Skipulagsmál - aðgangur almennings að raunsærri mynd Páll Jakob Líndal skrifar 31. maí 2021 19:01 Nýverið rakst ég á færslu á facebook þar sem tvær tillögur að mótun miðbæjarkjarna voru bornar saman. Önnur tillagan sýndi framtíðarsýn fyrir nýjan miðbæ á Selfossi en hin fyrir miðbæinn á Akureyri. Sjónarmið þeirra sem gerðu athugasemdir við færsluna skipust í tvo flokka. Í öðrum voru þeir sem töldu nýja miðbæinn á Selfossi vera dæmi um aðlaðandi umhverfi og gera þyrfti mun betur á Akureyri. Í hinum flokknum voru svo þeir sem sögðu samanburðinn ekki sanngjarnan, jafnvel villandi og afvegaleiðandi, því að hér væri epli borið saman við appelsínu. Jú, vissulega var í þessu tilviki verið að bera saman epli og appelsínu, því aðtillagan um mótun miðbæjarins á Selfossi sýndi fullhönnuð hús en sú frá Akureyri var deiliskipulagstillaga, sem aðeins sýndi leyfilegt umfang bygginga og hámarksstærðir þeirra en ekki fullnaðarhönnun. Gott og vel. En það er kengur í þessu. Ástæðan er þessi. Tillaga að deiliskipulagi, sem er áætlun um framtíðarþróun innan tiltekins svæðis, er á einhverjum tímapunkti sett í auglýsingu og athugasemdaferli. Það er glugginn sem löggjafinn veitir almenningi svo að hann geti tjáð hug sinn og komið afstöðu sinni á framfæri. Þetta heitir samráð. Þetta er hluti af lýðræðinu. Í þessum glugga leggst almenningur yfir skipulagsgögnin; uppdrætti, greinargerðir, teikningar, myndir o.s.frv., til að myndasér skoðun á þeirri áætlun sem sett er fram. Framlögð gögn eru útgangspunktur almennings og það eina sem hinn almenni borgari getur verið viss um, er að fyrirhuguð uppbygging verður að vera innan þeirra marka sem deiliskipulagið setur. Eðli málsins samkvæmt hlýtur hinn almenni borgari því að miða athugasemdir sínar við leyfilegt umfang og hámarksstærðir, þ.e. hvað honum finnst um framtíðarþróunina ef allar heimildir yrðu nýttar til fulls – því að þegar öllu er á botninn hvolft, þá er það einn möguleiki á útfærslu. Á þessum grunni er skrifuð athugasemd, hún send inn til afgreiðslu sveitarfélagsins og sveitarfélagið þarf að svara henni skriflega með rökstuddum hætti. Þá eru viðbrögðin gjarnan í anda þess sem rætt var hér að ofan, þ.e. að deiliskipulagið sýni aðeins leyfilegt umfang og hámarksstærðir og að deiliskipulagstillagan sýni ekki endilega endanlegt umfang, útlit og ásýnd þess sem koma skal – hún sýni ekki endilega raunsæja mynd. Sú umræða komi á síðari stigum, þ.e. í hinu eiginlega hönnunarferli. Svo heldur deiliskipulagsferlið áfram og því lýkur með því að tillagan er staðfest og nýtt deiliskipulag tekur gildi. Með öðrum orðum, ný áætlun um framtíðarþróun innan tiltekins svæðis liggur fyrir. Fullnaðarhönnun innan svæðisins hefst svo á grunni gildandi deiliskipulags. Svo kemur í ljós að almenningi líkar ekki hönnunin og vill koma athugasemdum að. En hvað? Á þessum tímapunkti er enginn lögformlegur vettvangur fyrir almenning að koma sjónarmiðum sínum á framfæri, og þegar slíkt er reynt er svarið jafnan að hönnunin rúmist innan skilmála gildandi deiliskipulags. Í hnotskurn er málið svona. Lög og reglugerðir gera ráð fyrir að almenningur fái tækifæri til að koma sjónarmiðum sínum á framfæri á vinnslustigi skipulagstillagna. Þegar kemur að slíku og athugasemdir berast, þá er brugðist við með því að segja að athugasemdirnar séu ótímabærar, því að framlögð skipulagsgögn sýni ekki endilega það sem koma skal, þ.e. raunsæja mynd. En þegar nánari hönnunargögn liggja fyrir, er tilfellið að almenningur hefur engin lögformleg tækifæri til að koma afstöðu sinni á framfæri. Í mínum huga gengur þetta ekki upp, ef samráð er eitthvað sem taka á alvarlega. Alvöru samráð og umræðugrundvöllur fæst ekki nema uppfyllt sé sú sjálfsagða krafa, að almenningur fái, þegar athugasemdagluggar opnast, gögn í hendurnar sem endurspegla framtíðarsýnina í öllum meginatriðum. Annað er vanvirðing við fólk sem vill af heilum hug taka þátt í umræðunni og mótun umhverfisins. Sé almenningi látin í té skýrari gögn, helst á fyrstu stigum skipulagsgerðar, hvort sem um deili- eða aðalskipulag er að ræða, þá mun það draga úr óþarfa togstreitu innan málaflokksins og flýta fyrir afgreiðslu mála. Skýrari gögn einfalda samtalið, skapa skýrari umræðugrundvöll, meira traust milli málsaðila og draga úr líkum á skipulagsmistökum, sem eru einhver þau dýrustu sem samfélagið getur gert. Skipulagsmál er vandasamur málaflokkur, þar sem miklir umhverfis-, efnahags- og samfélagslegir hagsmunir búa oft að baki, og mikilvægt að sem breiðust sátt ríki um þá stefnu sem rekin er. Skipulagsmál eiga ekki að snúast um hag fárra, hagur heildarinnar á alltaf að ráða þegar kemur að slíkum málum. Kjörnir fulltrúar og aðrir sem koma að skipulagsmálum þurfa því að gangast við þessari ábyrgð og tryggja farsæla framvindu innan málaflokksins með því að hafa umræðuna uppi á borðum og leggja fram skýrar hugmyndir, þannig að upplýsandi, gegnsæ og uppbyggileg umræða geti átt sér stað. Höfundur er doktor í umhverfissálfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skipulag Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir Skoðun Samt kýs ég Katrínu Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Öll með? – 4.020 kr. hækkun fyrir skatt eftir 16 mánuði! Unnur Helga Óttarsdóttir Skoðun Góður forseti G. Pétur Matthíasson Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir Skoðun Átt þú rétt á sumarbústað? Unnur Hrefna Jóhannsdóttir Skoðun Að mæðra barn í hjarta sínu Hólmfríður Anna Baldursdóttir Skoðun Hvers vegna Halla Tómasdóttir? Guðjón Sigurðsson Skoðun Hagfræðin á Heimildinni Bjarnheiður Hallsdóttir Skoðun Vekjum risann Guðmundur Karl Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Góður forseti G. Pétur Matthíasson skrifar Skoðun Hvers vegna Halla Tómasdóttir? Guðjón Sigurðsson skrifar Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Sníða sér stakk eftir vexti Guðni Magnús Ingvason skrifar Skoðun Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ertu að bjóða þig fram? Sigurður Ragnarsson skrifar Skoðun Við styðjum Guðmund Karl! Katrín Valdís Hjartardóttir,Andrea Bóel Bæringsdóttir,Guðbjörg Harpa Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hagfræðin á Heimildinni Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Hreinleikaþráin Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Heimilisleysi blasir við öryrkjum Svanberg Hreinsson skrifar Skoðun Hvað getur Ísland gefið öðrum þjóðum? Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Veðrið, veskið og Íslendingurinn María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Að mæðra barn í hjarta sínu Hólmfríður Anna Baldursdóttir skrifar Skoðun Jákvæður orðaforði eykur hamingju og vellíðan Helga Fjóla Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Öll með? – 4.020 kr. hækkun fyrir skatt eftir 16 mánuði! Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar Skoðun Látum hjartað ráða för Sigrún Traustadóttir skrifar Skoðun Vekjum risann Guðmundur Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Katrín Jakobsdóttir forseti Viðar Pálsson skrifar Skoðun Þjóðarsátt líka fyrir fatlað fólk Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Í ker eða kistu Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Gummi Kalli er rétti kosturinn sem biskup Íslands Áslaug Helga Hálfdánardóttir,Dís Gylfadóttir,Guðni Már Harðarson skrifar Skoðun Gummi Kalli, einlægur, skemmtilegur og frábær leiðtogi Arnar Ragnarsson skrifar Skoðun Ræstingafyrirtæki og starfsmannaleigur í jafnréttisparadísinni Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Forysta til framtíðar Hópur presta skrifar Skoðun Fyrir hverja eru skoðanakannanir? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Án varna, ekkert frelsi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Mýtan um launin Elsa Nore skrifar Skoðun Samt kýs ég Katrínu Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Viltu vera memm? Birna Dröfn Birgisdóttir skrifar Skoðun Tíminn að renna út Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Sjá meira
Nýverið rakst ég á færslu á facebook þar sem tvær tillögur að mótun miðbæjarkjarna voru bornar saman. Önnur tillagan sýndi framtíðarsýn fyrir nýjan miðbæ á Selfossi en hin fyrir miðbæinn á Akureyri. Sjónarmið þeirra sem gerðu athugasemdir við færsluna skipust í tvo flokka. Í öðrum voru þeir sem töldu nýja miðbæinn á Selfossi vera dæmi um aðlaðandi umhverfi og gera þyrfti mun betur á Akureyri. Í hinum flokknum voru svo þeir sem sögðu samanburðinn ekki sanngjarnan, jafnvel villandi og afvegaleiðandi, því að hér væri epli borið saman við appelsínu. Jú, vissulega var í þessu tilviki verið að bera saman epli og appelsínu, því aðtillagan um mótun miðbæjarins á Selfossi sýndi fullhönnuð hús en sú frá Akureyri var deiliskipulagstillaga, sem aðeins sýndi leyfilegt umfang bygginga og hámarksstærðir þeirra en ekki fullnaðarhönnun. Gott og vel. En það er kengur í þessu. Ástæðan er þessi. Tillaga að deiliskipulagi, sem er áætlun um framtíðarþróun innan tiltekins svæðis, er á einhverjum tímapunkti sett í auglýsingu og athugasemdaferli. Það er glugginn sem löggjafinn veitir almenningi svo að hann geti tjáð hug sinn og komið afstöðu sinni á framfæri. Þetta heitir samráð. Þetta er hluti af lýðræðinu. Í þessum glugga leggst almenningur yfir skipulagsgögnin; uppdrætti, greinargerðir, teikningar, myndir o.s.frv., til að myndasér skoðun á þeirri áætlun sem sett er fram. Framlögð gögn eru útgangspunktur almennings og það eina sem hinn almenni borgari getur verið viss um, er að fyrirhuguð uppbygging verður að vera innan þeirra marka sem deiliskipulagið setur. Eðli málsins samkvæmt hlýtur hinn almenni borgari því að miða athugasemdir sínar við leyfilegt umfang og hámarksstærðir, þ.e. hvað honum finnst um framtíðarþróunina ef allar heimildir yrðu nýttar til fulls – því að þegar öllu er á botninn hvolft, þá er það einn möguleiki á útfærslu. Á þessum grunni er skrifuð athugasemd, hún send inn til afgreiðslu sveitarfélagsins og sveitarfélagið þarf að svara henni skriflega með rökstuddum hætti. Þá eru viðbrögðin gjarnan í anda þess sem rætt var hér að ofan, þ.e. að deiliskipulagið sýni aðeins leyfilegt umfang og hámarksstærðir og að deiliskipulagstillagan sýni ekki endilega endanlegt umfang, útlit og ásýnd þess sem koma skal – hún sýni ekki endilega raunsæja mynd. Sú umræða komi á síðari stigum, þ.e. í hinu eiginlega hönnunarferli. Svo heldur deiliskipulagsferlið áfram og því lýkur með því að tillagan er staðfest og nýtt deiliskipulag tekur gildi. Með öðrum orðum, ný áætlun um framtíðarþróun innan tiltekins svæðis liggur fyrir. Fullnaðarhönnun innan svæðisins hefst svo á grunni gildandi deiliskipulags. Svo kemur í ljós að almenningi líkar ekki hönnunin og vill koma athugasemdum að. En hvað? Á þessum tímapunkti er enginn lögformlegur vettvangur fyrir almenning að koma sjónarmiðum sínum á framfæri, og þegar slíkt er reynt er svarið jafnan að hönnunin rúmist innan skilmála gildandi deiliskipulags. Í hnotskurn er málið svona. Lög og reglugerðir gera ráð fyrir að almenningur fái tækifæri til að koma sjónarmiðum sínum á framfæri á vinnslustigi skipulagstillagna. Þegar kemur að slíku og athugasemdir berast, þá er brugðist við með því að segja að athugasemdirnar séu ótímabærar, því að framlögð skipulagsgögn sýni ekki endilega það sem koma skal, þ.e. raunsæja mynd. En þegar nánari hönnunargögn liggja fyrir, er tilfellið að almenningur hefur engin lögformleg tækifæri til að koma afstöðu sinni á framfæri. Í mínum huga gengur þetta ekki upp, ef samráð er eitthvað sem taka á alvarlega. Alvöru samráð og umræðugrundvöllur fæst ekki nema uppfyllt sé sú sjálfsagða krafa, að almenningur fái, þegar athugasemdagluggar opnast, gögn í hendurnar sem endurspegla framtíðarsýnina í öllum meginatriðum. Annað er vanvirðing við fólk sem vill af heilum hug taka þátt í umræðunni og mótun umhverfisins. Sé almenningi látin í té skýrari gögn, helst á fyrstu stigum skipulagsgerðar, hvort sem um deili- eða aðalskipulag er að ræða, þá mun það draga úr óþarfa togstreitu innan málaflokksins og flýta fyrir afgreiðslu mála. Skýrari gögn einfalda samtalið, skapa skýrari umræðugrundvöll, meira traust milli málsaðila og draga úr líkum á skipulagsmistökum, sem eru einhver þau dýrustu sem samfélagið getur gert. Skipulagsmál er vandasamur málaflokkur, þar sem miklir umhverfis-, efnahags- og samfélagslegir hagsmunir búa oft að baki, og mikilvægt að sem breiðust sátt ríki um þá stefnu sem rekin er. Skipulagsmál eiga ekki að snúast um hag fárra, hagur heildarinnar á alltaf að ráða þegar kemur að slíkum málum. Kjörnir fulltrúar og aðrir sem koma að skipulagsmálum þurfa því að gangast við þessari ábyrgð og tryggja farsæla framvindu innan málaflokksins með því að hafa umræðuna uppi á borðum og leggja fram skýrar hugmyndir, þannig að upplýsandi, gegnsæ og uppbyggileg umræða geti átt sér stað. Höfundur er doktor í umhverfissálfræði.
Skoðun Við styðjum Guðmund Karl! Katrín Valdís Hjartardóttir,Andrea Bóel Bæringsdóttir,Guðbjörg Harpa Ingimundardóttir skrifar
Skoðun Gummi Kalli er rétti kosturinn sem biskup Íslands Áslaug Helga Hálfdánardóttir,Dís Gylfadóttir,Guðni Már Harðarson skrifar