Hjartagarðurinn – birtingarmynd vanda í hönnun og skipulagi Páll Jakob Líndal skrifar 2. ágúst 2022 12:00 „Það er kannski pínulítil ráðgáta hvers vegna þetta hefur ekki gengið betur, þarna er gott skjól og sólin skín, tiltölulega lág hús í kringum garðinn“. Þessi orð um Hjartagarðinn í Reykjavík, milli Laugavegs og Hverfisgötu, lét borgarfulltrúi í Reykjavík falla nýlega. Ástæðan er að garðurinn reynist ekki draga að sér það mannlíf sem gert var ráð fyrir. Já, hugmyndir gerðu ráð fyrir að hönnun og skipulag torgsins myndi trekkja að mannlíf og góða stemmningu; torgið átti að vera „á suðupunkti mannlífs í borginni“. Þó núverandi staða komi lítið á óvart, þá er ástandið einhvers konar ráðgáta. Almennt er það viðurkennt að fólk geti verið hin mestu ólíkindatól og mannlegar þarfir, langanir, væntingar, hugsanir, tilfinningar og hegðun séu oft á tíðum hin mesta ráðgáta. Það getur nefnilega verið flókið að vera manneskja. Og við sem samfélag erum að viðurkenna það. Sálfræði sem byggir á vísindalegri nálgun, er því að bora sér leið inn í alla kima samfélagsins, s.s. menntastofnanir, atvinnulífið og íþróttahreyfinguna. Almenn skynsemi og hyggjuvit dugar oft skammt Við erum að átta okkur á því að sálfræðileg álitaefni þarfnist oft meira en bara „almennrar skynsemi og hyggjuvits“. Að þau þafnist skoðunar og greiningar sem byggja á markvissri nálgun og sérhæfingu og að úrræði eigi sér hald í vísindalegri þekkingu. Því er það umhugsunarefni hversu oft er gripið til „almennrar skynsemi og hyggjuvits“ þegar sálfræðileg álitaefni á sviði hönnunar og skipulags ber á góma. Boðuð lausn borgarfulltrúans á vanda Hjartagarðsins virðist vera af því taginu. Hún er að setja gosbrunn í miðju torgsins. Fólk dregst jú að vatni. Lesendum er svo látið eftir að meta hvort slík aðgerð sé líkleg til árangurs. Sennilega er vandi garðsins þó djúpstæðari en svo að einungis vanti þar gosbrunn. Af hverju fólk dregst ekki að Hjartagarðinum er verðugt sálfræðilegt viðfangsefni og af því má læra – og þar kemur umhverfissálfræðin til skjalanna. Umhverfissálfræði – þekkingarsköpun - veruleiki Umhverfissálfræði er sú grein sálfræðinnar sem fjallar um hvernig umhverfið hefur áhrif á okkur og hvernig við höfum áhrif á umhverfið. Þó þetta samspil sé stundum einfalt og augljóst, þá veldur það oftar en ekki miklum heilabrotum. Það krefst oft meira en almennrar skynsemi, hyggjuvits og stórorðra lýsinga á borð við „suðupott mannlífs í borginni“. Samspilið krefst, líkt og önnur sálfræðileg álitaefni, markvissrar nálgunar, þekkingar og úrlausnar. Gamli Hjartagarðurinn hafði aðdráttarafl. Hann hafði „eitthvað“ sem hefði þurft að kortleggja áður en garðinum var rutt burt. Þekkinguna hefði svo mátt nýta til uppbyggingar á enn betri Hjartagarði – sem og við uppbyggingu annarra almenningsrýma. En það tækifæri rann okkur úr greipum – og svona renna ótal tækifæri til þekkingarsköpunar okkur úr greipum, sem aftur gerir vopnabúr okkar fátækara þegar kemur að því að hanna, móta, skipuleggja og byggja upp. Framfarirnar verða því afskaplega hægar, framvindan ómarkviss, ferlarnir hægir og þungir, og í krafti vanþekkingar byggjum við fleiri Hjartagarða og Hafnartorg, Höfðaborgir og Hamraborgir. Við höldum áfram að þétta óhóflega byggð í Smárahverfinu. Við umbyltum eðli og ásýnd núverandi umhverfis í nafni framfara, aukinna lífsgæða og möguleika án þess að geta sýnt fram á það. Við höldum til streitu margra hæða fjölbýlishúsum sem er úr skala við allt sitt nærumhverfi. Við segjum að gömul hús og saga umhverfisins séu fyrir og skipti ekki máli. Við krefjumst þess að gras og berjarunnar séu á litlum sérafnotareitum í Vogabyggð, þó íbúar vilji það ekki. Við byggjum einsleit kassahús með gras á þakinu út um alla koppagrundir og það þykir sérstakt frétta- og gleðiefni þegar eitthvað annað er byggt, sbr. miðbærinn á Selfossi. Fólk leggur land undir fót til að sjá og upplifa – slík eru tímamótin. Hönnun, mótun, skipulag og uppbygging umhverfis brenna á fólki, jafnvel svo að fyrir síðustu sveitarstjórnarkosningar vógu skipulagsmál þyngst í huga kjósenda í Reykjavík. 45% Akureyringa eru óánægðir með stöðu skipulagsmála í sveitarfélaginu skv. könnun Gallup sem birtist fyrr á árinu. Þetta segir okkur eitthvað. Hinn djúpstæði vandi Vandi Hjartagarðsins er því birtingarmynd djúpstæðari vanda í þessum málaflokki. Og sá vandi er að sálfræðileg álitaefni í hönnun og skipulagi umhverfis eru ekki tekin alvarlega. Þau eru að mestu leyst með „almenna skynsemi og hyggjuvit“ að vopni. Ítrekað hefur verið reynt að vekja athygi skipulagsyfirvalda á þessari takmörkuðu nálgun og á mikilvægi þess að við sem manneskjur fáum alvöru vigt í skipulags- og hönnunarferlum. Undirtektirnar eru dræmar – jújú, sálræn áhrif sögð „höfð bakvið eyrað“, sem er álíka sannfærandi og við hönnun brúar væri burðarþol hennar „haft bakvið eyrað“. Við sjáum áhugaleysið raungerast allt í kringum okkur. Rannsóknir síðustu áratuga sýna að umhverfið hefur afgerandi áhrif á okkur – það er óumdeilt. Meginreglan er þessi: Gott umhverfi hefur góð áhrif á okkur. Slæmt umhverfi hefur slæm áhrif. Aðlaðandi umhverfi dregur okkur að. Fráhrindandi umhverfi ýtir okkur frá. Af hverju horfumst við ekki í augu við þessi einföldu sannindi? Við erum að hanna og skipuleggja umhverfi fyrir fólk – af hverju tökum við ekki alvarlega þau fræði sem fjalla um sálfræn áhrif umhverfis á fólk og hagnýtum þau í þágu uppbyggingar á manneskjulegu og uppbyggilegu umhverfi? Það er fátt um svör. Bæjarstjóri einn spurði fyrst og sagði svo: „Skiptir þetta einhverju máli? Það selst allt“. Skipulagsfulltrúi í öðru sveitarfélagi sagðist ekki skilja af hverju þyrfti að gera viðhorfskönnun meðal almennings á umdeildu uppbyggingarverkefni. Formaður skipulagsráðs svaraði hvorki tölvupóstum né símtölum varðandi þessi mál. Einhverjir segjast „ekki hafa tíma“ til að pæla í þessu því uppbyggingin sé á fullu, sumir ætla „að vera í sambandi fljótlega“. Annars staðar er ábyrgðinni varpað á þann næsta – málið fer hring eftir hring – enginn virðist geta, mega og/eða þora taka ákvörðun. Hvað veldur? Erum við hrædd um að þekking á samspili fólks og umhverfis muni draga úr fjárhagslegum ávinningi þeirra sem standa að uppbyggingarverkefnum? Mun núverandi kerfi ekki standa þetta af sér? Mun pólitíkin missa völdin? Er sjálfsmynd og egó einhverra í hættu? Treystir fólk á vera horfið á braut þegar afleiðingar ákvarðana þeirra koma í ljós? Svona má áfram spyrja. Nú þarf að horfa í spegilinn Tímabil mikillar uppbyggingar íbúðarhúshæðis hefur átt sér stað. Hvernig hefur til tekist? Hvað höfum við lært um samspil fólks og umhverfis á þessum tíma? Áfram blasir við mikil uppbygging. Hefur árangurinn verið svo góður að hann réttlæti sömu nálgun? Hjálpar núverandi nálgun okkur til við að skapa það umhverfi, og þar af leiðandi það samfélag, sem við viljum? Ég segi að byltingar sé þörf ... Höfundur er doktor í umhverfissálfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skipulag Reykjavík Verslun Veitingastaðir Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Afhverju viltu fá trúð á Bessastaði? Diljá Ámundadóttir Zoega Skoðun Vegið að æru embættismanna Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir Skoðun Til óákveðinna kjósenda Eygló Halldórsdóttir Skoðun Opið bréf til forsetaframbjóðenda Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Sameiningaraflið Katrín Jakobsdóttir Kári Bjarnason Skoðun Snúningshurðin í ráðuneytinu Jón Kaldal Skoðun A Letter of Encouragement for Voters of Foreign Origin. Nichole Leigh Mosty Skoðun Ómetanleg leiðsögn Magnús Ingi Óskarsson Skoðun Sjókvíafúskið mikla Rán Flygenring Skoðun Það þarf þyrlupall við þjóðarsjúkrahúsið Hópur lækna á þyrlum Landhelgisgæslunnar Skoðun Skoðun Skoðun Pólítísk aflúsun Ólafur Þór Ólafsson skrifar Skoðun Að vaxa inn í framtíðina Viðar Hreinsson skrifar Skoðun A Letter of Encouragement for Voters of Foreign Origin. Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Sameiningaraflið Katrín Jakobsdóttir Kári Bjarnason skrifar Skoðun Snúningshurðin í ráðuneytinu Jón Kaldal skrifar Skoðun Til óákveðinna kjósenda Eygló Halldórsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til forsetaframbjóðenda Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Ómetanleg leiðsögn Magnús Ingi Óskarsson skrifar Skoðun Vegið að æru embættismanna Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hverjum treystum við fyrir fjöreggjunum okkar? skrifar Skoðun Stöndum í lappirnar! Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Gjöf sem gefur Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Vegna hvers kýs ég Katrínu Jón Kristjánsson skrifar Skoðun Hvar er sómakenndin? Blakleikur Ísraels og Íslands Hrönn Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Alþingi slátrar jafnræðisreglunni Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Málfarslöggan verk sín vann Ari Páll Kristinsson skrifar Skoðun Verðmæti Döff kjósenda Mordekaí Elí Esrason skrifar Skoðun Nýja hægrið Davíð Bergmann skrifar Skoðun Afhverju viltu fá trúð á Bessastaði? Diljá Ámundadóttir Zoega skrifar Skoðun Heldur þann besta en þann næstbesta! Vilhjálmur B. Bragason skrifar Skoðun Vel gert! Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund; vörður auðlinda og nýsköpunar Valdimar Össurarson skrifar Skoðun Forsetabaráttan: Hin fimm fræknu og leiðtogafræðin Sigurður Ragnarsson skrifar Skoðun Sýnileiki og styrkur þjóðar Ásdís Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Velferð fólks framar markaðsvæddri netsölu áfengis Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Halla Hrund, Halla Tómasdóttir eða Katrín Jakobsdóttir? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Það þarf þyrlupall við þjóðarsjúkrahúsið Hópur lækna á þyrlum Landhelgisgæslunnar skrifar Skoðun Vonandi endurtekur sagan sig! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Halla Hrund - Þarf fólk eins og þig, fyrir fólk eins og mig? Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Kjósum sterkan leiðtoga Guðlaug Hrönn Jóhannsdóttir skrifar Sjá meira
„Það er kannski pínulítil ráðgáta hvers vegna þetta hefur ekki gengið betur, þarna er gott skjól og sólin skín, tiltölulega lág hús í kringum garðinn“. Þessi orð um Hjartagarðinn í Reykjavík, milli Laugavegs og Hverfisgötu, lét borgarfulltrúi í Reykjavík falla nýlega. Ástæðan er að garðurinn reynist ekki draga að sér það mannlíf sem gert var ráð fyrir. Já, hugmyndir gerðu ráð fyrir að hönnun og skipulag torgsins myndi trekkja að mannlíf og góða stemmningu; torgið átti að vera „á suðupunkti mannlífs í borginni“. Þó núverandi staða komi lítið á óvart, þá er ástandið einhvers konar ráðgáta. Almennt er það viðurkennt að fólk geti verið hin mestu ólíkindatól og mannlegar þarfir, langanir, væntingar, hugsanir, tilfinningar og hegðun séu oft á tíðum hin mesta ráðgáta. Það getur nefnilega verið flókið að vera manneskja. Og við sem samfélag erum að viðurkenna það. Sálfræði sem byggir á vísindalegri nálgun, er því að bora sér leið inn í alla kima samfélagsins, s.s. menntastofnanir, atvinnulífið og íþróttahreyfinguna. Almenn skynsemi og hyggjuvit dugar oft skammt Við erum að átta okkur á því að sálfræðileg álitaefni þarfnist oft meira en bara „almennrar skynsemi og hyggjuvits“. Að þau þafnist skoðunar og greiningar sem byggja á markvissri nálgun og sérhæfingu og að úrræði eigi sér hald í vísindalegri þekkingu. Því er það umhugsunarefni hversu oft er gripið til „almennrar skynsemi og hyggjuvits“ þegar sálfræðileg álitaefni á sviði hönnunar og skipulags ber á góma. Boðuð lausn borgarfulltrúans á vanda Hjartagarðsins virðist vera af því taginu. Hún er að setja gosbrunn í miðju torgsins. Fólk dregst jú að vatni. Lesendum er svo látið eftir að meta hvort slík aðgerð sé líkleg til árangurs. Sennilega er vandi garðsins þó djúpstæðari en svo að einungis vanti þar gosbrunn. Af hverju fólk dregst ekki að Hjartagarðinum er verðugt sálfræðilegt viðfangsefni og af því má læra – og þar kemur umhverfissálfræðin til skjalanna. Umhverfissálfræði – þekkingarsköpun - veruleiki Umhverfissálfræði er sú grein sálfræðinnar sem fjallar um hvernig umhverfið hefur áhrif á okkur og hvernig við höfum áhrif á umhverfið. Þó þetta samspil sé stundum einfalt og augljóst, þá veldur það oftar en ekki miklum heilabrotum. Það krefst oft meira en almennrar skynsemi, hyggjuvits og stórorðra lýsinga á borð við „suðupott mannlífs í borginni“. Samspilið krefst, líkt og önnur sálfræðileg álitaefni, markvissrar nálgunar, þekkingar og úrlausnar. Gamli Hjartagarðurinn hafði aðdráttarafl. Hann hafði „eitthvað“ sem hefði þurft að kortleggja áður en garðinum var rutt burt. Þekkinguna hefði svo mátt nýta til uppbyggingar á enn betri Hjartagarði – sem og við uppbyggingu annarra almenningsrýma. En það tækifæri rann okkur úr greipum – og svona renna ótal tækifæri til þekkingarsköpunar okkur úr greipum, sem aftur gerir vopnabúr okkar fátækara þegar kemur að því að hanna, móta, skipuleggja og byggja upp. Framfarirnar verða því afskaplega hægar, framvindan ómarkviss, ferlarnir hægir og þungir, og í krafti vanþekkingar byggjum við fleiri Hjartagarða og Hafnartorg, Höfðaborgir og Hamraborgir. Við höldum áfram að þétta óhóflega byggð í Smárahverfinu. Við umbyltum eðli og ásýnd núverandi umhverfis í nafni framfara, aukinna lífsgæða og möguleika án þess að geta sýnt fram á það. Við höldum til streitu margra hæða fjölbýlishúsum sem er úr skala við allt sitt nærumhverfi. Við segjum að gömul hús og saga umhverfisins séu fyrir og skipti ekki máli. Við krefjumst þess að gras og berjarunnar séu á litlum sérafnotareitum í Vogabyggð, þó íbúar vilji það ekki. Við byggjum einsleit kassahús með gras á þakinu út um alla koppagrundir og það þykir sérstakt frétta- og gleðiefni þegar eitthvað annað er byggt, sbr. miðbærinn á Selfossi. Fólk leggur land undir fót til að sjá og upplifa – slík eru tímamótin. Hönnun, mótun, skipulag og uppbygging umhverfis brenna á fólki, jafnvel svo að fyrir síðustu sveitarstjórnarkosningar vógu skipulagsmál þyngst í huga kjósenda í Reykjavík. 45% Akureyringa eru óánægðir með stöðu skipulagsmála í sveitarfélaginu skv. könnun Gallup sem birtist fyrr á árinu. Þetta segir okkur eitthvað. Hinn djúpstæði vandi Vandi Hjartagarðsins er því birtingarmynd djúpstæðari vanda í þessum málaflokki. Og sá vandi er að sálfræðileg álitaefni í hönnun og skipulagi umhverfis eru ekki tekin alvarlega. Þau eru að mestu leyst með „almenna skynsemi og hyggjuvit“ að vopni. Ítrekað hefur verið reynt að vekja athygi skipulagsyfirvalda á þessari takmörkuðu nálgun og á mikilvægi þess að við sem manneskjur fáum alvöru vigt í skipulags- og hönnunarferlum. Undirtektirnar eru dræmar – jújú, sálræn áhrif sögð „höfð bakvið eyrað“, sem er álíka sannfærandi og við hönnun brúar væri burðarþol hennar „haft bakvið eyrað“. Við sjáum áhugaleysið raungerast allt í kringum okkur. Rannsóknir síðustu áratuga sýna að umhverfið hefur afgerandi áhrif á okkur – það er óumdeilt. Meginreglan er þessi: Gott umhverfi hefur góð áhrif á okkur. Slæmt umhverfi hefur slæm áhrif. Aðlaðandi umhverfi dregur okkur að. Fráhrindandi umhverfi ýtir okkur frá. Af hverju horfumst við ekki í augu við þessi einföldu sannindi? Við erum að hanna og skipuleggja umhverfi fyrir fólk – af hverju tökum við ekki alvarlega þau fræði sem fjalla um sálfræn áhrif umhverfis á fólk og hagnýtum þau í þágu uppbyggingar á manneskjulegu og uppbyggilegu umhverfi? Það er fátt um svör. Bæjarstjóri einn spurði fyrst og sagði svo: „Skiptir þetta einhverju máli? Það selst allt“. Skipulagsfulltrúi í öðru sveitarfélagi sagðist ekki skilja af hverju þyrfti að gera viðhorfskönnun meðal almennings á umdeildu uppbyggingarverkefni. Formaður skipulagsráðs svaraði hvorki tölvupóstum né símtölum varðandi þessi mál. Einhverjir segjast „ekki hafa tíma“ til að pæla í þessu því uppbyggingin sé á fullu, sumir ætla „að vera í sambandi fljótlega“. Annars staðar er ábyrgðinni varpað á þann næsta – málið fer hring eftir hring – enginn virðist geta, mega og/eða þora taka ákvörðun. Hvað veldur? Erum við hrædd um að þekking á samspili fólks og umhverfis muni draga úr fjárhagslegum ávinningi þeirra sem standa að uppbyggingarverkefnum? Mun núverandi kerfi ekki standa þetta af sér? Mun pólitíkin missa völdin? Er sjálfsmynd og egó einhverra í hættu? Treystir fólk á vera horfið á braut þegar afleiðingar ákvarðana þeirra koma í ljós? Svona má áfram spyrja. Nú þarf að horfa í spegilinn Tímabil mikillar uppbyggingar íbúðarhúshæðis hefur átt sér stað. Hvernig hefur til tekist? Hvað höfum við lært um samspil fólks og umhverfis á þessum tíma? Áfram blasir við mikil uppbygging. Hefur árangurinn verið svo góður að hann réttlæti sömu nálgun? Hjálpar núverandi nálgun okkur til við að skapa það umhverfi, og þar af leiðandi það samfélag, sem við viljum? Ég segi að byltingar sé þörf ... Höfundur er doktor í umhverfissálfræði.
Skoðun Hvar er sómakenndin? Blakleikur Ísraels og Íslands Hrönn Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar