Baráttan gegn heimsfaraldri ójöfnuðar: nýr samfélagssáttmáli í þágu nýrra tíma António Guterres skrifar 19. júlí 2020 08:00 Ójöfnuður í heiminum grefur undan velferð okkar og framtíð. Birtingarmyndir ójöfnuðar eru víðs vegar, hvort heldur sem er í beitingu valds á alþjóðavettvangi til kynþáttahyggju og mismununar kynjanna til ójafnrar tekjuskiptingar. Við þurfum átakanlega á nýrri hugsun að halda til að stöðva þessa þróun og snúa henni við. Við heyrum oft að háflóð hagvaxtar lyfti öllum bátsverjum upp. En í raun og veru hefur háflóð ójöfnuðar sökkt bátnum. Mikill ójöfnuður hefur ýtt undir þá veikleika heimsins sem COVID-19 hefur flett ofan af. Veiran hefur beint kastljósinu að ójöfnuði af ýmsum toga. Þeir sem höllustum standa fæti eru í mestri hættu. Félagslegar og efnahagslegar afleiðingar leggjast þyngst á þá sem síst eiga þess kost að bera hönd yfir höfuð sér. Ef við grípum ekki í taumana munu 100 milljónir manna til viðbótar verða sárustu fátækt að bráð og við gætum horft upp á hungursneyð af sögulegri stærðargráðu. Jafnvel áður en COVID-19 braust út hafði fólk hvarvetna tekið að fylkja liði gegn ójöfnuði. Frá 1980 til 2016 hafði ríkasta 1% heimsbyggðarinnar fengið í sinn hlut 27% allrar samanlagðrar tekjuaukningar. En tekjur eru ekki eini mælikvarðinn á ójöfnuð. Tækifæri fólks í lífinu eru háð kyni, fjölskyldu og uppruna, kynþætti, mögulegri fötlun og ýmsu öðru. Þegar margir slíkir þættir koma saman eflast þeir innbyrðis og erfast á milli kynslóða með þeim afleiðingum að líf og framtíðarhorfur milljóna manna hafa verið ákvarðaðar fyrir fæðingu. Tökum eitt dæmi: meir en helmingur tvítugra karla og kvenna í þróuðustu ríkjunum hafa sótt sér æðri menntun. Í ríkjum neðar í þróunarstiganum er þetta hlutfall aðeins 3%. Það sem verra er þá hafa nærri 17% barna sem fæddust fyrir 20 árum í síðarnefndu ríkjunum þegar týnt lífi. Sú reiði sem hefur birst í hreyfingum, annars vegar gegn kynþáttahyggju um allan heim í kjölfar dráps George Floyed, og hins vegar andófi hugrakkra kvenna gegn valdamiklum mönnum sem hafa misnotað þær, er enn eitt dæmi um djúpstæða óánægju með ríkjandi ástand. Og mestu breytingar sem við höfum kynnst á liðnum árum; stafræna byltingin og loftslagsbreytingar, kunna að festa ójöfnuð og óréttæti enn frekar í sessi. COVID-19 er mannlegur harmleikur. En faraldurinn hefur einnig skapað núverandi kynslóðum tækifæri til að byggja upp heim jöfnuðar og sjálfbærni á grundvelli tveggja miðlægra hugmynda: nýs samfélagssáttmála og nýrrar viðreisnar heimsins. Í nýjum samfélagssáttmála er gert ráð fyrir að ríkisstjórnir, almenningur, borgaralegt samfélag, atvinnulífið og aðrir taki höndum saman um sameiginlegan málstað. Menntun og stafræn tækni geta komið að notum til eflingar og jöfnunar með því að skapa tækifæri til símenntunar og greiða fyrir því að hver og einn geti aðlagast og öðlast nýja hæfni í hagkerfi sem byggist á þekkingu. Við þurfum á réttlátri skattlagningu á tekjur og auð að halda og stefnumörkun um félagslega vernd í takt við nýja tíma. Við þurfum á félagslegu öryggisneti að halda sem felur í sér heilsugæslu fyrir alla og möguleikanum á borgarlaunum sem nái til allra. Til þess að slíkur nýr samfélagssáttmáli geti orðið að veruleika þurfum við á sáttmála um viðreisn efnahagslífsins –“New deal” -að halda. Slík viðreisn felur í sér tryggingu fyrir því að völdum, auði og tækifærum sé dreift á jafnari og réttátari hátt á alþjóðavísu. Nýrri alheims-viðreisn ber að byggja á réttlátri hnattvæðingu, réttindum og reisn hverrar manneskju, á því að lifa í sátt og samlyndi við náttúruna, að virða réttindi komandi kynslóða og að mæla árangur fremur á mannlegan en hagfræðilegan hátt. Við þurfum á hnattrænum stjórnunarháttum að halda sem feli í sér að allir taki að fullu þátt og sitji við sama borð í stjórnun alþjóðastofnana. Þróunarríkjum ber að hafa sterkari rödd, hvort heldur sem er í Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna, stjórn Alþjóða gjaldeyrissjóðsins, Alþjóða bankans og víðar. Við þurfum á stöðugri alþjóðlegu viðskiptakerfi að halda í þágu allra sem greiði fyrir því að þróunarríki færist upp á við í hnattrænnni virðiskeðju. Nýta ber uppstokkun skulda og aðgang að lánum á viðráðanlegum kjörum til þess að skapa fjárhagslegt svigrúm til aukinna fjárfestinga í grænu, sanngjörnu hagkerfi. Ný viðreisnaráætlun og nýr samfélagssáttmáli gerir heiminum kleift að komast að nýju á beinu brautina til að uppfylla loforð Parísarsamningsins um loftlagsbreytingar og Heimsmarkmiðanna um sjálfbæra þróun – sameiginlega heimssýn okkar um frið og velmegun á heilbrigðri plánetu fyrir 2030. Heimur okkar er á heljarþröm. En með því að berjast gegn ójöfnuði á grundvelli nýs samfélagssáttmála og nýrrar hnattrænnar viðreisnar kunna betri dagar að vera framundan. Höfundur er aðalaframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson Skoðun Katrín og Gunnar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Biskup í tengslum Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Ótímabundin leyfi, ótímabundið náttúruníð Elvar Örn Friðriksson Skoðun Dýravelferðarmartröð af áður óþekktri stærð Benedikta Guðrún Svavarsdóttir Skoðun Það vantar vanan og áreiðanlegan mann í verkið Haraldur Ólafsson Skoðun Að skilja íslenskt félagslegt viðmið Valerio Gargiulo Skoðun Nærandi ferðaþjónusta Hildur Guðbjörg Kristjánsdóttir Skoðun Breiðholt brennur Eðvarð Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Katrín og Gunnar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ótímabundin leyfi, ótímabundið náttúruníð Elvar Örn Friðriksson skrifar Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Er stóraukin lýðræðisþátttaka ekki verðlaunaefni? Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Árangur gegn verðbólgu Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hvar er híbýlaauður? Anna María Bogadóttir skrifar Skoðun Áhugaverðir tímar kalla á áhugaverðan forseta Cody Alexander Skahan skrifar Skoðun Biskup í tengslum Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir skrifar Skoðun Dýravelferðarmartröð af áður óþekktri stærð Benedikta Guðrún Svavarsdóttir skrifar Skoðun Uppskera að vori Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Er menning stórmál? Ingibjörg Ösp Stefánsdóttir skrifar Skoðun Það vantar vanan og áreiðanlegan mann í verkið Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Leikskólamál eru forgangsmál Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Himinhátt innanlandsflug Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hefur allt sem þarf Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju að gera rekstraráætlun? Karl Sólnes Jónsson skrifar Skoðun Norskur skammtímagróði Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Æpandi vanþekking Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Mannréttindi sama hvað Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Helga Þórisdóttir og fjöregg íslenskrar þjóðar Páll Torfi Önundarson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson skrifar Skoðun Ótímabundin ráðgjöf til ríkisstjórnar Snæbjörn Brynjarsson skrifar Skoðun Lykillinn að orkuskiptunum er úr áli Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar Skoðun „Vitum ekkert hvað við erum að gera“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nýtt örorkukerfi – verra þeirra réttlæti Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar Skoðun Þurfum við að koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Sjá meira
Ójöfnuður í heiminum grefur undan velferð okkar og framtíð. Birtingarmyndir ójöfnuðar eru víðs vegar, hvort heldur sem er í beitingu valds á alþjóðavettvangi til kynþáttahyggju og mismununar kynjanna til ójafnrar tekjuskiptingar. Við þurfum átakanlega á nýrri hugsun að halda til að stöðva þessa þróun og snúa henni við. Við heyrum oft að háflóð hagvaxtar lyfti öllum bátsverjum upp. En í raun og veru hefur háflóð ójöfnuðar sökkt bátnum. Mikill ójöfnuður hefur ýtt undir þá veikleika heimsins sem COVID-19 hefur flett ofan af. Veiran hefur beint kastljósinu að ójöfnuði af ýmsum toga. Þeir sem höllustum standa fæti eru í mestri hættu. Félagslegar og efnahagslegar afleiðingar leggjast þyngst á þá sem síst eiga þess kost að bera hönd yfir höfuð sér. Ef við grípum ekki í taumana munu 100 milljónir manna til viðbótar verða sárustu fátækt að bráð og við gætum horft upp á hungursneyð af sögulegri stærðargráðu. Jafnvel áður en COVID-19 braust út hafði fólk hvarvetna tekið að fylkja liði gegn ójöfnuði. Frá 1980 til 2016 hafði ríkasta 1% heimsbyggðarinnar fengið í sinn hlut 27% allrar samanlagðrar tekjuaukningar. En tekjur eru ekki eini mælikvarðinn á ójöfnuð. Tækifæri fólks í lífinu eru háð kyni, fjölskyldu og uppruna, kynþætti, mögulegri fötlun og ýmsu öðru. Þegar margir slíkir þættir koma saman eflast þeir innbyrðis og erfast á milli kynslóða með þeim afleiðingum að líf og framtíðarhorfur milljóna manna hafa verið ákvarðaðar fyrir fæðingu. Tökum eitt dæmi: meir en helmingur tvítugra karla og kvenna í þróuðustu ríkjunum hafa sótt sér æðri menntun. Í ríkjum neðar í þróunarstiganum er þetta hlutfall aðeins 3%. Það sem verra er þá hafa nærri 17% barna sem fæddust fyrir 20 árum í síðarnefndu ríkjunum þegar týnt lífi. Sú reiði sem hefur birst í hreyfingum, annars vegar gegn kynþáttahyggju um allan heim í kjölfar dráps George Floyed, og hins vegar andófi hugrakkra kvenna gegn valdamiklum mönnum sem hafa misnotað þær, er enn eitt dæmi um djúpstæða óánægju með ríkjandi ástand. Og mestu breytingar sem við höfum kynnst á liðnum árum; stafræna byltingin og loftslagsbreytingar, kunna að festa ójöfnuð og óréttæti enn frekar í sessi. COVID-19 er mannlegur harmleikur. En faraldurinn hefur einnig skapað núverandi kynslóðum tækifæri til að byggja upp heim jöfnuðar og sjálfbærni á grundvelli tveggja miðlægra hugmynda: nýs samfélagssáttmála og nýrrar viðreisnar heimsins. Í nýjum samfélagssáttmála er gert ráð fyrir að ríkisstjórnir, almenningur, borgaralegt samfélag, atvinnulífið og aðrir taki höndum saman um sameiginlegan málstað. Menntun og stafræn tækni geta komið að notum til eflingar og jöfnunar með því að skapa tækifæri til símenntunar og greiða fyrir því að hver og einn geti aðlagast og öðlast nýja hæfni í hagkerfi sem byggist á þekkingu. Við þurfum á réttlátri skattlagningu á tekjur og auð að halda og stefnumörkun um félagslega vernd í takt við nýja tíma. Við þurfum á félagslegu öryggisneti að halda sem felur í sér heilsugæslu fyrir alla og möguleikanum á borgarlaunum sem nái til allra. Til þess að slíkur nýr samfélagssáttmáli geti orðið að veruleika þurfum við á sáttmála um viðreisn efnahagslífsins –“New deal” -að halda. Slík viðreisn felur í sér tryggingu fyrir því að völdum, auði og tækifærum sé dreift á jafnari og réttátari hátt á alþjóðavísu. Nýrri alheims-viðreisn ber að byggja á réttlátri hnattvæðingu, réttindum og reisn hverrar manneskju, á því að lifa í sátt og samlyndi við náttúruna, að virða réttindi komandi kynslóða og að mæla árangur fremur á mannlegan en hagfræðilegan hátt. Við þurfum á hnattrænum stjórnunarháttum að halda sem feli í sér að allir taki að fullu þátt og sitji við sama borð í stjórnun alþjóðastofnana. Þróunarríkjum ber að hafa sterkari rödd, hvort heldur sem er í Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna, stjórn Alþjóða gjaldeyrissjóðsins, Alþjóða bankans og víðar. Við þurfum á stöðugri alþjóðlegu viðskiptakerfi að halda í þágu allra sem greiði fyrir því að þróunarríki færist upp á við í hnattrænnni virðiskeðju. Nýta ber uppstokkun skulda og aðgang að lánum á viðráðanlegum kjörum til þess að skapa fjárhagslegt svigrúm til aukinna fjárfestinga í grænu, sanngjörnu hagkerfi. Ný viðreisnaráætlun og nýr samfélagssáttmáli gerir heiminum kleift að komast að nýju á beinu brautina til að uppfylla loforð Parísarsamningsins um loftlagsbreytingar og Heimsmarkmiðanna um sjálfbæra þróun – sameiginlega heimssýn okkar um frið og velmegun á heilbrigðri plánetu fyrir 2030. Heimur okkar er á heljarþröm. En með því að berjast gegn ójöfnuði á grundvelli nýs samfélagssáttmála og nýrrar hnattrænnar viðreisnar kunna betri dagar að vera framundan. Höfundur er aðalaframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna.
Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar
Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir skrifar
Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar
Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar