Gerð kjarasamninga og misskilningur Peningamála Flosi Eiríksson skrifar 6. maí 2022 07:45 Vinna við gerð kjarasamninga, viðræðurnar og síðan endanleg niðurstaða er trúlega ógagnsæ fyrir þá sem ekki hafa tekið þátt í slíku ferli eða haft möguleika á að fylgjast með úr návígi. Með nokkurri einföldun má segja að þeir feli í sér málamiðlun eða niðurstöðu, þar sem annars vegar eru lagðar til grundvallar kröfur og hugmyndir hreyfingar launafólks og hins vegar mat atvinnurekenda hvað fyrirtækin í landinu geta eða vilja greiða í laun. Endanlegur samningur stendur síðan saman af nokkrum þáttum, fyrst ber náttúrulega að telja upp hækkanir á kauptöxtum sem samið er um að komi til framkvæmda á samningstímanum, síðan má nefna ýmsar aðrar breytingar á kjörum, eins og orlofi, veikindarétti, símenntun og svo framvegis. Aðgerðir eða loforð frá hendi stjórnvalda í tengslum hafa líka áhrif Þegar samninganefndir leggja mat á samninginn reynir fólk að skoða hann í heild sinni, hverjar eru hækkanir, hvenær á samningstímanum koma þær inn, eru önnur stór atriði sem náðust í gegn? Slíkt heildarmat ræður síðan hvort samningur er samþykktur eða felldur í almennri atkvæðagreiðslu félagsmanna. Lífskjarasamningurinn var undirritaður í apríl 2019, eftir langan aðdraganda, erfiðar viðræður og verkföll hjá Eflingu. Í grunninn má segja að samningurinn byggji á þremur meginatriðum; Krónutöluhækkunum fyrir þá lægst launuðu sem eru á taxtalaunum og minni hækkun fyrir tekjuhærri hópa, yfirlýsingu stjórnvalda, meðal annars um vaxtalækkanir og fleira, og síðan hagvaxtaraukanum. Hagvaxtaraukinn byggir á þeirri hugmynd að efnahagslífið gangi með ákveðnum hætti og það sé hagvöxtur í landinu milli ára, þá hækki kauptaxtar meira en ella. Með þessari aðferð er reynt að láta hagvöxt skila sér til þeirra tekjuhópa sem eru á taxtalaunum (en ekki bara til tekjuhárra sem semja persónulega um laun) og líka að vera ekki að reyna að giska á hvaða launahækkanir er hægt að semja um 3 eða 4 ár fram í tímann. Í nýrri útgáfu Peningamála Seðlabankans sem komu út 4. maí síðastliðinn er sett fram sérstakt fráviksdæmi um áhrif kjarasamninga. Þar er semsagt reiknuð út áhrif þess ef ekki hefði verði samið um hagvaxtarauka, og hvað það áhrif hefði haft á verðbólgu og fleiri efnahagsstærðir. Ekki eru færð nein rök fyrir því af hverju þetta eina atriði úr nokkuð flóknum samningi er tekið út úr og metið, kannski er skýringin sú að Seðlabankinn hefur látið hafa það eftir sér að þessi aðferð ,,hafi verið mistök af hálfu SA“ eða kannski bara að því það hentar í þeirri sögu eða sviðsmynd sem er verið að reyna að draga upp nú í aðdraganda samninga. Að lífskjarasamningarnir séu á einhvern hátt ábyrgir fyrir stöðu efnahagslífsins núna, hagstjórnarmistök stjórnvalda eigi þar litla eða enga sök, og ,,þjóðhættulegt“ sé að semja um kauphækkanir og betri kjör núna í haust! Auðvitað er það undarleg aðferðafræði hjá Seðlabankanum að meta sérstaklega eitt atriði úr samningnum. – Ef ekki hefði verið ákvæði um hagvaxtarauka er nokkuð öruggt að samið hefði verið um launahækkanir með öðrum hætti, bæði hvað varðar fjárhæðir og tíma. Líka má hugsa sér að sótt hefði verið frekar fram varðandi einhverja aðra þætti samningsins. Kjarasamninga þarf og á alltaf að meta í heild sinni – auðvitað er hægt að leggja einhvers konar kostnaðarmat á einstaka liði, en það er aðerðafræði sem stenst enga skoðun að taka einn veigamikinn þátt út og halda öðrum þáttum óbreyttum til þess að reikna síðan út hvað allt væri miklu betra ef honum hefði verið sleppt. Þá er ég að sjálfsögðu að tala um betra fyrir þá tekjuhærri, fjármagnseigendur og fyrirtæki, ekki þá sem vinna eftir þeim kjörum sem samningurinn segir til um. Á almenna markaðnum er hagvaxtaraukinn krónutöluhækkun launa. Það kemur þeim lægst launuðustu hlutfallslega best. Félagsmenn sem greiddu atkvæði um samninginn á sínum tíma, skoðuðu kosti hans og galla, horfðu á heildarmyndina og samþykktu hann síðan afar afgerandi í atkvæðagreiðslu. Það þarf að horfa á kaup og kjör í víðu samhengi. Kannski væri áhugavert að sjá mat þeirra sem skrifa í Peningamál hvernig verðbólga hefði þróast ef stjórnvöld hefðu ekki misst stjórn á húsnæðismarkaðnum, nú hvaða áhrif eðlilegt auðlindagjald hefði á þjóðarbúið – nú eða hvernig hefði verið hægt að nota afsláttinn á söluverði Íslandsbanka til að efla hér velferðarkerfið. Verkalýðshreyfingin mun halda áfram að hugsa um heildarhagsmuni launafólks, að sækja sjálfssagðar kjarabætur og reyna að tryggja eðlilega hlutdeild í hagvexti í samfélaginu, sem það vel að merkja skapar að mestu leyti með vinnu sinni. Höfundur er framkvæmdastjóri Starfsgreinasambandsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Flosi Eiríksson Seðlabankinn Kjaramál Mest lesið Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Frelsi fylgir ábyrgð Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Menntakerfi í fremstu röð Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal skrifar Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson skrifar Skoðun Væntingar á villigötum Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Glerþakið brotið á alþjóðlega sjónverndardaginn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Ruben Amorim og sveigjanleiki – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Framtíðarsýn í samgöngumálum er mosavaxin Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Fimmta iðnbyltingin krefst svara – strax Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur þú skoðanir? Jóhannes Óli Sveinsson skrifar Skoðun Er hurð bara hurð? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson skrifar Skoðun Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson skrifar Skoðun Lesskilningur eða lesblinda??? Jóhannes Jóhannesson skrifar Skoðun Henti Íslandi undir strætisvagninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Vinna við gerð kjarasamninga, viðræðurnar og síðan endanleg niðurstaða er trúlega ógagnsæ fyrir þá sem ekki hafa tekið þátt í slíku ferli eða haft möguleika á að fylgjast með úr návígi. Með nokkurri einföldun má segja að þeir feli í sér málamiðlun eða niðurstöðu, þar sem annars vegar eru lagðar til grundvallar kröfur og hugmyndir hreyfingar launafólks og hins vegar mat atvinnurekenda hvað fyrirtækin í landinu geta eða vilja greiða í laun. Endanlegur samningur stendur síðan saman af nokkrum þáttum, fyrst ber náttúrulega að telja upp hækkanir á kauptöxtum sem samið er um að komi til framkvæmda á samningstímanum, síðan má nefna ýmsar aðrar breytingar á kjörum, eins og orlofi, veikindarétti, símenntun og svo framvegis. Aðgerðir eða loforð frá hendi stjórnvalda í tengslum hafa líka áhrif Þegar samninganefndir leggja mat á samninginn reynir fólk að skoða hann í heild sinni, hverjar eru hækkanir, hvenær á samningstímanum koma þær inn, eru önnur stór atriði sem náðust í gegn? Slíkt heildarmat ræður síðan hvort samningur er samþykktur eða felldur í almennri atkvæðagreiðslu félagsmanna. Lífskjarasamningurinn var undirritaður í apríl 2019, eftir langan aðdraganda, erfiðar viðræður og verkföll hjá Eflingu. Í grunninn má segja að samningurinn byggji á þremur meginatriðum; Krónutöluhækkunum fyrir þá lægst launuðu sem eru á taxtalaunum og minni hækkun fyrir tekjuhærri hópa, yfirlýsingu stjórnvalda, meðal annars um vaxtalækkanir og fleira, og síðan hagvaxtaraukanum. Hagvaxtaraukinn byggir á þeirri hugmynd að efnahagslífið gangi með ákveðnum hætti og það sé hagvöxtur í landinu milli ára, þá hækki kauptaxtar meira en ella. Með þessari aðferð er reynt að láta hagvöxt skila sér til þeirra tekjuhópa sem eru á taxtalaunum (en ekki bara til tekjuhárra sem semja persónulega um laun) og líka að vera ekki að reyna að giska á hvaða launahækkanir er hægt að semja um 3 eða 4 ár fram í tímann. Í nýrri útgáfu Peningamála Seðlabankans sem komu út 4. maí síðastliðinn er sett fram sérstakt fráviksdæmi um áhrif kjarasamninga. Þar er semsagt reiknuð út áhrif þess ef ekki hefði verði samið um hagvaxtarauka, og hvað það áhrif hefði haft á verðbólgu og fleiri efnahagsstærðir. Ekki eru færð nein rök fyrir því af hverju þetta eina atriði úr nokkuð flóknum samningi er tekið út úr og metið, kannski er skýringin sú að Seðlabankinn hefur látið hafa það eftir sér að þessi aðferð ,,hafi verið mistök af hálfu SA“ eða kannski bara að því það hentar í þeirri sögu eða sviðsmynd sem er verið að reyna að draga upp nú í aðdraganda samninga. Að lífskjarasamningarnir séu á einhvern hátt ábyrgir fyrir stöðu efnahagslífsins núna, hagstjórnarmistök stjórnvalda eigi þar litla eða enga sök, og ,,þjóðhættulegt“ sé að semja um kauphækkanir og betri kjör núna í haust! Auðvitað er það undarleg aðferðafræði hjá Seðlabankanum að meta sérstaklega eitt atriði úr samningnum. – Ef ekki hefði verið ákvæði um hagvaxtarauka er nokkuð öruggt að samið hefði verið um launahækkanir með öðrum hætti, bæði hvað varðar fjárhæðir og tíma. Líka má hugsa sér að sótt hefði verið frekar fram varðandi einhverja aðra þætti samningsins. Kjarasamninga þarf og á alltaf að meta í heild sinni – auðvitað er hægt að leggja einhvers konar kostnaðarmat á einstaka liði, en það er aðerðafræði sem stenst enga skoðun að taka einn veigamikinn þátt út og halda öðrum þáttum óbreyttum til þess að reikna síðan út hvað allt væri miklu betra ef honum hefði verið sleppt. Þá er ég að sjálfsögðu að tala um betra fyrir þá tekjuhærri, fjármagnseigendur og fyrirtæki, ekki þá sem vinna eftir þeim kjörum sem samningurinn segir til um. Á almenna markaðnum er hagvaxtaraukinn krónutöluhækkun launa. Það kemur þeim lægst launuðustu hlutfallslega best. Félagsmenn sem greiddu atkvæði um samninginn á sínum tíma, skoðuðu kosti hans og galla, horfðu á heildarmyndina og samþykktu hann síðan afar afgerandi í atkvæðagreiðslu. Það þarf að horfa á kaup og kjör í víðu samhengi. Kannski væri áhugavert að sjá mat þeirra sem skrifa í Peningamál hvernig verðbólga hefði þróast ef stjórnvöld hefðu ekki misst stjórn á húsnæðismarkaðnum, nú hvaða áhrif eðlilegt auðlindagjald hefði á þjóðarbúið – nú eða hvernig hefði verið hægt að nota afsláttinn á söluverði Íslandsbanka til að efla hér velferðarkerfið. Verkalýðshreyfingin mun halda áfram að hugsa um heildarhagsmuni launafólks, að sækja sjálfssagðar kjarabætur og reyna að tryggja eðlilega hlutdeild í hagvexti í samfélaginu, sem það vel að merkja skapar að mestu leyti með vinnu sinni. Höfundur er framkvæmdastjóri Starfsgreinasambandsins.
Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar
Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar