Skoðun

Þol­endur of­beldis gerðir að skot­marki í dóm­sal

Sigrún Sif Jóelsdóttir og Gabríela Bryndís Ernudóttir skrifa

Fyrirlitning, mismunun og þöggun gegn þolendum kynbundins ofbeldis lifir góðu lífi í íslensku samfélagi. Fjallað hefur verið um þennan rótgróna vanda okkar fámennu þjóðar í erlendum fjölmiðlum, sem hafa sýnt vaxandi áhuga á feminískri baráttu á Íslandi. Athuganir gefa til kynna að kynferðisbrot og líkamlegt ofbeldi gegn konum sé útbreiddara á Íslandi en að jafnaði gerist í Evrópulöndum og að íslenska lagakerfið viðhaldi tortryggni í garð þeirra kvenna sem hafa þolað ofbeldið. Þessi vandi, sem lýsir ákveðinni þversögn í þeim löndum sem teljast hafa náð miklum árangri í jafnrétti kynjanna, hefur verið nefndur „The Nordic Paradox“.

Rangsnúin fjandsemi réttarkerfisins í garð mæðra sem lýsa ofbeldishegðun barnsfeðra sinna er sérstaklega áberandi, en miklar áhyggjur eru af því á alþjóðavettvangi að ofbeldi gegn konum í nánum samböndum sé ekki tekið nógu alvarlega í forsjármálum. Hegðun réttarkerfanna afhjúpar undirliggjandimismunun gegn konum og hvernig skaðlegar staðalímyndir eru notaðar gegn þeim í málum barna þeirra. Ísland, sem státar sig af góðum árangri í jafnrétti kynjanna, er þar engin undantekning. Í dómsmálum fjölskylduréttar sést greinilega hvernig orðalag er notað sem afsakar heimilisofbeldi og færir ábyrgð á ofbeldinu yfir á þolendur. „Stormasamt samband“, „erjur á milli foreldra“ og „togstreita á milli foreldra“ dregur upp ranga mynd af heimilisofbeldi sem deilu á milli jafningja og að ofbeldi sé afleiðing af gagnkvæmum samskiptum, þegar staðreyndin er sú að í heimilisofbeldismálum er oftast um að ræða ofbeldi maka eða fyrrum maka, sem oftast er karl, þar sem annar aðilinn beitir hinn ofbeldi og börn eru þolendur á vettvangi. Með öðrum orðum, kynbundið ofbeldi fyrirfinnst líka í forsjár- og umgengnismálum, sem dómskerfið, fremur en að taka tillit til, tekur þátt í með gerandanum.

Fordómar gegn þolendum ofbeldis þrífast innan lögmannastéttar eins og annars staðar í samfélaginu. Þeir eru líka til sem vísvitandi spila inn á þessa fordóma og tilefnislausa samúð með gerendum og virðast komast upp með siðferðilega vafasama hegðun sem starfandi lögmenn, án nokkurra afleiðinga. Sumir hverjir virðast velja það markvisst að beita kröftumsínum við að vinna fyrir menn sem telja sig hafa persónulega hagsmuni af því að draga úr umræðu um ofbeldi. Það er í dag orðin almenn vitneskja að meiðyrðamál eru oft notuð semkúgunartæki af þeim sem vilja þagga niður í umræðunni um ofbeldi. Þjóðin öll fylgdist með því þegar landsþekktur stjórnmálamaður fór í meiðyrðamál við dóttur sína sem hafði meðal annars ásakað hann um ofbeldi gegn sér. Sjö aðrar konur höfðu stigið fram undir nafni og sakað sama manninn um kynferðislega áreitni og 23 konur birt frásagnir sínar á vefsíðu MeToo hóps kvennanna. Stjórnmálamaðurinn hélt því ítrekað fram opinberlega að frásagnir allra kvennanna væru „órar úr sjúku hugarfari“ dóttur sinnar. Lögmaður þessa þjóðþekkta manns valdi að sækja meiðyrðamálið fyrir manninn og flytja með honum þessar söguskýringar fyrir dómi.

Fjölmiðlar hafa undanfarið fjallað mikið um annað meiðyrðamál trúbadors nokkurs gegn Sindra Þór Sigríðar- Hilmarssyni og þá ekki síst út frá málflutningi lögmanns trúbadorsins sem byggist að miklu leyti á því að ummæli Sindra eigi ekki við rök að styðjast. Að um fjölda nafnlausra ásakana á hendur trúbadornum sé að ræða, einungis óstaðfestar sögusagnir. Yfir 100 manns skrifuðu athugasemdir á Twitter - þráð Sindra sem renna stoðum undir fram komnar 32 frásagnir þolenda undir nafnvernd. Samt gerir lögmaðurinn ráð fyrir því að eini gervi prófíllinn sem skrifar á þráðinn og segist hafa sent frá sér margar mismunandi nafnlausar frásagnir undir fölsku flaggi sé áreiðanleg heimild, en ekki öll þau sem þar koma fram undir réttu nafni.

Í framhaldi af umfjöllun fjölmiðla um meiðyrðamálið gegn Sindra Þór, stígur kona fram undir nafnvernd sem segist hafa kært trúbadorinn fyrir líkamsárás árið 2021 vegna brots sem átti sér stað árið 2017. Trúbadorinn brást við þessu með því að birta opna færslu á samfélagsmiðlum ásamt mynd af tölvupóstsamskiptum frá árinu 2022, þar sem lögmaður hans fullyrðir að samkvæmt yfirliti úr málaskrá frá ríkislögreglustjóra hafi „engin kæra verið lögð fram er varðar ofbeldi eða kynferðisbrot. Punktur.“ Fjölmiðlar gerðu fréttamat úr færslunni og birtu umræddan tölvupóst, en samantekt úr bókun lögreglu sem birt var á samfélagsmiðlum í kjölfarið, með leyfi þolandans sem kærði trúbadorinn, bendir helst til þess að lögmaðurinn hafi ekki farið rétt með staðreyndir máls í tölvupóstinum, sem hún mátti þó vera upplýst um. Ekki verður fullyrt út frá þessu um hvort lögmaðurinn hafi gegn betri vitund gefið dómstólum rangar eða villandi upplýsingar um staðreyndir málsins og brotið þar með gegn siðareglum lögmanna, en birting á tölvupóstinum vekur upp óþægilegar spurningar um tilganginn.

Þó að sú gagnrýni, í tengslum við umræðu um meiðyrðamál trúbadorsins og fyrri lögmann sem sagði sig frá málinu, eigi vissulega rétt á sér, um að lögmaður hafi almennt þá „kröfu til að vera ekki samkenndur þeim sjónarmiðum og hagsmunum, sem hann gætir fyrir skjólstæðing sinn“, þá gildir það líka að hver lögmaður ræður því sjálfur, hvort hann sækir mál fyrir skjólstæðinga eða ekki og ræður því hvernig hann ráðleggur skjólstæðingi sínum. Að sama skapi á lögmaður að sýna „gagnaðilum skjólstæðinga sinna fulla virðingu í ræðu, riti og framkomu og þá tillitssemi sem samrýmanleg er hagsmunum skjólstæðinganna.“ Með öðrum orðum, ef marka má tilgang með siðareglum lögmanna sem hér er vísað til, þá er lögmaður alls ekki hafinn yfir gagnrýni fyrir hvernig hann velur að haga störfum sínum fyrir þá sem ásakaðir hafa verið um ofbeldisbrot.

Í þessu samhengi vekja athygli tvö önnur mál sem núverandi lögmaður trúbadorsins hefur tekið að sér að sækja og tengjast bæði ofbeldi í fjölskyldum. Lögmaðurinn lagði fram kæru fyrir hönd föður í miðju forsjármáli, á hendur barnsmóður hans, fyrir rangar sakargiftir. Maðurinn hafði fengið dóm fyrir líkamlegt ofbeldi gegn barni hennar, og konan hafði einnig kært hann fyrir ofbeldi gegn sér. Leiða má að því líkur að sú ákvörðun lögmannsins og föður hafi verið tekin í þeim tilgangi að skapa ákveðin hughrif til draga úr trúverðugleika móður í forsjármálinu, með því að snúa við hlutverki geranda og þolanda, sem því miður virðist hafa borið árangur, þó kæran um rangar sakargiftir hafi verið felld niður. Auk þess sem að slíkar málsóknir á hendur þolendum ofbeldis eru til þess fallnar að draga verulega úr þreki þeirra.

Áðurnefndur lögmaður notaði sömu aðferð í öðru forsjármáli, lagði fram kæru á hendur móðurinni fyrir rangar sakargiftir á hendur barnsföðurnum, sem þó hafði áður sætt nálgunarbanni við fjölskylduna vegna ofbeldis, ógnana og eltihrellinga, en nýverið var fjallað um málið í Eigin Konum. Lögmaður föður sendi einnig tölvupóst á lögmann móður og dómkvaddan matsmann í forsjármálinu, með því sem lögmaðurinn vissi vel að var óstaðfest kjaftasaga, en var til þess fallin að draga úr trúverðugleika móður og barna. Þá sótti lögmaður meiðyrðamál fyrir föðurinn gegn ættingja móðurinnar sem lýsti yfir stuðningi við meinta þolendur í málinu. Faðirinn vann málið og hefur höfðað annað sambærilegt meiðyrðamál gegn öðrum ættingja móður, sem dómstólar eiga eftir að taka til umfjöllunar. Kæran um rangar sakargiftir móðurinnar var felld niður en ekki er ólíklegt að hún hafi haft áhrif á niðurstöðu í forsjármálinu, samhliða öðrum aðferðum lögmannsins.

Málsóknir meintra gerenda gegn þolendum sínum, með liðsstyrk lögmanna sem það velja, er ekki viðleitni til að efla rétt og hrinda órétti. Það er örvæntingar- og hatursfull afvegaleiðing frá óþægilegum sannleika sem þeir vilja fela fyrir öðrum og ekki þurfa að horfast í augu við sjálfir. Afleiðingarnar af slíkri þöggun og ógn eru líklega mest sláandi þegar börnum er refsað í reynd fyrir að þögn þolenda ofbeldis sé rofin. Lögmenn hafa val um að sækja þessi mál fyrir dómstólum. Að gera þá kröfu til lögmanna að þeir beri ábyrgð á sinni háttsemi, fylgi viðmiðum um siðferði sinnar stéttar og beri virðingu fyrir lífi þolenda ofbeldis er ekki krafa um sérstaka ívilnun frammi fyrir lögum. En það er krafa um að þær skekkjur í réttarhefðinni séu leiðréttar sem setja meinta gerendur ofbeldis endurtekið í hlutverk fórnarlambsins og gera þeim kleift að nota dómstóla sem vopn gegn brotaþolum sínum.

Sigrún Sif er talskona og í stjórn samtakanna Líf án ofbeldis og Gabríela er formaður samtakanna.



Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur.

Skoðun

Skoðun

Er þetta eðli­legt?

Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar

Sjá meira


×