Gerð kjarasamninga og misskilningur Peningamála Flosi Eiríksson skrifar 6. maí 2022 07:45 Vinna við gerð kjarasamninga, viðræðurnar og síðan endanleg niðurstaða er trúlega ógagnsæ fyrir þá sem ekki hafa tekið þátt í slíku ferli eða haft möguleika á að fylgjast með úr návígi. Með nokkurri einföldun má segja að þeir feli í sér málamiðlun eða niðurstöðu, þar sem annars vegar eru lagðar til grundvallar kröfur og hugmyndir hreyfingar launafólks og hins vegar mat atvinnurekenda hvað fyrirtækin í landinu geta eða vilja greiða í laun. Endanlegur samningur stendur síðan saman af nokkrum þáttum, fyrst ber náttúrulega að telja upp hækkanir á kauptöxtum sem samið er um að komi til framkvæmda á samningstímanum, síðan má nefna ýmsar aðrar breytingar á kjörum, eins og orlofi, veikindarétti, símenntun og svo framvegis. Aðgerðir eða loforð frá hendi stjórnvalda í tengslum hafa líka áhrif Þegar samninganefndir leggja mat á samninginn reynir fólk að skoða hann í heild sinni, hverjar eru hækkanir, hvenær á samningstímanum koma þær inn, eru önnur stór atriði sem náðust í gegn? Slíkt heildarmat ræður síðan hvort samningur er samþykktur eða felldur í almennri atkvæðagreiðslu félagsmanna. Lífskjarasamningurinn var undirritaður í apríl 2019, eftir langan aðdraganda, erfiðar viðræður og verkföll hjá Eflingu. Í grunninn má segja að samningurinn byggji á þremur meginatriðum; Krónutöluhækkunum fyrir þá lægst launuðu sem eru á taxtalaunum og minni hækkun fyrir tekjuhærri hópa, yfirlýsingu stjórnvalda, meðal annars um vaxtalækkanir og fleira, og síðan hagvaxtaraukanum. Hagvaxtaraukinn byggir á þeirri hugmynd að efnahagslífið gangi með ákveðnum hætti og það sé hagvöxtur í landinu milli ára, þá hækki kauptaxtar meira en ella. Með þessari aðferð er reynt að láta hagvöxt skila sér til þeirra tekjuhópa sem eru á taxtalaunum (en ekki bara til tekjuhárra sem semja persónulega um laun) og líka að vera ekki að reyna að giska á hvaða launahækkanir er hægt að semja um 3 eða 4 ár fram í tímann. Í nýrri útgáfu Peningamála Seðlabankans sem komu út 4. maí síðastliðinn er sett fram sérstakt fráviksdæmi um áhrif kjarasamninga. Þar er semsagt reiknuð út áhrif þess ef ekki hefði verði samið um hagvaxtarauka, og hvað það áhrif hefði haft á verðbólgu og fleiri efnahagsstærðir. Ekki eru færð nein rök fyrir því af hverju þetta eina atriði úr nokkuð flóknum samningi er tekið út úr og metið, kannski er skýringin sú að Seðlabankinn hefur látið hafa það eftir sér að þessi aðferð ,,hafi verið mistök af hálfu SA“ eða kannski bara að því það hentar í þeirri sögu eða sviðsmynd sem er verið að reyna að draga upp nú í aðdraganda samninga. Að lífskjarasamningarnir séu á einhvern hátt ábyrgir fyrir stöðu efnahagslífsins núna, hagstjórnarmistök stjórnvalda eigi þar litla eða enga sök, og ,,þjóðhættulegt“ sé að semja um kauphækkanir og betri kjör núna í haust! Auðvitað er það undarleg aðferðafræði hjá Seðlabankanum að meta sérstaklega eitt atriði úr samningnum. – Ef ekki hefði verið ákvæði um hagvaxtarauka er nokkuð öruggt að samið hefði verið um launahækkanir með öðrum hætti, bæði hvað varðar fjárhæðir og tíma. Líka má hugsa sér að sótt hefði verið frekar fram varðandi einhverja aðra þætti samningsins. Kjarasamninga þarf og á alltaf að meta í heild sinni – auðvitað er hægt að leggja einhvers konar kostnaðarmat á einstaka liði, en það er aðerðafræði sem stenst enga skoðun að taka einn veigamikinn þátt út og halda öðrum þáttum óbreyttum til þess að reikna síðan út hvað allt væri miklu betra ef honum hefði verið sleppt. Þá er ég að sjálfsögðu að tala um betra fyrir þá tekjuhærri, fjármagnseigendur og fyrirtæki, ekki þá sem vinna eftir þeim kjörum sem samningurinn segir til um. Á almenna markaðnum er hagvaxtaraukinn krónutöluhækkun launa. Það kemur þeim lægst launuðustu hlutfallslega best. Félagsmenn sem greiddu atkvæði um samninginn á sínum tíma, skoðuðu kosti hans og galla, horfðu á heildarmyndina og samþykktu hann síðan afar afgerandi í atkvæðagreiðslu. Það þarf að horfa á kaup og kjör í víðu samhengi. Kannski væri áhugavert að sjá mat þeirra sem skrifa í Peningamál hvernig verðbólga hefði þróast ef stjórnvöld hefðu ekki misst stjórn á húsnæðismarkaðnum, nú hvaða áhrif eðlilegt auðlindagjald hefði á þjóðarbúið – nú eða hvernig hefði verið hægt að nota afsláttinn á söluverði Íslandsbanka til að efla hér velferðarkerfið. Verkalýðshreyfingin mun halda áfram að hugsa um heildarhagsmuni launafólks, að sækja sjálfssagðar kjarabætur og reyna að tryggja eðlilega hlutdeild í hagvexti í samfélaginu, sem það vel að merkja skapar að mestu leyti með vinnu sinni. Höfundur er framkvæmdastjóri Starfsgreinasambandsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Flosi Eiríksson Seðlabankinn Kjaramál Mest lesið Óvelkomnar alls staðar Kristín Davíðsdóttir Skoðun Halldór 13.09.2025 Halldór Ég er eins og ég er – um heilbrigðisþjónustu við trans fólk Alma D. Möller Skoðun Við elskum pizzur Herdís Magna Gunnarsdóttir Skoðun Furðuleg meðvirkni með fúskurum Jón Kaldal Skoðun Hagsmunir sveitanna í vasa heildsala Anton Guðmundsson Skoðun Verið að vinna sér í haginn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Grafið undan grunnstoð samfélagsins Skoðun Hæfniviðmið eða tölulegar einkunnir, hvað segir okkur meira um nám? Bryngeir Valdimarsson Skoðun Gætum eggja og forðumst náttúruleysi! Pétur Heimisson Skoðun Skoðun Skoðun Frá upplausn til uppbyggingar Þór Pálsson skrifar Skoðun Hagsmunir sveitanna í vasa heildsala Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Verið að vinna sér í haginn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ég er eins og ég er – um heilbrigðisþjónustu við trans fólk Alma D. Möller skrifar Skoðun Óvelkomnar alls staðar Kristín Davíðsdóttir skrifar Skoðun Samstillt átak um öryggi Íslands Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við elskum pizzur Herdís Magna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Grafið undan grunnstoð samfélagsins skrifar Skoðun Fjölbreytt líf í sjónum Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Laura Sólveig Lefort Scheefer skrifar Skoðun Hæfniviðmið eða tölulegar einkunnir, hvað segir okkur meira um nám? Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Gætum eggja og forðumst náttúruleysi! Pétur Heimisson skrifar Skoðun Hraðara regluverk fyrir ómissandi innviði! Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Lesblinda og skólahald á Norðurlöndunum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Heimspeki og hugmyndaheimur Kína Jón Sigurgeirsson skrifar Skoðun Furðuleg meðvirkni með fúskurum Jón Kaldal skrifar Skoðun Þegar viska breytist í vopn Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Þingmálaskrá og fjárlagafrumvarp 2026: „Tiltekt“ á kostnað lífskjara Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Verndum líffræðilega fjölbreytni í hafi! Laura Sólveig Lefort Scheefer,Valgerður Árnadóttir,Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar Skoðun Jafnréttisstofa í 25 ár: Er þetta ekki komið? Martha Lilja Olsen skrifar Skoðun Hvar er textinn? Sigurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Berklar, Krakk og Rough Sleep Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Blóðugar afleiðingar lyga Hjörvar Sigurðsson skrifar Skoðun Hinsegin samfélagið á heimili í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Áhrif Vesturlanda og vöxtur Kína Jón Sigurgeirsson skrifar Skoðun Alvöru fjárlög fyrir venjulegt fólk Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Hafa börn frjálsan vilja? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Dagur sjálfsvígsforvarna – tryggjum raunverulegt aðgengi að sálfræðimeðferð Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvers vegna halda Íslendingar með Dönum? Júlíus Valsson skrifar Skoðun Hvað varð um þinn minnsta bróður? Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rétturinn til að verða bergnuminn Dofri Hermannsson skrifar Sjá meira
Vinna við gerð kjarasamninga, viðræðurnar og síðan endanleg niðurstaða er trúlega ógagnsæ fyrir þá sem ekki hafa tekið þátt í slíku ferli eða haft möguleika á að fylgjast með úr návígi. Með nokkurri einföldun má segja að þeir feli í sér málamiðlun eða niðurstöðu, þar sem annars vegar eru lagðar til grundvallar kröfur og hugmyndir hreyfingar launafólks og hins vegar mat atvinnurekenda hvað fyrirtækin í landinu geta eða vilja greiða í laun. Endanlegur samningur stendur síðan saman af nokkrum þáttum, fyrst ber náttúrulega að telja upp hækkanir á kauptöxtum sem samið er um að komi til framkvæmda á samningstímanum, síðan má nefna ýmsar aðrar breytingar á kjörum, eins og orlofi, veikindarétti, símenntun og svo framvegis. Aðgerðir eða loforð frá hendi stjórnvalda í tengslum hafa líka áhrif Þegar samninganefndir leggja mat á samninginn reynir fólk að skoða hann í heild sinni, hverjar eru hækkanir, hvenær á samningstímanum koma þær inn, eru önnur stór atriði sem náðust í gegn? Slíkt heildarmat ræður síðan hvort samningur er samþykktur eða felldur í almennri atkvæðagreiðslu félagsmanna. Lífskjarasamningurinn var undirritaður í apríl 2019, eftir langan aðdraganda, erfiðar viðræður og verkföll hjá Eflingu. Í grunninn má segja að samningurinn byggji á þremur meginatriðum; Krónutöluhækkunum fyrir þá lægst launuðu sem eru á taxtalaunum og minni hækkun fyrir tekjuhærri hópa, yfirlýsingu stjórnvalda, meðal annars um vaxtalækkanir og fleira, og síðan hagvaxtaraukanum. Hagvaxtaraukinn byggir á þeirri hugmynd að efnahagslífið gangi með ákveðnum hætti og það sé hagvöxtur í landinu milli ára, þá hækki kauptaxtar meira en ella. Með þessari aðferð er reynt að láta hagvöxt skila sér til þeirra tekjuhópa sem eru á taxtalaunum (en ekki bara til tekjuhárra sem semja persónulega um laun) og líka að vera ekki að reyna að giska á hvaða launahækkanir er hægt að semja um 3 eða 4 ár fram í tímann. Í nýrri útgáfu Peningamála Seðlabankans sem komu út 4. maí síðastliðinn er sett fram sérstakt fráviksdæmi um áhrif kjarasamninga. Þar er semsagt reiknuð út áhrif þess ef ekki hefði verði samið um hagvaxtarauka, og hvað það áhrif hefði haft á verðbólgu og fleiri efnahagsstærðir. Ekki eru færð nein rök fyrir því af hverju þetta eina atriði úr nokkuð flóknum samningi er tekið út úr og metið, kannski er skýringin sú að Seðlabankinn hefur látið hafa það eftir sér að þessi aðferð ,,hafi verið mistök af hálfu SA“ eða kannski bara að því það hentar í þeirri sögu eða sviðsmynd sem er verið að reyna að draga upp nú í aðdraganda samninga. Að lífskjarasamningarnir séu á einhvern hátt ábyrgir fyrir stöðu efnahagslífsins núna, hagstjórnarmistök stjórnvalda eigi þar litla eða enga sök, og ,,þjóðhættulegt“ sé að semja um kauphækkanir og betri kjör núna í haust! Auðvitað er það undarleg aðferðafræði hjá Seðlabankanum að meta sérstaklega eitt atriði úr samningnum. – Ef ekki hefði verið ákvæði um hagvaxtarauka er nokkuð öruggt að samið hefði verið um launahækkanir með öðrum hætti, bæði hvað varðar fjárhæðir og tíma. Líka má hugsa sér að sótt hefði verið frekar fram varðandi einhverja aðra þætti samningsins. Kjarasamninga þarf og á alltaf að meta í heild sinni – auðvitað er hægt að leggja einhvers konar kostnaðarmat á einstaka liði, en það er aðerðafræði sem stenst enga skoðun að taka einn veigamikinn þátt út og halda öðrum þáttum óbreyttum til þess að reikna síðan út hvað allt væri miklu betra ef honum hefði verið sleppt. Þá er ég að sjálfsögðu að tala um betra fyrir þá tekjuhærri, fjármagnseigendur og fyrirtæki, ekki þá sem vinna eftir þeim kjörum sem samningurinn segir til um. Á almenna markaðnum er hagvaxtaraukinn krónutöluhækkun launa. Það kemur þeim lægst launuðustu hlutfallslega best. Félagsmenn sem greiddu atkvæði um samninginn á sínum tíma, skoðuðu kosti hans og galla, horfðu á heildarmyndina og samþykktu hann síðan afar afgerandi í atkvæðagreiðslu. Það þarf að horfa á kaup og kjör í víðu samhengi. Kannski væri áhugavert að sjá mat þeirra sem skrifa í Peningamál hvernig verðbólga hefði þróast ef stjórnvöld hefðu ekki misst stjórn á húsnæðismarkaðnum, nú hvaða áhrif eðlilegt auðlindagjald hefði á þjóðarbúið – nú eða hvernig hefði verið hægt að nota afsláttinn á söluverði Íslandsbanka til að efla hér velferðarkerfið. Verkalýðshreyfingin mun halda áfram að hugsa um heildarhagsmuni launafólks, að sækja sjálfssagðar kjarabætur og reyna að tryggja eðlilega hlutdeild í hagvexti í samfélaginu, sem það vel að merkja skapar að mestu leyti með vinnu sinni. Höfundur er framkvæmdastjóri Starfsgreinasambandsins.
Skoðun Samstillt átak um öryggi Íslands Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Fjölbreytt líf í sjónum Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Laura Sólveig Lefort Scheefer skrifar
Skoðun Hæfniviðmið eða tölulegar einkunnir, hvað segir okkur meira um nám? Bryngeir Valdimarsson skrifar
Skoðun Þingmálaskrá og fjárlagafrumvarp 2026: „Tiltekt“ á kostnað lífskjara Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Skoðun Verndum líffræðilega fjölbreytni í hafi! Laura Sólveig Lefort Scheefer,Valgerður Árnadóttir,Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar
Skoðun Dagur sjálfsvígsforvarna – tryggjum raunverulegt aðgengi að sálfræðimeðferð Pétur Maack Þorsteinsson skrifar