Skoðun

Vilj­a­leys­i rík­is­stjórn­ar­inn­ar í Guð­mund­ar- og Geir­finns­mál­um

Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar
Afi minn, eins og margir aðrir þolendur harðræðis af hálfu íslenskra yfirvalda, trúði því að á meðan lykilgerendur í ofbeldinu gegn honum væru enn á lífi myndi reynast útilokað að ná fram sannleika og réttlæti fyrir þær hörmungar sem hann þurfti að líða sem ungur maður. Síðastliðið haust, eftir úrskurð Hæstaréttar í Guðmundar- og Geirfinnsmálum, afsökunarbeiðni Katrínar Jakobsdóttur forsætisráðherra, og stofnun nefndarum „sáttaumleitanir“ við aðila þeirra mála, var okkur aðstandendum afa, nafna míns Leifssonar, gefin smávægileg von um að þessi stund uppgjörs væri komin. Rúmu hálfu ári síðar er þó orðið óhætt að lýsa því yfir að sú von, og einnig kannski sýn afa á hægvirka framvindu sannleikans í sam­félaginu okkar, hafi verið bjartsýn úr hófi.

Rangnefni var það sannarlega að kalla þá nefnd sem ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur skipaði „sáttanefnd“. Slíkt heiti bæri með sér að við, hinir valdaminni brotaþolar ríkisins, fengjum hlustun, skilning og hjálp frá meðlimum nefndarinnar, og að þau myndu tala okkar máli gagnvart þeim sem ákvarðanir taka í samfélaginu. En þannig sá ég þessa nefnd raunar mánuðum saman.

Ferlið

Ég lagði mig fram, með stuðningi minnar fjölskyldu, við öflun gagna (t.d. úr sjúkra- og atvinnusögu afa) til þess að skapa viðræðufleti sem nefndinni hlyti að þykja viðeigandi fyrir hverskyns mat á orsökum og afleiðingum rang­látra fangelsana og rangra dóma á einstaklinginn. Við fjölskyldan vorum jafnframt reiðubúin að takast á um og hrekja þá fráleitu tilgátu sem m.a. settur ríkis­saksóknari bauð upp á síðastliðin ár, að afi sjálfur bæri hluta ábyrgðarinnar á því hvernig fór fyrir honum í klóm réttarvörslukerfisins. Við lögðum líka til viðkvæm skjöl sem lýstu endur­tekinni misnotkun tiltekinna embættismanna tengdum Guðmundar- og Geirfinnsmálum á persónu afa míns frá því hann var 16-17 ára. Þá buðum við fram okkar þekkingu og reynslu til að skilgreina mikilvæg hug­tök á borð við pyntingar, og svona gæti ég lengi talið. Að lokum var hver einasta tillaga sem kom úr okkar horni hundsuð. Og aldrei var svo mikið sem leitast eftir viðtölum við fólkið sem gæti í hinum veigamestu þáttum útskýrt áhrif ríkis­ofbeldisins á manninn og hans nærumhverfi, svosem ömmu mína, ekkju Tryggva, eða bræður hans.

Þrátt fyrir mikla biðlund okkar fólks fór það svo að nefndin vildi ekki eiga önnur samskipti en óformleg og aðeins við lögmenn málsaðila. Á útskúfun okkar fengum við enga skýringu. En allt fram að því að nefndin lagði undir lögmanninn okkar tillögu að bótum trúðum við því að sú tillaga myndi endur­spegla ákveðna vinnu sem hlyti að hafa verið að eiga sér stað allan þennan tíma – því ekki var fólk að tala við okkur. Af fundinum kom lögmaðurinn svo með fáeinar tölur sem hann fékk að krota á lítinn seðil sér til minnis. Sýnist mér það boð hafa verið í samræmi við nýlegar fréttir um þær upphæðir sem ríkið hefur haft í „pottinum“ fyrir þetta mál, eins og blaðamaður Fréttablaðsins orðaði það svo óheppilega á dögunum.

Fulltrúar stjórnvalda vildu bersýnilega ekki taka fyrir nema smáan hluti reynslunnar, í grunninn bara daga­fjöldann sem hver maður var sviptur frelsinu. Útreikningur þeirra byggði víst á innlendu fordæmi, Vegasmálinu svokallaða, sem svipar ekki hið minnsta til þess máls sem hér um ræðir. Mestu máli skiptir að lítið sem ekkert tillit virðist hafa verið tekið til innihalds þeirra daga sem afi minn og aðrir þurftu að eyða undir því stöðuga sálræna og líkamlega leifturstríði sem fjölmörg gögn bera vitnisburð um að hafi átt sér stað í Síðumúlafangelsi svo mánuðum og árum skipti; ekki eitt einasta strik í reikninginn setti sú fyrirlitning sem opinberir starfsmenn sýndu ítrekað í málinu að þeir bæru í brjósti sér fyrir lífum og örlögum þessarra ung­menna, sem birtist í stanslausum niðurlægingum og niðurbroti.



Spurningar

Hvers vegna, spyr maður sig, er svona lítill vilji meðal stjórnvalda til að gera þetta mál hrein­skilnis­lega upp? Í 45 ár hefur stefið verið á þann veg að æra þeirra sem brutu svo herfilega af sér í opinberu starfi hafi verið metin dýrmætari en æra einhvers „ógæfufólks“ sem varð fyrir hrottalegu ofbeldi af hálfu ríkisins. Á öllum stigum hefur kerfið varið sjálft sig og reynt að kæfa málið. Hversu meðvitað er ríkisstjórn Íslands nú að taka þátt í sambærilegri þöggun? Hvernig eigum við að túlka annað úr nýjustu vinnubrögðum hennar en að málstaður gerendanna sé óaðgreinanlegur frá málstaði stjórnvalda samtímans? Eða hvað nákvæmlega greinir þann yfirgang sem okkur hefur nú nýlegast verið sýndur frá þeim sem við höfum setið undir frá íslenskri embættis­mannastétt allt síðan afi minn var á táningsaldri?

Við trúum ekki öðru en að íslenska þjóðin styðji okkur í áframhaldandi leit okkar að sannleika og réttlæti. Nú þarf Katrín Jakobsdóttir svo að ákveða hvort henni hugnist sá málstaður eða hvort hún vilji halda áfram að skýla raunverulegum gerendum þessa máls fram yfir gröf og dauða.

Höfundur er barnabarn Tryggva Rúnars Leifssonar.




Skoðun

Skoðun

Er þetta eðli­legt?

Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar

Sjá meira


×