Gerð kjarasamninga og misskilningur Peningamála Flosi Eiríksson skrifar 6. maí 2022 07:45 Vinna við gerð kjarasamninga, viðræðurnar og síðan endanleg niðurstaða er trúlega ógagnsæ fyrir þá sem ekki hafa tekið þátt í slíku ferli eða haft möguleika á að fylgjast með úr návígi. Með nokkurri einföldun má segja að þeir feli í sér málamiðlun eða niðurstöðu, þar sem annars vegar eru lagðar til grundvallar kröfur og hugmyndir hreyfingar launafólks og hins vegar mat atvinnurekenda hvað fyrirtækin í landinu geta eða vilja greiða í laun. Endanlegur samningur stendur síðan saman af nokkrum þáttum, fyrst ber náttúrulega að telja upp hækkanir á kauptöxtum sem samið er um að komi til framkvæmda á samningstímanum, síðan má nefna ýmsar aðrar breytingar á kjörum, eins og orlofi, veikindarétti, símenntun og svo framvegis. Aðgerðir eða loforð frá hendi stjórnvalda í tengslum hafa líka áhrif Þegar samninganefndir leggja mat á samninginn reynir fólk að skoða hann í heild sinni, hverjar eru hækkanir, hvenær á samningstímanum koma þær inn, eru önnur stór atriði sem náðust í gegn? Slíkt heildarmat ræður síðan hvort samningur er samþykktur eða felldur í almennri atkvæðagreiðslu félagsmanna. Lífskjarasamningurinn var undirritaður í apríl 2019, eftir langan aðdraganda, erfiðar viðræður og verkföll hjá Eflingu. Í grunninn má segja að samningurinn byggji á þremur meginatriðum; Krónutöluhækkunum fyrir þá lægst launuðu sem eru á taxtalaunum og minni hækkun fyrir tekjuhærri hópa, yfirlýsingu stjórnvalda, meðal annars um vaxtalækkanir og fleira, og síðan hagvaxtaraukanum. Hagvaxtaraukinn byggir á þeirri hugmynd að efnahagslífið gangi með ákveðnum hætti og það sé hagvöxtur í landinu milli ára, þá hækki kauptaxtar meira en ella. Með þessari aðferð er reynt að láta hagvöxt skila sér til þeirra tekjuhópa sem eru á taxtalaunum (en ekki bara til tekjuhárra sem semja persónulega um laun) og líka að vera ekki að reyna að giska á hvaða launahækkanir er hægt að semja um 3 eða 4 ár fram í tímann. Í nýrri útgáfu Peningamála Seðlabankans sem komu út 4. maí síðastliðinn er sett fram sérstakt fráviksdæmi um áhrif kjarasamninga. Þar er semsagt reiknuð út áhrif þess ef ekki hefði verði samið um hagvaxtarauka, og hvað það áhrif hefði haft á verðbólgu og fleiri efnahagsstærðir. Ekki eru færð nein rök fyrir því af hverju þetta eina atriði úr nokkuð flóknum samningi er tekið út úr og metið, kannski er skýringin sú að Seðlabankinn hefur látið hafa það eftir sér að þessi aðferð ,,hafi verið mistök af hálfu SA“ eða kannski bara að því það hentar í þeirri sögu eða sviðsmynd sem er verið að reyna að draga upp nú í aðdraganda samninga. Að lífskjarasamningarnir séu á einhvern hátt ábyrgir fyrir stöðu efnahagslífsins núna, hagstjórnarmistök stjórnvalda eigi þar litla eða enga sök, og ,,þjóðhættulegt“ sé að semja um kauphækkanir og betri kjör núna í haust! Auðvitað er það undarleg aðferðafræði hjá Seðlabankanum að meta sérstaklega eitt atriði úr samningnum. – Ef ekki hefði verið ákvæði um hagvaxtarauka er nokkuð öruggt að samið hefði verið um launahækkanir með öðrum hætti, bæði hvað varðar fjárhæðir og tíma. Líka má hugsa sér að sótt hefði verið frekar fram varðandi einhverja aðra þætti samningsins. Kjarasamninga þarf og á alltaf að meta í heild sinni – auðvitað er hægt að leggja einhvers konar kostnaðarmat á einstaka liði, en það er aðerðafræði sem stenst enga skoðun að taka einn veigamikinn þátt út og halda öðrum þáttum óbreyttum til þess að reikna síðan út hvað allt væri miklu betra ef honum hefði verið sleppt. Þá er ég að sjálfsögðu að tala um betra fyrir þá tekjuhærri, fjármagnseigendur og fyrirtæki, ekki þá sem vinna eftir þeim kjörum sem samningurinn segir til um. Á almenna markaðnum er hagvaxtaraukinn krónutöluhækkun launa. Það kemur þeim lægst launuðustu hlutfallslega best. Félagsmenn sem greiddu atkvæði um samninginn á sínum tíma, skoðuðu kosti hans og galla, horfðu á heildarmyndina og samþykktu hann síðan afar afgerandi í atkvæðagreiðslu. Það þarf að horfa á kaup og kjör í víðu samhengi. Kannski væri áhugavert að sjá mat þeirra sem skrifa í Peningamál hvernig verðbólga hefði þróast ef stjórnvöld hefðu ekki misst stjórn á húsnæðismarkaðnum, nú hvaða áhrif eðlilegt auðlindagjald hefði á þjóðarbúið – nú eða hvernig hefði verið hægt að nota afsláttinn á söluverði Íslandsbanka til að efla hér velferðarkerfið. Verkalýðshreyfingin mun halda áfram að hugsa um heildarhagsmuni launafólks, að sækja sjálfssagðar kjarabætur og reyna að tryggja eðlilega hlutdeild í hagvexti í samfélaginu, sem það vel að merkja skapar að mestu leyti með vinnu sinni. Höfundur er framkvæmdastjóri Starfsgreinasambandsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Flosi Eiríksson Seðlabankinn Kjaramál Mest lesið Til hamingju Víkingur Heiðar! Halla Hrund Logadóttir Skoðun Stóriðjutíminn á Íslandi er að renna sitt skeið Guðmundur Franklin Jónsson Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir Skoðun Glerbrotin í ryksugupokanum Kristín Kolbrún Waage Kolbeinsdóttir Skoðun Bakslag í opinberri þróunarsamvinnu Gunnar Salvarsson Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson Skoðun Hvernig léttum við daglega lífið þitt? Einar Geir Þorsteinsson Skoðun Skoðun Skoðun Til hamingju Víkingur Heiðar! Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna: Ástæður þess að enginn bauð í skólamáltíðir í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Líf eftir afplánun – þegar stuðningur gerir frelsið raunverulegt Steinunn Ósk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Á hvorum endanum viljum við byrja að skera af? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Bakslag í opinberri þróunarsamvinnu Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Fyrirmyndar forvarnarstefna í Mosfellsbæ Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun Hvernig léttum við daglega lífið þitt? Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Kína mun ekki bjarga Vesturlöndum að þessu sinni Sæþór Randalsson skrifar Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson skrifar Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Glerbrotin í ryksugupokanum Kristín Kolbrún Waage Kolbeinsdóttir skrifar Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir skrifar Skoðun Draghi-skýrslan og veikleikar Íslands Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Nokkur orð um sérlausn í flugi Birna Sigrún Hallsdóttir,Hrafnhildur Bragadóttir skrifar Skoðun Geta öll dýrin í skóginum verið vinir? Steinar Bragi Sigurjónsson skrifar Skoðun Iðjuþjálfun í verki Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íbúðalán Landsbankans og fyrstu kaupendur Helgi Teitur Helgason skrifar Skoðun Að læra íslensku sem annað mál: ný brú milli íslensku og ensku Guðrún Nordal skrifar Skoðun Hamona Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Ógn og ofbeldi á vinnustöðum – hvað er til ráða Gísli Níls Einarsson skrifar Skoðun Lesum meira með börnunum okkar Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Stóriðjutíminn á Íslandi er að renna sitt skeið Guðmundur Franklin Jónsson skrifar Skoðun Núll mínútur og þrjátíuogeittþúsund Grétar Birgisson skrifar Skoðun Barnvæn borg byggist á traustu leikskólakerfi Stefán Pettersson skrifar Skoðun Kirkjur og kynfræðsla Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Ójöfnuður í fjármögnun nýsköpunarverkefna Elinóra Inga Sigurðardóttir skrifar Sjá meira
Vinna við gerð kjarasamninga, viðræðurnar og síðan endanleg niðurstaða er trúlega ógagnsæ fyrir þá sem ekki hafa tekið þátt í slíku ferli eða haft möguleika á að fylgjast með úr návígi. Með nokkurri einföldun má segja að þeir feli í sér málamiðlun eða niðurstöðu, þar sem annars vegar eru lagðar til grundvallar kröfur og hugmyndir hreyfingar launafólks og hins vegar mat atvinnurekenda hvað fyrirtækin í landinu geta eða vilja greiða í laun. Endanlegur samningur stendur síðan saman af nokkrum þáttum, fyrst ber náttúrulega að telja upp hækkanir á kauptöxtum sem samið er um að komi til framkvæmda á samningstímanum, síðan má nefna ýmsar aðrar breytingar á kjörum, eins og orlofi, veikindarétti, símenntun og svo framvegis. Aðgerðir eða loforð frá hendi stjórnvalda í tengslum hafa líka áhrif Þegar samninganefndir leggja mat á samninginn reynir fólk að skoða hann í heild sinni, hverjar eru hækkanir, hvenær á samningstímanum koma þær inn, eru önnur stór atriði sem náðust í gegn? Slíkt heildarmat ræður síðan hvort samningur er samþykktur eða felldur í almennri atkvæðagreiðslu félagsmanna. Lífskjarasamningurinn var undirritaður í apríl 2019, eftir langan aðdraganda, erfiðar viðræður og verkföll hjá Eflingu. Í grunninn má segja að samningurinn byggji á þremur meginatriðum; Krónutöluhækkunum fyrir þá lægst launuðu sem eru á taxtalaunum og minni hækkun fyrir tekjuhærri hópa, yfirlýsingu stjórnvalda, meðal annars um vaxtalækkanir og fleira, og síðan hagvaxtaraukanum. Hagvaxtaraukinn byggir á þeirri hugmynd að efnahagslífið gangi með ákveðnum hætti og það sé hagvöxtur í landinu milli ára, þá hækki kauptaxtar meira en ella. Með þessari aðferð er reynt að láta hagvöxt skila sér til þeirra tekjuhópa sem eru á taxtalaunum (en ekki bara til tekjuhárra sem semja persónulega um laun) og líka að vera ekki að reyna að giska á hvaða launahækkanir er hægt að semja um 3 eða 4 ár fram í tímann. Í nýrri útgáfu Peningamála Seðlabankans sem komu út 4. maí síðastliðinn er sett fram sérstakt fráviksdæmi um áhrif kjarasamninga. Þar er semsagt reiknuð út áhrif þess ef ekki hefði verði samið um hagvaxtarauka, og hvað það áhrif hefði haft á verðbólgu og fleiri efnahagsstærðir. Ekki eru færð nein rök fyrir því af hverju þetta eina atriði úr nokkuð flóknum samningi er tekið út úr og metið, kannski er skýringin sú að Seðlabankinn hefur látið hafa það eftir sér að þessi aðferð ,,hafi verið mistök af hálfu SA“ eða kannski bara að því það hentar í þeirri sögu eða sviðsmynd sem er verið að reyna að draga upp nú í aðdraganda samninga. Að lífskjarasamningarnir séu á einhvern hátt ábyrgir fyrir stöðu efnahagslífsins núna, hagstjórnarmistök stjórnvalda eigi þar litla eða enga sök, og ,,þjóðhættulegt“ sé að semja um kauphækkanir og betri kjör núna í haust! Auðvitað er það undarleg aðferðafræði hjá Seðlabankanum að meta sérstaklega eitt atriði úr samningnum. – Ef ekki hefði verið ákvæði um hagvaxtarauka er nokkuð öruggt að samið hefði verið um launahækkanir með öðrum hætti, bæði hvað varðar fjárhæðir og tíma. Líka má hugsa sér að sótt hefði verið frekar fram varðandi einhverja aðra þætti samningsins. Kjarasamninga þarf og á alltaf að meta í heild sinni – auðvitað er hægt að leggja einhvers konar kostnaðarmat á einstaka liði, en það er aðerðafræði sem stenst enga skoðun að taka einn veigamikinn þátt út og halda öðrum þáttum óbreyttum til þess að reikna síðan út hvað allt væri miklu betra ef honum hefði verið sleppt. Þá er ég að sjálfsögðu að tala um betra fyrir þá tekjuhærri, fjármagnseigendur og fyrirtæki, ekki þá sem vinna eftir þeim kjörum sem samningurinn segir til um. Á almenna markaðnum er hagvaxtaraukinn krónutöluhækkun launa. Það kemur þeim lægst launuðustu hlutfallslega best. Félagsmenn sem greiddu atkvæði um samninginn á sínum tíma, skoðuðu kosti hans og galla, horfðu á heildarmyndina og samþykktu hann síðan afar afgerandi í atkvæðagreiðslu. Það þarf að horfa á kaup og kjör í víðu samhengi. Kannski væri áhugavert að sjá mat þeirra sem skrifa í Peningamál hvernig verðbólga hefði þróast ef stjórnvöld hefðu ekki misst stjórn á húsnæðismarkaðnum, nú hvaða áhrif eðlilegt auðlindagjald hefði á þjóðarbúið – nú eða hvernig hefði verið hægt að nota afsláttinn á söluverði Íslandsbanka til að efla hér velferðarkerfið. Verkalýðshreyfingin mun halda áfram að hugsa um heildarhagsmuni launafólks, að sækja sjálfssagðar kjarabætur og reyna að tryggja eðlilega hlutdeild í hagvexti í samfélaginu, sem það vel að merkja skapar að mestu leyti með vinnu sinni. Höfundur er framkvæmdastjóri Starfsgreinasambandsins.
Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun
Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir Skoðun
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun
Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna: Ástæður þess að enginn bauð í skólamáltíðir í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Líf eftir afplánun – þegar stuðningur gerir frelsið raunverulegt Steinunn Ósk Óskarsdóttir skrifar
Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson skrifar
Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir skrifar
Skoðun Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun
Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir Skoðun
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun