Darwin, Keiko og við hin Jens Garðar Helgason skrifar 23. janúar 2020 07:00 Til er fólk sem hafnar kenningum Darwins um náttúruval og oft á tíðum fá fréttir af slíku fólki aðra til að brosa útí annað og hrista hausinn. Keikó blessaður fékk heldur betur að kynnast náttúruvalinu af eigin raun. Alinn uppí fiskabúri nánast alla ævi og svo þegar honum var sleppt útí villta náttúruna, veslaðist hann upp og gaf loks upp öndina við Noregsstrendur. Á Íslandi er hópur fólks sem heldur því fram að kenningar Darwins um náttúruvalið eigi ekki við um lax sem alinn er í sjókvíum. Því er iðulega haldið fram, og almenningur hræddur með þeirri fullyrðingu, að eldislaxinn muni sleppa í stórum stíl og ganga hér upp í allar ár og eyðileggja hinn íslenska laxastofn. Þrátt fyrir að vísinda – og fræðafólk leggi fram gögn og rannsóknir sem sýna að hinum íslenska laxastofni stafi lítil sem engin hætta af eldislaxi í sjókvíum er málflutningurinn yfirleitt afgreiddur á þá leið að viðkomandi séu leppar fiskeldisfyrirtækjanna, leigupennar eða eitthvað annað þaðan af verra. Blessaður sannleikurinn Sannleikurinn er hins vegar annar. Vísindalegar rannsóknir hafa sýnt að mjög litlar líkur eru á að eldislax sem sleppur úr sjókvíum lifi af í villtri náttúru, gangi uppí ár og takist að blandast við villta stofna. Náttúruvalið er óvægið og lax sem alinn hefur verið upp og kynbættur í kynslóðir sem eldisdýr kann ekki að bjarga sér í náttúrunni, frekar en önnur húsdýr. Annað hvort deyr hann úr hungri eða er étinn af öðrum. Veslast upp og deyr líkt og Keikó hér um árið. Vísindalegar rannsóknir hafa líka sýnt að ef eldislax ratar uppí laxveiðiá kemur Darwin aftur leiks og náttúruvalið sér til þess að villtir stofnar sem aðlagaðir eru að náttúrulegu umhverfi í kynslóðir hafa yfirhöndina í makavali og fjölgun. Og enn og aftur sér Darwin um sína ef eldislax skyldi nú ná að blandast villtum laxi því blendingsafkvæmin hafa skerta hæfni til að komast af og það tekur einungis fáeinar kynslóðir þar til náttúruvalið er búið að eyða út ummerkjum um blöndun. Það samræmist ekki eðli náttúruvalsins að eldisdýr með mjög skerta hæfni til að komast af í náttúrunni ryðji burt villtum stofnum sem hafa mun meiri hæfni til að komast af, eftir langtíma aðlögun að náttúrulegum aðstæðum. Því má segja að náttúrvalið sé með þrefalda öryggisvörn fyrir hinn villta stofn. Sýnt er að laxastofninn í Norður Atlantshafi er hvorki með vegabréf né kennitölu og því flakkar alltaf ákveðin hluti norskra, íslenskra og skoskra laxa á milli landa, fer í aðrar ár en sína eigin og fjölgar sér þar. Sama á við um stofna innan hvers hafsvæðis, þeir fara ekki allir upp í sína upprunaá. Með því er náttúruvalið að viðhalda líffræðilegum fjölbreytileika á hverju vistsvæði fyrir sig og erfðasamsetning stofna helst því ekki óbreytt yfir tíma, frekar en annað í náttúrunni. Landeigendur og veiðiréttarhafa hafa margir sjálfir viljað breyta og hafa áhrif á náttúrvalið. Á undanförnum áratugum hefur mörgum milljónum laxaseiða verið sleppt í íslenskar ár og slík fiskirækt stendur enn hérlendis þó hún sé að mestu bönnuð í nágrannalöndunum, einmitt vegna inngrips í náttúruvalið. Raunar er það svo að villt laxaseiði sem alin eru í eldisstöð og sleppt er í ár eru einnig með mjög skerta hæfni til að komast af. Það endurspeglast m.a. í hversu mikið mun lakar þau skila sér úr hafi en seiði sem alast upp við náttúrulegar aðstæður. Fiskirækt með seiðasleppingum hefur því tæpast það markmið að viðhalda og vernda laxastofninn í viðkomandi á. Markmiðið er fremur að fjölga fiskum, helst stórlöxum, sem fást úr stangveiði. Því hver vill ekki fara í á þar sem er stórlaxavon. Margar íslenskar „laxveiðiár“ eru hreinar hafbeitarár þar sem lítil sem engin laxveiði var fyrr en veiðiréttarhafar og landeigendur fóru að sleppa seiðum í viðkomandi ár. Ef landeigendur og aðrir geta gert sér tekjur og afkomu af slíku fiskeldi er það ánægjulegt á margan hátt. Skapar vonandi störf og tekjur en getur vart talist sérstök náttúruvernd. Það hlýtur líka að hjálpa veiðiréttarhöfum að sala veiðileyfa er undanþegin virðisaukaskatti í skattalögum. Vandað til verka Laxeldi á Íslandi er stækkandi atvinnugrein, sem nú þegar á fyrstu árum sínum er farin að skila yfir 25 milljörðum króna í útflutningstekjur og tryggt sjálfbæra byggðafestu í mörgum samfélögum á Vestfjörðum og Austfjörðum. Með tilkomu laxeldis hafa skapast hundruðir starfa og óbeinum störfum fjölgar með hverjum degi hjá þjónustufyrirtækjum sem eru að byggjast upp í kringum greinina. Fyrirtækin leggja mikla áherslu á mikið eftirlit og gott samstarf við eftirlitsstofnanir, sveitarfélög og aðra hagsmunaaðila. Að starfa í sátt og samlyndi við umhverfið er lykilatriði fyrir framleiðslu fyrirtækjanna og því leggja þau mikið upp úr umhverfisvöktun og eftirliti. Því er það miður hvernig umræðan er oft á villigötum. Fullyrðingum, sem eiga engar vísindalegar stoðir, er slegið fram og spilað er inná hræðslu og tilfinningar þeirra sem ekki þekkja nægjanlega vel til. Það er von mín að umræðan um framtíðaruppbyggingu fiskeldis á Íslandi komist upp úr þessum hjólförum og við einhendum okkur saman í að byggja hér upp frábæra atvinnugrein, nýsköpunar og þekkingariðnað, sem getur orðið enn ein stoðin undir velferðarsamfélagið Ísland og kærkomin viðspyrna fyrir hinar dreifðu byggðir landsins. Höfundur er formaður SFS, framkvæmdastjóri Laxa Fiskeldis ehf og stangveiðimaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fiskeldi Stangveiði Jens Garðar Helgason Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun Skoðun Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Sjá meira
Til er fólk sem hafnar kenningum Darwins um náttúruval og oft á tíðum fá fréttir af slíku fólki aðra til að brosa útí annað og hrista hausinn. Keikó blessaður fékk heldur betur að kynnast náttúruvalinu af eigin raun. Alinn uppí fiskabúri nánast alla ævi og svo þegar honum var sleppt útí villta náttúruna, veslaðist hann upp og gaf loks upp öndina við Noregsstrendur. Á Íslandi er hópur fólks sem heldur því fram að kenningar Darwins um náttúruvalið eigi ekki við um lax sem alinn er í sjókvíum. Því er iðulega haldið fram, og almenningur hræddur með þeirri fullyrðingu, að eldislaxinn muni sleppa í stórum stíl og ganga hér upp í allar ár og eyðileggja hinn íslenska laxastofn. Þrátt fyrir að vísinda – og fræðafólk leggi fram gögn og rannsóknir sem sýna að hinum íslenska laxastofni stafi lítil sem engin hætta af eldislaxi í sjókvíum er málflutningurinn yfirleitt afgreiddur á þá leið að viðkomandi séu leppar fiskeldisfyrirtækjanna, leigupennar eða eitthvað annað þaðan af verra. Blessaður sannleikurinn Sannleikurinn er hins vegar annar. Vísindalegar rannsóknir hafa sýnt að mjög litlar líkur eru á að eldislax sem sleppur úr sjókvíum lifi af í villtri náttúru, gangi uppí ár og takist að blandast við villta stofna. Náttúruvalið er óvægið og lax sem alinn hefur verið upp og kynbættur í kynslóðir sem eldisdýr kann ekki að bjarga sér í náttúrunni, frekar en önnur húsdýr. Annað hvort deyr hann úr hungri eða er étinn af öðrum. Veslast upp og deyr líkt og Keikó hér um árið. Vísindalegar rannsóknir hafa líka sýnt að ef eldislax ratar uppí laxveiðiá kemur Darwin aftur leiks og náttúruvalið sér til þess að villtir stofnar sem aðlagaðir eru að náttúrulegu umhverfi í kynslóðir hafa yfirhöndina í makavali og fjölgun. Og enn og aftur sér Darwin um sína ef eldislax skyldi nú ná að blandast villtum laxi því blendingsafkvæmin hafa skerta hæfni til að komast af og það tekur einungis fáeinar kynslóðir þar til náttúruvalið er búið að eyða út ummerkjum um blöndun. Það samræmist ekki eðli náttúruvalsins að eldisdýr með mjög skerta hæfni til að komast af í náttúrunni ryðji burt villtum stofnum sem hafa mun meiri hæfni til að komast af, eftir langtíma aðlögun að náttúrulegum aðstæðum. Því má segja að náttúrvalið sé með þrefalda öryggisvörn fyrir hinn villta stofn. Sýnt er að laxastofninn í Norður Atlantshafi er hvorki með vegabréf né kennitölu og því flakkar alltaf ákveðin hluti norskra, íslenskra og skoskra laxa á milli landa, fer í aðrar ár en sína eigin og fjölgar sér þar. Sama á við um stofna innan hvers hafsvæðis, þeir fara ekki allir upp í sína upprunaá. Með því er náttúruvalið að viðhalda líffræðilegum fjölbreytileika á hverju vistsvæði fyrir sig og erfðasamsetning stofna helst því ekki óbreytt yfir tíma, frekar en annað í náttúrunni. Landeigendur og veiðiréttarhafa hafa margir sjálfir viljað breyta og hafa áhrif á náttúrvalið. Á undanförnum áratugum hefur mörgum milljónum laxaseiða verið sleppt í íslenskar ár og slík fiskirækt stendur enn hérlendis þó hún sé að mestu bönnuð í nágrannalöndunum, einmitt vegna inngrips í náttúruvalið. Raunar er það svo að villt laxaseiði sem alin eru í eldisstöð og sleppt er í ár eru einnig með mjög skerta hæfni til að komast af. Það endurspeglast m.a. í hversu mikið mun lakar þau skila sér úr hafi en seiði sem alast upp við náttúrulegar aðstæður. Fiskirækt með seiðasleppingum hefur því tæpast það markmið að viðhalda og vernda laxastofninn í viðkomandi á. Markmiðið er fremur að fjölga fiskum, helst stórlöxum, sem fást úr stangveiði. Því hver vill ekki fara í á þar sem er stórlaxavon. Margar íslenskar „laxveiðiár“ eru hreinar hafbeitarár þar sem lítil sem engin laxveiði var fyrr en veiðiréttarhafar og landeigendur fóru að sleppa seiðum í viðkomandi ár. Ef landeigendur og aðrir geta gert sér tekjur og afkomu af slíku fiskeldi er það ánægjulegt á margan hátt. Skapar vonandi störf og tekjur en getur vart talist sérstök náttúruvernd. Það hlýtur líka að hjálpa veiðiréttarhöfum að sala veiðileyfa er undanþegin virðisaukaskatti í skattalögum. Vandað til verka Laxeldi á Íslandi er stækkandi atvinnugrein, sem nú þegar á fyrstu árum sínum er farin að skila yfir 25 milljörðum króna í útflutningstekjur og tryggt sjálfbæra byggðafestu í mörgum samfélögum á Vestfjörðum og Austfjörðum. Með tilkomu laxeldis hafa skapast hundruðir starfa og óbeinum störfum fjölgar með hverjum degi hjá þjónustufyrirtækjum sem eru að byggjast upp í kringum greinina. Fyrirtækin leggja mikla áherslu á mikið eftirlit og gott samstarf við eftirlitsstofnanir, sveitarfélög og aðra hagsmunaaðila. Að starfa í sátt og samlyndi við umhverfið er lykilatriði fyrir framleiðslu fyrirtækjanna og því leggja þau mikið upp úr umhverfisvöktun og eftirliti. Því er það miður hvernig umræðan er oft á villigötum. Fullyrðingum, sem eiga engar vísindalegar stoðir, er slegið fram og spilað er inná hræðslu og tilfinningar þeirra sem ekki þekkja nægjanlega vel til. Það er von mín að umræðan um framtíðaruppbyggingu fiskeldis á Íslandi komist upp úr þessum hjólförum og við einhendum okkur saman í að byggja hér upp frábæra atvinnugrein, nýsköpunar og þekkingariðnað, sem getur orðið enn ein stoðin undir velferðarsamfélagið Ísland og kærkomin viðspyrna fyrir hinar dreifðu byggðir landsins. Höfundur er formaður SFS, framkvæmdastjóri Laxa Fiskeldis ehf og stangveiðimaður.
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun