í lög. Meðal annars lög um skóla og skólastarf. Í tilfelli leikskólans eru það lög númer 90/2008. Af lestri laganna er ljóst að hlutverk leikskóla er að tryggja börnum gæða menntun, uppeldi og umönnun sem tekur mið af aldri barnanna og þroska. Er það gert í gegnum leikinn, sem er námsleið leikskólans. Þrátt fyrir hugmyndir ýmissa um annað er „þjónustuhlutverk“ leikskóla ekki annað en nákvæmlega þetta. Leikskólinn er fyrsta skólastigið samkvæmt lögum þó svo að ekki sé um skólaskyldu að ræða. Hann er samt ekki lögum samkvæmt skylduverkefni sveitarfélaga þótt auðvitað hvarfli ekki að neinum að setjast að í sveitarfélagi sem ekki rekur leikskóla. Börn, eða foreldrar fyrir hönd barna sinna, hafa þó engan skilgreindan rétt í lögum á leikskólakennslu. Ef slíkur réttur ætti að vera til staðar þyrfti leikskólinn samkvæmt lögum að vera skylduverkefni sveitarfélaganna. Í dag fellur allur kostnaður við rekstur leikskóla á sveitarfélögin. Það er ekki sanngjarnt. Kerfið er að mörgu leyti vanfjármagnað. Ef leikskólinn á að verða að skylduverkefni þarf ríkið að styðja við sveitarfélögin hvað fjármögnum varðar. Tryggja þyrfti að fjármagnið skili sér í þá þætti sem mestu skiptir. Það vantar 1500 leikskólakennara Íslendingar eru stoltir af leikskólunum sínum. Löggjöfin um leikskólastarf er merkileg og rammar inn mannréttindi barna með hætti sem er öfundsverður.Víða um heim er horft til Íslands sem fyrirmyndar í þessum efnum bæði er varðar stefnumörkun og löggjöf. Eins og á mörgum sviðum öðrum hefur framkvæmd stefnunnar ekki endilega verið okkur til sama sóma og stefnumörkunin sjálf. Þannig eiga tveir þriðju hlutar starfsfólks, sem sinnir menntun og uppeldi leikskólabarna, að vera leikskólakennarar (um þetta má lesa í lögum um menntun, hæfni og ráðningu kennara nr. 95/2019). Árið 1998 störfuðu 926 leikskólakennarar á Íslandi og voru þeir þá 29% af starfsmönnum leikskóla. Síðan þá hefur verið gert stórátak í að fjölga leikskólakennurum sem leiddi af sér að árið 2019 störfuðu 1.585 leikskólakennarar hérlendis. Í tvo áratugi hefur því ekki aðeins tekist að tryggja nýliðun í leikskólakennarastéttinni heldur hefur stéttin vaxið hraðar en flestar aðrar stéttir. Það segir þó ekki alla söguna því árið 2019 höfðu íslenskir leikskólar fjarlægst hina lagalegu kröfu um lágmarkshlutfall leikskólakennara í stað þess að nálgast hana. Hlutfallið var þá 28% í leikskólum sem reknir eru af sveitarfélögum og aðeins 19% í einkareknum leikskólum. Það er okkur ekki til sóma. Vöxtur leikskólastigsins hefur verið langt umfram efni og gæði. Því hefur verið leyft að vaxa á slíkum hraða að fjölgun leikskólakennara hefur ekki getað fylgt eftir þrátt fyrir að vera töluverð. Afleiðingin er sú að börn njóta ekki nema að litlu leyti menntunar undir handleiðslu leikskólakennara líkt og lögin kveða á um. Leikskólakennarar eru brúarstólpar í starfi skólanna. Þú brúar ekkert bil án stólpa. Of hraður vöxtur leikskólastigsins er meginorsök þess að ekki hefur tekist að fjölga leikskólakennurum hlutfallslega síðustu áratugi. Það er ekki að óbreyttu hægt að halda í slíkan vöxt. Sveitarfélögin þurfa að fara að taka þessi varnaðarorð alvarlega og ræða um þessi mál af meiri dýpt og skilningi. Sérstaklega þarf að hugleiða þátt þeirrar hneigðar að leikskólarnir skuli taka við sífellt yngri börnum. Það á sinn þátt í ofvexti leikskólastigsins og gögn sýna berlega að leikskólarnir eru alls ekki í stakk búnir fyrir þessa viðbót. Það er ábyrgðarhlutur að láta grunnkerfi samfélags vaxa umfram efni og gæði. Sú ábyrgð liggur á herðum allra sveitarfélaga landsins. Það verður að finna jafnvægi á milli fjölgunar leikskólabarna og –kennara. Það eru engar töfra- eða skyndilausnir til. Jákvæð teikn á lofti Það eru mjög jákvæð teikn á lofti varðandi fjölgun leikskólakennara. Samkvæmt tölum frá HÍ hefur verið umtalsverð fjölgun í leikskólakennaranáminu undanfarin ár og mjög stór hópur útskrifaðist nú í vor. Slíkur árangur næst ekki í tómarúmi heldur er afrakstur markvissrar vinnu og margra samhangandi þátta. Sem dæmi hafa samningsaðilar unnið markvisst að því að bæta laun og starfsaðstæður. Styrkir til náms hafa verið efldir sem og tækifæri til að stunda nám meðfram starfi og fleira. Það eru síðan stór verkefni framundan í vinnu við betri vinnutíma í leikskólum sem og jöfnun launa á milli markaða. Öll þessi skref miðast að því að fjölga leikskólakennurum sem er forsenda fyrir því að geta boðið börnum upp á gæðamenntun í leikskólum. Höfundur er formaður Félags leikskólakennara.
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun
Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun