Réttindabarátta grænu banananna Anna Karín Lárusdóttir skrifar 29. nóvember 2021 16:00 „Ég vil líka taka þetta moment og segja að það voru mistök á sínum tíma að taka að mér hlutverk Græna Bananans í Ávaxtakörfunni. Ég er bersýnilega ekki banani og það hefði átt að hleypa öðrum að borðinu þarna.“ Þetta ritar einn sniðugur samferðamaður minn á Facebook. Brandarann skrifar hann við frétt um leikarann Eddie Redmayne þar sem hann biðst afsökunar á því að hafa tekið að sér hlutverk transkonu í kvikmyndinni The Danish Girl sem kom út árið 2015. Myndin er byggð á sönnum atburðum og fjallar um málarann Lili Elbe sem var ein sú fyrsta í heiminum til að gangast undir aðgerð til að breyta kyneinkennum sínum. Mér finnst þetta bara svo góður samanburður hjá honum, en eins og allir vita hafa grænir bananar einmitt staðið í ötulli og erfiðri mannréttindabaráttu í um 70 ár. Grænir bananar hafa verið notaðir sem aðhlátursefni í kvikmyndum, þáttum og bókmenntum og árið 2021 var slegið met í því hve margir grænir bananar hafa verið myrtir á árinu, frá upphafi mælinga. Ég held að mér sé óhætt að segja að enn ríkir mikil transfóbía í heiminum. Trans fólk verður fyrir ofbeldi á hverjum degi. Andlegu, kerfisbundnu, félagslegu, kynferðislegu og líkamlegu. Ofbeldið lýsir sér í útskúfun, hatursorðræðu, gaslýsingu og hótunum. Lítið er gert úr upplifun þeirra og sumstaðar standa lagaleg réttindi trans fólks oft í vegi fyrir því að þau fái að lifa í sínu rétta kynhlutverki. Þau verða fyrir barsmíðum og í verstu tilfellunum eru þau myrt. En hverjir eru það sem beita trans fólk ofbeldi? Ég ætla að leyfa mér að fullyrða að það sé ekki annað trans- eða kynsegin fólk, heldur að það sé að mestu leyti sískynja fólk. Sískynja eða sís er notað um fólk sem upplifir sig tilheyra því kyni sem því var úthlutað við fæðingu. Tímarnir eru að breytast. Samfélagið gerir nú þá kröfu um að við stöldrum aðeins við og búum til rými fyrir minnihlutahópa sem hingað til hafa ekki fengið pláss. Þetta á einnig við innan kvikmyndaiðnaðarins. Konur eru nýlega farnar að fá meira rými í kvikmyndagerð. Reyndar finnst sumum körlum þeir jafnvel ekki fá rými lengur. Karlar út, konur inn. Við erum þó ekki komin á þann stað að hinsegin fólk, fatlaðir og aðrir jaðarsettir hópar standi jafnfætis við sís karla og konur í kvikmyndagerð. Bara þvert á móti. Ég hef lengi velt því fyrir mér hvaða sögur við kvikmyndagerðarfólk megum segja. Megum við segja hvaða sögu sem er? Mega kannski hvítir karlar bara gera kvikmyndir um hvíta karla? Auðvitað ekki. Það væri glatað að mínu mati. Á meðan staðan er enn sú að það eru mestmegnis karlar sem segja sögurnar, er mikilvægt að þeir segi fjölbreyttar sögur (sem þeir hafa þó haft misjafnan áhuga á, en það er önnur saga). Það þýðir samt ekki að því fylgi ekki ábyrgð. Það þýðir ekki að það sé í lagi að vaða áfram og segja söguna eins og þú heldur að hún sé. Það hlýtur að vera eðlilegt að krefjast þess að kvikmyndagerðarfólk fari í ýtarlega rannsóknarvinnu? Sem það virðist ekki hafa gert í The Danish Girl ef við lítum á þá staðreynd að Lili Elbe var ekki bara trans, heldur líka intersex. Það er ekki minnst einu orði á þá staðreynd, sem gerir lítið úr tilvist intersex fólks. Það er síðan spurning hvort það hafi verið vegna lélegrar rannsóknarvinnu eða kannski vegna þess að það hentaði ekki höfundum myndarinnar. Kvikmyndir endurspegla heiminn, en við höfum hingað til bara fengið að sjá hann út frá einu sjónarhorni. Því er gríðarlega mikilvægt að konur, hinsegin, fatlaðir og aðrir minnihlutahópar fái að segja sögur út frá sínu sjónarhorni. Það eru þó ekki aðeins handritshöfundar og leikstjórar sem segja sögurnar. Leikararnir gera það líka. Þá velti ég því fyrir mér, má hver sem er leika hvaða hlutverk sem er? Eitt sinn þótti eðlilegt að svart fólk væri leikið af hvítum leikurum. Finnst okkur það eðlilegt í dag? Trans fólk þarf að horfa upp á þann samfélagshóp sem er ábyrgur fyrir ofbeldinu gegn þeim, túlka sig í kvikmyndum. Segja þeirra sögu. Þessi samfélagshópur er svo hylltur fyrir það. Vá, hvað hann er duglegur. Vá, hvað hann er góður í að leika eitthvað sem er öðruvísi, ljótt, hinsegin. Eru kvikmyndir aðeins vettvangur fyrir leikara sem vilja sýna hvað þeir eru ótrúlega góðir í því að leika eitthvað sem er öðruvísi? Eitthvað sem er algjörlega fjarri þeirra veruleika? Jafnvel eitthvað sem þeim finnst óþægilegt og er áskorun fyrir þá? Snýst kvikmyndagerð um það? Ég skil að listamenn vilji taka ákvarðanir sem eru verki þeirra í hag. Mér finnst ekki endilega að við eigum að ráða í hlutverk út frá pólitíkinni einni. Ég skil líka alveg að þetta sé flókið hérna á Íslandi þar sem við erum fámenn þjóð. Það þýðir samt ekki að við ættum ekki að reyna. Við sís fólk getum ekki fullkomlega sett okkur í spor trans fólks og við munum aldrei skilja þau að öllu leyti. En á meðan við reynum það ekki, á meðan það ríkir þessi kerfisbundni valdamunur á milli okkar, þá finnst mér eðlilegt að sís fólk taki ekki að sér hlutverk trans fólks í kvikmyndum. Við þurfum að setja pressu á okkur um að gera betur. Við sem erum í þessari forréttindastöðu megum ekki gleyma að henni fylgir ábyrgð. Ábyrgð á því að búa til rými fyrir minnihluta- og jaðarsetta hópa til að koma með sitt sjónarhorn inn í kvikmyndagerðina. Ég þarf að taka þetta til mín líka. Ég þarf að eiga það við mig hvort ég hafi verið nógu dugleg að passa upp á fjölbreytnina hjá mér. Ég held að það sé löngu orðið tímabært að kvikmyndagerðarfólk taki þetta samtal. En að gera það með því að bera saman græna banana við trans fólk, jaðarsettan minnihlutahóp, sýnir fram á ótrúlegt virðingarleysi og transfóbíu. Höfundur er kvikmyndagerðarkona. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hinsegin Bíó og sjónvarp Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Þrír dæmigerðir dagar skemmtiferðaskipafarþega í júlí Ingvar Örn Ingvarsson Skoðun Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Dagur til umhugsunar Jón Steindór Valdimarsson Skoðun Minnisleysi eða þekkingarskortur? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu Skoðun Að leysa vandann með quick fix Guðbrandur Einarsson Skoðun Dáin og deyjandi dýr en engin neyð? Linda Karen Gunnarsdóttir Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson Skoðun Skoðun Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Athugasemdir við grein um samgöngumál Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Riðulaust Ísland! Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þrír dæmigerðir dagar skemmtiferðaskipafarþega í júlí Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Minnisleysi eða þekkingarskortur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dáin og deyjandi dýr en engin neyð? Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Dagur til umhugsunar Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Að leysa vandann með quick fix Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Var upplýsingagjöf í covidfaraldrinum upplýsingaóreiða? Steingrímur Atlason skrifar Skoðun Mikilvægi íþróttafélaga Lárus Sigurðsson skrifar Skoðun Sumargjafir Gunnar Ingi Björnsson skrifar Skoðun Þar sem er reykur þar er… Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Betur má ef duga skal Kristinn Árni L. Hróbjartsson skrifar Skoðun Menningarlegur og sáttfús forseti Aldís Aðalbjarnardóttir skrifar Skoðun Leið að hraðari innviðauppbyggingu Sölvi Sturluson skrifar Skoðun Viltu bjarga heiminum? Samfélagsdrifnar loftslagslausnir Inga Rós Antoníusdóttir skrifar Skoðun Hugleiðingar í aðdraganda kosninga Þuríður Helga Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Lýðskrum eða minnisleysi? Þorvaldur Þorvaldsson skrifar Skoðun Stuðningur við langtímakjarasamninga Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Baldur er minn forseti Hjalti Vignisson skrifar Skoðun Vits er þörf þeim er víða ratar- um gagnsemi og glapræði gervigreindar Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Að læra nýtt tungumál og sýna þolinmæði Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Það er mikill munur á þeim sem vanda sig og hinum sem vanda sig ekki Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Það sem spurt var um - en svörin þunn og kom kannski ekki á óvart Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Að rækta garðinn sinn Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Dánaraðstoð og siðareglur lækna Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Vörður á veginum framundan Davíð Þorláksson skrifar Sjá meira
„Ég vil líka taka þetta moment og segja að það voru mistök á sínum tíma að taka að mér hlutverk Græna Bananans í Ávaxtakörfunni. Ég er bersýnilega ekki banani og það hefði átt að hleypa öðrum að borðinu þarna.“ Þetta ritar einn sniðugur samferðamaður minn á Facebook. Brandarann skrifar hann við frétt um leikarann Eddie Redmayne þar sem hann biðst afsökunar á því að hafa tekið að sér hlutverk transkonu í kvikmyndinni The Danish Girl sem kom út árið 2015. Myndin er byggð á sönnum atburðum og fjallar um málarann Lili Elbe sem var ein sú fyrsta í heiminum til að gangast undir aðgerð til að breyta kyneinkennum sínum. Mér finnst þetta bara svo góður samanburður hjá honum, en eins og allir vita hafa grænir bananar einmitt staðið í ötulli og erfiðri mannréttindabaráttu í um 70 ár. Grænir bananar hafa verið notaðir sem aðhlátursefni í kvikmyndum, þáttum og bókmenntum og árið 2021 var slegið met í því hve margir grænir bananar hafa verið myrtir á árinu, frá upphafi mælinga. Ég held að mér sé óhætt að segja að enn ríkir mikil transfóbía í heiminum. Trans fólk verður fyrir ofbeldi á hverjum degi. Andlegu, kerfisbundnu, félagslegu, kynferðislegu og líkamlegu. Ofbeldið lýsir sér í útskúfun, hatursorðræðu, gaslýsingu og hótunum. Lítið er gert úr upplifun þeirra og sumstaðar standa lagaleg réttindi trans fólks oft í vegi fyrir því að þau fái að lifa í sínu rétta kynhlutverki. Þau verða fyrir barsmíðum og í verstu tilfellunum eru þau myrt. En hverjir eru það sem beita trans fólk ofbeldi? Ég ætla að leyfa mér að fullyrða að það sé ekki annað trans- eða kynsegin fólk, heldur að það sé að mestu leyti sískynja fólk. Sískynja eða sís er notað um fólk sem upplifir sig tilheyra því kyni sem því var úthlutað við fæðingu. Tímarnir eru að breytast. Samfélagið gerir nú þá kröfu um að við stöldrum aðeins við og búum til rými fyrir minnihlutahópa sem hingað til hafa ekki fengið pláss. Þetta á einnig við innan kvikmyndaiðnaðarins. Konur eru nýlega farnar að fá meira rými í kvikmyndagerð. Reyndar finnst sumum körlum þeir jafnvel ekki fá rými lengur. Karlar út, konur inn. Við erum þó ekki komin á þann stað að hinsegin fólk, fatlaðir og aðrir jaðarsettir hópar standi jafnfætis við sís karla og konur í kvikmyndagerð. Bara þvert á móti. Ég hef lengi velt því fyrir mér hvaða sögur við kvikmyndagerðarfólk megum segja. Megum við segja hvaða sögu sem er? Mega kannski hvítir karlar bara gera kvikmyndir um hvíta karla? Auðvitað ekki. Það væri glatað að mínu mati. Á meðan staðan er enn sú að það eru mestmegnis karlar sem segja sögurnar, er mikilvægt að þeir segi fjölbreyttar sögur (sem þeir hafa þó haft misjafnan áhuga á, en það er önnur saga). Það þýðir samt ekki að því fylgi ekki ábyrgð. Það þýðir ekki að það sé í lagi að vaða áfram og segja söguna eins og þú heldur að hún sé. Það hlýtur að vera eðlilegt að krefjast þess að kvikmyndagerðarfólk fari í ýtarlega rannsóknarvinnu? Sem það virðist ekki hafa gert í The Danish Girl ef við lítum á þá staðreynd að Lili Elbe var ekki bara trans, heldur líka intersex. Það er ekki minnst einu orði á þá staðreynd, sem gerir lítið úr tilvist intersex fólks. Það er síðan spurning hvort það hafi verið vegna lélegrar rannsóknarvinnu eða kannski vegna þess að það hentaði ekki höfundum myndarinnar. Kvikmyndir endurspegla heiminn, en við höfum hingað til bara fengið að sjá hann út frá einu sjónarhorni. Því er gríðarlega mikilvægt að konur, hinsegin, fatlaðir og aðrir minnihlutahópar fái að segja sögur út frá sínu sjónarhorni. Það eru þó ekki aðeins handritshöfundar og leikstjórar sem segja sögurnar. Leikararnir gera það líka. Þá velti ég því fyrir mér, má hver sem er leika hvaða hlutverk sem er? Eitt sinn þótti eðlilegt að svart fólk væri leikið af hvítum leikurum. Finnst okkur það eðlilegt í dag? Trans fólk þarf að horfa upp á þann samfélagshóp sem er ábyrgur fyrir ofbeldinu gegn þeim, túlka sig í kvikmyndum. Segja þeirra sögu. Þessi samfélagshópur er svo hylltur fyrir það. Vá, hvað hann er duglegur. Vá, hvað hann er góður í að leika eitthvað sem er öðruvísi, ljótt, hinsegin. Eru kvikmyndir aðeins vettvangur fyrir leikara sem vilja sýna hvað þeir eru ótrúlega góðir í því að leika eitthvað sem er öðruvísi? Eitthvað sem er algjörlega fjarri þeirra veruleika? Jafnvel eitthvað sem þeim finnst óþægilegt og er áskorun fyrir þá? Snýst kvikmyndagerð um það? Ég skil að listamenn vilji taka ákvarðanir sem eru verki þeirra í hag. Mér finnst ekki endilega að við eigum að ráða í hlutverk út frá pólitíkinni einni. Ég skil líka alveg að þetta sé flókið hérna á Íslandi þar sem við erum fámenn þjóð. Það þýðir samt ekki að við ættum ekki að reyna. Við sís fólk getum ekki fullkomlega sett okkur í spor trans fólks og við munum aldrei skilja þau að öllu leyti. En á meðan við reynum það ekki, á meðan það ríkir þessi kerfisbundni valdamunur á milli okkar, þá finnst mér eðlilegt að sís fólk taki ekki að sér hlutverk trans fólks í kvikmyndum. Við þurfum að setja pressu á okkur um að gera betur. Við sem erum í þessari forréttindastöðu megum ekki gleyma að henni fylgir ábyrgð. Ábyrgð á því að búa til rými fyrir minnihluta- og jaðarsetta hópa til að koma með sitt sjónarhorn inn í kvikmyndagerðina. Ég þarf að taka þetta til mín líka. Ég þarf að eiga það við mig hvort ég hafi verið nógu dugleg að passa upp á fjölbreytnina hjá mér. Ég held að það sé löngu orðið tímabært að kvikmyndagerðarfólk taki þetta samtal. En að gera það með því að bera saman græna banana við trans fólk, jaðarsettan minnihlutahóp, sýnir fram á ótrúlegt virðingarleysi og transfóbíu. Höfundur er kvikmyndagerðarkona.
„Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun
Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar
Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar
Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar
Skoðun Vits er þörf þeim er víða ratar- um gagnsemi og glapræði gervigreindar Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar
Skoðun Það er mikill munur á þeim sem vanda sig og hinum sem vanda sig ekki Sigurður G. Guðjónsson skrifar
Skoðun Það sem spurt var um - en svörin þunn og kom kannski ekki á óvart Sigurður Páll Jónsson skrifar
„Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun