Valdaseta byggð á vondu lýðræði Gunnar Smári Egilsson skrifar 25. maí 2022 08:31 Ég skrifaði grein á Vísi fyrr í vikunni þar sem ég benti á hvernig mörg ákvæði íslenskra kosningalaga hygla stærri flokkum. Ég ætla að freista þess að vekja aftur athygli á þessu óréttlæti með því að fara með ykkur í gegnum allar borgarstjórnarkosningar frá 1930 og bera saman útdeilingu borgarfulltrúa milli flokka samkvæmt D’Hondt-reglunni sem notuð er hérlendis og hyglir stærri framboðum og Sainte-Laguë-aðferðinni sem beitt er á Norðurlöndum og hefur ekki sömu skekkju. Þetta hljómar kannski óspennandi, en ferðalag um söguna með þeim D’Hondt og Sainte-Laguë er hörkuspennandi, full af óvæntum tíðindum. Sjálfstæðismenn vinna meirihluta Nýstofnaður Sjálfstæðisflokkur vann góðan sigur í kosningunum 1930, fékk 8 fulltrúa af 15 hvort sem við beitum D’Hondt eða Sainte-Laguë, Alþýðuflokkurinn fékk fimm fulltrúa og Framsókn tvo. Í næstu kosningum buðu Kommúnistar og Þjóðernissinnar (Nasistar) fram og náðu Kommúnistar öðrum fulltrúanum af Framsókn. Sjálfstæðismenn féldu sínum 8 fulltrúum og Kratar 5. Aftur breytir engu hvora aðferðina við notum, D’Hondt eða Sainte-Laguë. Árið 1938 vinna Sjálfstæðismenn á og fá níunda manninn samkvæmt D’Hondt en ekki samkvæmt Sainte-Laguë. D’Hondt flutti sem sé einn fulltrúa frá sameiginlegu framboði Krata og Kommúnista, sem fengu því 5 en ekki 6 fulltrúa. Framsókn var áfram með einn. Meirihluti Sjálfstæðisflokksins fellur Í kosningum 1942 missir Sjálfstæðisflokkurinn fylgi og hefði misst meirihluta sinn samkvæmt Sainte-Laguë. D’Hondt tryggði þeim hins vegar átta fulltrúa, 53% fulltrúa fyrir 48,7% atkvæða. Þetta voru fyrstu kosningar Sósíalistaflokksins, sem fékk fjóra menn kjörna. Kratar fengu þrjá en Framsókn missti sinn eina. Og það var D’Hondt að kenna, hann flutti Framsóknarmanninn yfir á Íhaldið, sem hélt þar með meirihluta. Í kosningunum 1946 endurtekur leikurinn sig. Framsóknarmenn ná aftur inn manni, Sósíalistar halda sínum fjórum en nú tekur D’Hondt þriðja mann kratana og færir yfir á Sjálfstæðisflokkinn svo Íhaldið heldur meirihluta. Samkvæmt Sainte-Laguë hefði hann fallið ef svo má segja, en hann hefði í raun fallið fjórum árum fyrr. Mögulega hefði Framsókn myndað meirihluta með Sjálfstæðisflokksmönnum frekar en Sósíalistum og Krötum. Við vitum auðvitað ekkert um það, þetta er hluti sögu sem við fengum ekki að lifa vegna þess að stóru flokkarnir settu leikreglurnar sem tryggðu þeim völdin. Aftur fellur meirihlutinn 1950 bætti Sjálfstæðisflokkurinn við sig og hefði endurheimt meirihlutann sinn samkvæmt Sainte-Laguë en þurfti það ekki samkvæmt D’Hondt. Fulltrúar annarra flokka voru þeir sömu: Sósíalistar 4, Kratar 2 og Framsókn 1. 1954 missir Sjálfstæðisflokkurinn fylgi og hefði átt að missa meirihlutann en aftur kemur D’Hondt til bjargar. Nú tekur hann annan mann Þjóðvarnarflokksins sem náði góðu kjöri í sínum fyrstu borgarstjórnarkosningum, náði einum manni af Sósíalistum en hefði átt að ná öðrum af Íhaldinu. Annað var óbreytt: Kratar 2 og Framsókn 1. 1958, í tíð vinstri stjórnar í landsmálum vinnur Sjálfstæðisflokkurinn mikinn sigur, fær 10 fulltrúa samkvæmt D’Hondt þegar Sainte-Laguë hefði gefið flokknum 9. D’Hondt fellir Þjóðvarnarflokkinn út úr borgarstjórn á meðan Sainte-Laguë hefði haldið honum inni. Staða hinna flokkanna er: Sósíalistar 3, Kratar 1 og Framsókn 1. Sjálfstæðismenn halda meirihlutanum 1962 en aftur færir D’Hondt þeim aukamann, nú frá Krötum. Þeir vinna því ekki sinn annan mann eins og Framsókn gerði. Sósíalistar halda sínum þremur. Sundrung vinstrimanna var aldrei vandamálið Samkvæmt Sainte-Laguë hefði Sjálfstæðisflokkurinn aðeins unnið meirihlutann í einum af næstu fjórum kosningum, árið 1974. Það hefði ekki tekist 1966 eða 1970 og örugglega ekki 1978, þegar meirihlutinn féll loksins samkvæmt D’Hondt. Þá höfðu Sjálfstæðismenn ríkt í Reykjavík óslitið frá 1930 eða í 48 ár. Af þessum 48 árum hafði Sjálfstæðisflokkurinn sannarlega unnið kosningar og unnið fyrir valdasetu í 28 ár en í 20 ár sat flokkurinn í skjóli D’Hondt, útdeildingarkerfi sem hyglir stærri flokkum svo þeir fá hlutfallslega fleiri fulltrúa en atkvæðamagn þeirra segir til um. 1970 fékk flokkurinn 53,3% fulltrúa úr á 47,7% atkvæða. Allan þennan tíma trúðu vinstrimenn að böl þeirra væri sundrung þeirra sjálfra þegar vandinn var kosningakerfið sem tók fulltrúa frá smærri framboðum og færði til stærri framboða. Í reynd færði kerfið fulltrúa frá vinstri flokkunum til Sjálfstæðisflokks. Meirihlutinn sem féll hefði aldrei orðið til Eftir 1978 gerist það ekki að D’Hondt hafi haldið meirihluta á lífi sem hefði átt að falla samkvæmt Sainte-Laguë. Á tímabili Davíðs Oddssonar nær Sjálfstæðisflokkurinn manni af Alþýðuflokknum bæði 1982 og 1986 með D’Hondt en það réð ekki úrslitum, stækkaði bara meirihlutann umfram tilefni. Og á R-listatímabilinu voru línur skýrar, aðeins tveir flokkar að skipta á milli sín fulltrúum og engu breytti hvor aðferðin var notuð. Árið 2006 færir D’Hondt annan mann Frjálslyndra yfir á Sjálfstæðisflokkinn sem gefur Sjálfstæðisflokknum færi á að mynda stjórn með einum manni Framsóknar. Þótt sá meirihluti hafi lifað skammt þá hafði D’Hondt þarna umtalsverð áhrif. Næst hefur D’Hondt mikil áhrif 2018. Þá fellir D’Hondt Framsókn út úr borgarstjórn og tekur annan manninn af Sósíalistum og færir þessa menn til Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar. Sem gefur Samfylkingunni færi á að mynda meirihluta með Viðreisn, Pírötum og Vg. Í kosningunum fyrr í mánuðinum var D’Hondt til friðs. Spillingin skrifar söguna Það sést á þessu að sú aðferð sem er í íslensku kosningalögunum og sem er frábrugðin þeirri sem notuð er á Norðurlöndunum hefur haft afgerandi áhrif á borgarmálin og pólitíkina. D’Hondt bjó til yfirburðastöðu Sjálfstæðisflokksins, færði honum mikil völd sem flokkurinn notaði til að deila út bitlingum til flokksmanna, sem aftur styrktu flokkinn svo hann gat hangið á völdunum. Og D’Hondt bjó líka til þá hugmynd meðal vinstrimanna að þeir væru ávallt að skemma fyrir sjálfum sér. Þeir áttuðu sig ekki á að þeir voru að keppa í leik þar sem dómarinn dæmdi Sjálfstæðisflokknum ávallt í vil. Þetta er óskeð saga sem við höfum farið í gegnum. Ef meirihluti Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík hefði fallið strax 1942 hefði saga Reykjavíkur ekki bara orðið öðruvísi heldur pólitísk saga landsins alls. Og þetta má orða öðru vísi: Saga okkar varð eins og var vegna þess að það var vitlaust gefið. Stóri flokkurinn var með forgjöf. Svona er spillingin djúpstæð í samfélagi okkar. Hún er höfundur sögu okkar. Höfundur er félagi í Sósíalistaflokknum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gunnar Smári Egilsson Skoðun: Kosningar 2022 Sósíalistaflokkurinn Mest lesið Halldór 13.09.2025 Halldór Óvelkomnar alls staðar Kristín Davíðsdóttir Skoðun Ég er eins og ég er – um heilbrigðisþjónustu við trans fólk Alma D. Möller Skoðun Frá upplausn til uppbyggingar Þór Pálsson Skoðun Hagsmunir sveitanna í vasa heildsala Anton Guðmundsson Skoðun Verið að vinna sér í haginn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Sýklasótt – tími og þekking skiptir máli Alma Möller Skoðun Furðuleg meðvirkni með fúskurum Jón Kaldal Skoðun Við elskum pizzur Herdís Magna Gunnarsdóttir Skoðun Er ég eins og ég er? - Svar við pistli heilbrigðisráðherra Eldur Smári Kristinsson Skoðun Skoðun Skoðun Er ég eins og ég er? - Svar við pistli heilbrigðisráðherra Eldur Smári Kristinsson skrifar Skoðun Eftir höfðinu dansa limirnir Hallfríður Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Sýklasótt – tími og þekking skiptir máli Alma Möller skrifar Skoðun Frá upplausn til uppbyggingar Þór Pálsson skrifar Skoðun Hagsmunir sveitanna í vasa heildsala Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Verið að vinna sér í haginn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ég er eins og ég er – um heilbrigðisþjónustu við trans fólk Alma D. Möller skrifar Skoðun Óvelkomnar alls staðar Kristín Davíðsdóttir skrifar Skoðun Samstillt átak um öryggi Íslands Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við elskum pizzur Herdís Magna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Grafið undan grunnstoð samfélagsins skrifar Skoðun Fjölbreytt líf í sjónum Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Laura Sólveig Lefort Scheefer skrifar Skoðun Hæfniviðmið eða tölulegar einkunnir, hvað segir okkur meira um nám? Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Gætum eggja og forðumst náttúruleysi! Pétur Heimisson skrifar Skoðun Hraðara regluverk fyrir ómissandi innviði! Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Lesblinda og skólahald á Norðurlöndunum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Heimspeki og hugmyndaheimur Kína Jón Sigurgeirsson skrifar Skoðun Furðuleg meðvirkni með fúskurum Jón Kaldal skrifar Skoðun Þegar viska breytist í vopn Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Þingmálaskrá og fjárlagafrumvarp 2026: „Tiltekt“ á kostnað lífskjara Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Verndum líffræðilega fjölbreytni í hafi! Laura Sólveig Lefort Scheefer,Valgerður Árnadóttir,Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar Skoðun Jafnréttisstofa í 25 ár: Er þetta ekki komið? Martha Lilja Olsen skrifar Skoðun Hvar er textinn? Sigurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Berklar, Krakk og Rough Sleep Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Blóðugar afleiðingar lyga Hjörvar Sigurðsson skrifar Skoðun Hinsegin samfélagið á heimili í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Áhrif Vesturlanda og vöxtur Kína Jón Sigurgeirsson skrifar Skoðun Alvöru fjárlög fyrir venjulegt fólk Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Hafa börn frjálsan vilja? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Dagur sjálfsvígsforvarna – tryggjum raunverulegt aðgengi að sálfræðimeðferð Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Sjá meira
Ég skrifaði grein á Vísi fyrr í vikunni þar sem ég benti á hvernig mörg ákvæði íslenskra kosningalaga hygla stærri flokkum. Ég ætla að freista þess að vekja aftur athygli á þessu óréttlæti með því að fara með ykkur í gegnum allar borgarstjórnarkosningar frá 1930 og bera saman útdeilingu borgarfulltrúa milli flokka samkvæmt D’Hondt-reglunni sem notuð er hérlendis og hyglir stærri framboðum og Sainte-Laguë-aðferðinni sem beitt er á Norðurlöndum og hefur ekki sömu skekkju. Þetta hljómar kannski óspennandi, en ferðalag um söguna með þeim D’Hondt og Sainte-Laguë er hörkuspennandi, full af óvæntum tíðindum. Sjálfstæðismenn vinna meirihluta Nýstofnaður Sjálfstæðisflokkur vann góðan sigur í kosningunum 1930, fékk 8 fulltrúa af 15 hvort sem við beitum D’Hondt eða Sainte-Laguë, Alþýðuflokkurinn fékk fimm fulltrúa og Framsókn tvo. Í næstu kosningum buðu Kommúnistar og Þjóðernissinnar (Nasistar) fram og náðu Kommúnistar öðrum fulltrúanum af Framsókn. Sjálfstæðismenn féldu sínum 8 fulltrúum og Kratar 5. Aftur breytir engu hvora aðferðina við notum, D’Hondt eða Sainte-Laguë. Árið 1938 vinna Sjálfstæðismenn á og fá níunda manninn samkvæmt D’Hondt en ekki samkvæmt Sainte-Laguë. D’Hondt flutti sem sé einn fulltrúa frá sameiginlegu framboði Krata og Kommúnista, sem fengu því 5 en ekki 6 fulltrúa. Framsókn var áfram með einn. Meirihluti Sjálfstæðisflokksins fellur Í kosningum 1942 missir Sjálfstæðisflokkurinn fylgi og hefði misst meirihluta sinn samkvæmt Sainte-Laguë. D’Hondt tryggði þeim hins vegar átta fulltrúa, 53% fulltrúa fyrir 48,7% atkvæða. Þetta voru fyrstu kosningar Sósíalistaflokksins, sem fékk fjóra menn kjörna. Kratar fengu þrjá en Framsókn missti sinn eina. Og það var D’Hondt að kenna, hann flutti Framsóknarmanninn yfir á Íhaldið, sem hélt þar með meirihluta. Í kosningunum 1946 endurtekur leikurinn sig. Framsóknarmenn ná aftur inn manni, Sósíalistar halda sínum fjórum en nú tekur D’Hondt þriðja mann kratana og færir yfir á Sjálfstæðisflokkinn svo Íhaldið heldur meirihluta. Samkvæmt Sainte-Laguë hefði hann fallið ef svo má segja, en hann hefði í raun fallið fjórum árum fyrr. Mögulega hefði Framsókn myndað meirihluta með Sjálfstæðisflokksmönnum frekar en Sósíalistum og Krötum. Við vitum auðvitað ekkert um það, þetta er hluti sögu sem við fengum ekki að lifa vegna þess að stóru flokkarnir settu leikreglurnar sem tryggðu þeim völdin. Aftur fellur meirihlutinn 1950 bætti Sjálfstæðisflokkurinn við sig og hefði endurheimt meirihlutann sinn samkvæmt Sainte-Laguë en þurfti það ekki samkvæmt D’Hondt. Fulltrúar annarra flokka voru þeir sömu: Sósíalistar 4, Kratar 2 og Framsókn 1. 1954 missir Sjálfstæðisflokkurinn fylgi og hefði átt að missa meirihlutann en aftur kemur D’Hondt til bjargar. Nú tekur hann annan mann Þjóðvarnarflokksins sem náði góðu kjöri í sínum fyrstu borgarstjórnarkosningum, náði einum manni af Sósíalistum en hefði átt að ná öðrum af Íhaldinu. Annað var óbreytt: Kratar 2 og Framsókn 1. 1958, í tíð vinstri stjórnar í landsmálum vinnur Sjálfstæðisflokkurinn mikinn sigur, fær 10 fulltrúa samkvæmt D’Hondt þegar Sainte-Laguë hefði gefið flokknum 9. D’Hondt fellir Þjóðvarnarflokkinn út úr borgarstjórn á meðan Sainte-Laguë hefði haldið honum inni. Staða hinna flokkanna er: Sósíalistar 3, Kratar 1 og Framsókn 1. Sjálfstæðismenn halda meirihlutanum 1962 en aftur færir D’Hondt þeim aukamann, nú frá Krötum. Þeir vinna því ekki sinn annan mann eins og Framsókn gerði. Sósíalistar halda sínum þremur. Sundrung vinstrimanna var aldrei vandamálið Samkvæmt Sainte-Laguë hefði Sjálfstæðisflokkurinn aðeins unnið meirihlutann í einum af næstu fjórum kosningum, árið 1974. Það hefði ekki tekist 1966 eða 1970 og örugglega ekki 1978, þegar meirihlutinn féll loksins samkvæmt D’Hondt. Þá höfðu Sjálfstæðismenn ríkt í Reykjavík óslitið frá 1930 eða í 48 ár. Af þessum 48 árum hafði Sjálfstæðisflokkurinn sannarlega unnið kosningar og unnið fyrir valdasetu í 28 ár en í 20 ár sat flokkurinn í skjóli D’Hondt, útdeildingarkerfi sem hyglir stærri flokkum svo þeir fá hlutfallslega fleiri fulltrúa en atkvæðamagn þeirra segir til um. 1970 fékk flokkurinn 53,3% fulltrúa úr á 47,7% atkvæða. Allan þennan tíma trúðu vinstrimenn að böl þeirra væri sundrung þeirra sjálfra þegar vandinn var kosningakerfið sem tók fulltrúa frá smærri framboðum og færði til stærri framboða. Í reynd færði kerfið fulltrúa frá vinstri flokkunum til Sjálfstæðisflokks. Meirihlutinn sem féll hefði aldrei orðið til Eftir 1978 gerist það ekki að D’Hondt hafi haldið meirihluta á lífi sem hefði átt að falla samkvæmt Sainte-Laguë. Á tímabili Davíðs Oddssonar nær Sjálfstæðisflokkurinn manni af Alþýðuflokknum bæði 1982 og 1986 með D’Hondt en það réð ekki úrslitum, stækkaði bara meirihlutann umfram tilefni. Og á R-listatímabilinu voru línur skýrar, aðeins tveir flokkar að skipta á milli sín fulltrúum og engu breytti hvor aðferðin var notuð. Árið 2006 færir D’Hondt annan mann Frjálslyndra yfir á Sjálfstæðisflokkinn sem gefur Sjálfstæðisflokknum færi á að mynda stjórn með einum manni Framsóknar. Þótt sá meirihluti hafi lifað skammt þá hafði D’Hondt þarna umtalsverð áhrif. Næst hefur D’Hondt mikil áhrif 2018. Þá fellir D’Hondt Framsókn út úr borgarstjórn og tekur annan manninn af Sósíalistum og færir þessa menn til Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar. Sem gefur Samfylkingunni færi á að mynda meirihluta með Viðreisn, Pírötum og Vg. Í kosningunum fyrr í mánuðinum var D’Hondt til friðs. Spillingin skrifar söguna Það sést á þessu að sú aðferð sem er í íslensku kosningalögunum og sem er frábrugðin þeirri sem notuð er á Norðurlöndunum hefur haft afgerandi áhrif á borgarmálin og pólitíkina. D’Hondt bjó til yfirburðastöðu Sjálfstæðisflokksins, færði honum mikil völd sem flokkurinn notaði til að deila út bitlingum til flokksmanna, sem aftur styrktu flokkinn svo hann gat hangið á völdunum. Og D’Hondt bjó líka til þá hugmynd meðal vinstrimanna að þeir væru ávallt að skemma fyrir sjálfum sér. Þeir áttuðu sig ekki á að þeir voru að keppa í leik þar sem dómarinn dæmdi Sjálfstæðisflokknum ávallt í vil. Þetta er óskeð saga sem við höfum farið í gegnum. Ef meirihluti Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík hefði fallið strax 1942 hefði saga Reykjavíkur ekki bara orðið öðruvísi heldur pólitísk saga landsins alls. Og þetta má orða öðru vísi: Saga okkar varð eins og var vegna þess að það var vitlaust gefið. Stóri flokkurinn var með forgjöf. Svona er spillingin djúpstæð í samfélagi okkar. Hún er höfundur sögu okkar. Höfundur er félagi í Sósíalistaflokknum.
Skoðun Samstillt átak um öryggi Íslands Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Fjölbreytt líf í sjónum Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Laura Sólveig Lefort Scheefer skrifar
Skoðun Hæfniviðmið eða tölulegar einkunnir, hvað segir okkur meira um nám? Bryngeir Valdimarsson skrifar
Skoðun Þingmálaskrá og fjárlagafrumvarp 2026: „Tiltekt“ á kostnað lífskjara Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Skoðun Verndum líffræðilega fjölbreytni í hafi! Laura Sólveig Lefort Scheefer,Valgerður Árnadóttir,Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar
Skoðun Dagur sjálfsvígsforvarna – tryggjum raunverulegt aðgengi að sálfræðimeðferð Pétur Maack Þorsteinsson skrifar