Ísland var Afríka Þorvaldur Gylfason skrifar 29. nóvember 2018 07:00 Reykjavík—Kaupmáttur landsframleiðslu á mann á Íslandi fullveldisárið 1918 var svipaður og hann er nú í Gönu. Alla 20. öldina notuðu Íslendingar til að rífa sig upp úr fátækt fyrri tíðar. Það tókst. Getur Afríka lyft sama Grettistaki á 21. öldinni og Íslendingar lyftu á 20. öld? Hvað þarf til að svo megi verða? Viðskilnaður nýlenduveldanna Þegar Afríkulöndin tóku sér sjálfstæði hvert á eftir öðru árin um og eftir 1960 var staða þeirra veik þar eð nýlenduherrarnir höfðu vanrækt þau og rænt. Þegar Kongó lýsti yfir sjálfstæði 1960 sat aðeins eitt af hverjum tíu börnum á grunnskólaaldri á skólabekk og það bara í tvö ár. Meðal innfæddra var enginn læknir, enginn lögfræðingur, enginn framhaldsskólakennari. Slíkur var viðskilnaður Belga þegar þeir hurfu frá landinu. Áður en Portúgalar hrökkluðust frá Mósambík 1975 skildu þeir eftir sig sviðna jörð og fylltu jafnvel vatnslagnir heimamanna með fljótandi steypu. Mörg lönd álfunnar þurftu í reyndinni að hefja nýtt líf á eigin spýtur líkt og þau hefðu verið jöfnuð við jörðu í stríði eins og t.d. Japan og Þýzkaland 1945 og ríkin tvö á Kóreuskaga 1953. Fjárfesting, menntun og viðskipti Og hvað er þá mest um vert þegar svo illa stendur á? Í fyrsta lagi frjáls markaðsbúskapur undir heilbrigðu eftirliti almannavaldsins, frelsi með ábyrgð. Þessari leið höfnuðu margar Afríkuþjóðir líkt og Indverjar gerðu að fengnu sjálfstæði 1947. Sumar þessara þjóða töldu vænlegt að sækja fyrirmyndir til Sovétríkjanna frekar en til vesturveldanna. Eftir 1991 þegar Sovétríkin hrundu fölnaði sú fyrirmynd. Í annan stað þarf að efla fjárfestingu til að reisa verksmiðjur og útvega vélar og tæki. Þá þarf í þriðja lagi að leggja rækt við menntun til að byggja upp mannauðinn og orkuna sem býr í fólkinu. Loks þarf að efla bæði innanlands- og millilandaviðskipti til að öðlast aðgang að stærri markaði og nýta staðhætti sem bezt ásamt þeirri sérhæfingu sem þeir bjóða upp á. Allt þetta hefur tekizt sæmilega í Afríku á heildina litið þótt hægt hafi gengið. Stærri skammtar – meiri og betri fjárfesting, fleiri og fjölbreyttari skólar og blómlegri viðskipti – hefðu trúlega gefizt enn betur, en til þess skorti bæði fé og annað. Iðnríkin lokuðu lengi búvörumörkuðum sínum fyrir afrískum bændum en þau sáu sig síðar um hönd og opnuðu fátækustu löndunum aðgang. Afríkumenn sjálfir hafa vanrækt eflingu viðskipta innan álfunnar og haldið í lamandi viðskiptahindranir. Fyrirhuguðu Afríkusambandi hvenær sem af því verður er ætlað að ryðja slíkum hindrunum úr vegi að evrópskri fyrirmynd. Sameiginlegur gjaldmiðill Afríkulandanna á að heita afro. Raflýsing, lestur og lýðræði Þetta er samt ekki allt. Rafvæðing Afríku er enn skammt á veg komin eins og hún var hér heima þegar Halldór Laxness birti greinaflokk sinn „Raflýsing sveitanna“ í Alþýðublaðinu 1927. Aðeins sjötti hver Afríkubúi hafði aðgang að rafmagni 1990 borið saman við yfir 70% jarðarbúa á heildina litið. Ástandið hafði skánað 2016 þegar 43% Afríkubúa höfðu náð að tengjast rafmagni, en þá var heimsmeðaltalið komið upp í 86%. Rafvæðing er auk annars forsenda loftkælingar heimila og fyrirtækja. Loftkæling í heitum löndum er forsenda eðlilegra vinnuafkasta og vellíðanar eins og t.d. Bandaríkjamenn þekkja vel frá þeim tíma þegar Halldór Laxness mælti fyrir raflýsingu íslenzkra sveita. Þarna eiga Afríkumenn sjálfir hæg heimatök þar eð Kongófljótið, eitt mesta fljót heimsins, býr yfir sjöttungi alls virkjanlegs vatnsafls í heiminum. Virkjun þess er skammt á veg komin. Hún mun ef allt gengur að óskum duga til að rafvæða alla álfuna og vel það. Eitt höfðum við sem Afríku sárvantar enn. Þriðjungur fullorðinna Afríkubúa er enn ólæs. Íslendingar voru flestir læsir frá miðri 18. öld þrátt fyrir nístandi fátækt og voru að því leyti vel búnir undir heimastjórn 1904 og fullveldi 1918. Fjöldi útgefinna bóka á íslenzku jókst úr 1,6 á hverja þúsund íbúa 1906 í sex bækur á hverja þúsund íbúa um aldamótin síðustu en þeim hefur síðan þá fækkað í 4,5. Donald Trump er sagður vera fyrsti forseti Bandaríkjanna sem les ekki bækur. Afríku liggur á að allir þar læri að lesa. Fjórði hver Afríkubúi að aldrinum 15-24ra ára er enn ólæs á móti ellefta hverjum jarðarbúa í sama aldursflokki. Enn vantar Afríku herzlumuninn. Þetta hefst, held ég. Til þess þarf lýðræði og virðingu fyrir mannréttindum auk annars. Meira næst. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Skoðun Þorvaldur Gylfason Mest lesið Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun 80.000 manna klóakrennsli í Dýrafjörð í boði Arctic Fish Jón Kaldal Skoðun Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Skoðun Að velja friðinn fram yfir réttlætið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason Skoðun Skoðun Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar Skoðun 80.000 manna klóakrennsli í Dýrafjörð í boði Arctic Fish Jón Kaldal skrifar Skoðun Malað dag eftir dag eftir dag Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Að velja friðinn fram yfir réttlætið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta á krossgötum? Einar Magnússon,Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan hindrar kjarabætur Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun Af hverju útiloka Ísrael frá Eurovision eins og Rússland? Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Lífeyrir skal fylgja launum Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Hvernig er staða lesblindra á Íslandi? Guðmundur S. Johnsen skrifar Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald skrifar Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar Skoðun Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé skrifar Sjá meira
Reykjavík—Kaupmáttur landsframleiðslu á mann á Íslandi fullveldisárið 1918 var svipaður og hann er nú í Gönu. Alla 20. öldina notuðu Íslendingar til að rífa sig upp úr fátækt fyrri tíðar. Það tókst. Getur Afríka lyft sama Grettistaki á 21. öldinni og Íslendingar lyftu á 20. öld? Hvað þarf til að svo megi verða? Viðskilnaður nýlenduveldanna Þegar Afríkulöndin tóku sér sjálfstæði hvert á eftir öðru árin um og eftir 1960 var staða þeirra veik þar eð nýlenduherrarnir höfðu vanrækt þau og rænt. Þegar Kongó lýsti yfir sjálfstæði 1960 sat aðeins eitt af hverjum tíu börnum á grunnskólaaldri á skólabekk og það bara í tvö ár. Meðal innfæddra var enginn læknir, enginn lögfræðingur, enginn framhaldsskólakennari. Slíkur var viðskilnaður Belga þegar þeir hurfu frá landinu. Áður en Portúgalar hrökkluðust frá Mósambík 1975 skildu þeir eftir sig sviðna jörð og fylltu jafnvel vatnslagnir heimamanna með fljótandi steypu. Mörg lönd álfunnar þurftu í reyndinni að hefja nýtt líf á eigin spýtur líkt og þau hefðu verið jöfnuð við jörðu í stríði eins og t.d. Japan og Þýzkaland 1945 og ríkin tvö á Kóreuskaga 1953. Fjárfesting, menntun og viðskipti Og hvað er þá mest um vert þegar svo illa stendur á? Í fyrsta lagi frjáls markaðsbúskapur undir heilbrigðu eftirliti almannavaldsins, frelsi með ábyrgð. Þessari leið höfnuðu margar Afríkuþjóðir líkt og Indverjar gerðu að fengnu sjálfstæði 1947. Sumar þessara þjóða töldu vænlegt að sækja fyrirmyndir til Sovétríkjanna frekar en til vesturveldanna. Eftir 1991 þegar Sovétríkin hrundu fölnaði sú fyrirmynd. Í annan stað þarf að efla fjárfestingu til að reisa verksmiðjur og útvega vélar og tæki. Þá þarf í þriðja lagi að leggja rækt við menntun til að byggja upp mannauðinn og orkuna sem býr í fólkinu. Loks þarf að efla bæði innanlands- og millilandaviðskipti til að öðlast aðgang að stærri markaði og nýta staðhætti sem bezt ásamt þeirri sérhæfingu sem þeir bjóða upp á. Allt þetta hefur tekizt sæmilega í Afríku á heildina litið þótt hægt hafi gengið. Stærri skammtar – meiri og betri fjárfesting, fleiri og fjölbreyttari skólar og blómlegri viðskipti – hefðu trúlega gefizt enn betur, en til þess skorti bæði fé og annað. Iðnríkin lokuðu lengi búvörumörkuðum sínum fyrir afrískum bændum en þau sáu sig síðar um hönd og opnuðu fátækustu löndunum aðgang. Afríkumenn sjálfir hafa vanrækt eflingu viðskipta innan álfunnar og haldið í lamandi viðskiptahindranir. Fyrirhuguðu Afríkusambandi hvenær sem af því verður er ætlað að ryðja slíkum hindrunum úr vegi að evrópskri fyrirmynd. Sameiginlegur gjaldmiðill Afríkulandanna á að heita afro. Raflýsing, lestur og lýðræði Þetta er samt ekki allt. Rafvæðing Afríku er enn skammt á veg komin eins og hún var hér heima þegar Halldór Laxness birti greinaflokk sinn „Raflýsing sveitanna“ í Alþýðublaðinu 1927. Aðeins sjötti hver Afríkubúi hafði aðgang að rafmagni 1990 borið saman við yfir 70% jarðarbúa á heildina litið. Ástandið hafði skánað 2016 þegar 43% Afríkubúa höfðu náð að tengjast rafmagni, en þá var heimsmeðaltalið komið upp í 86%. Rafvæðing er auk annars forsenda loftkælingar heimila og fyrirtækja. Loftkæling í heitum löndum er forsenda eðlilegra vinnuafkasta og vellíðanar eins og t.d. Bandaríkjamenn þekkja vel frá þeim tíma þegar Halldór Laxness mælti fyrir raflýsingu íslenzkra sveita. Þarna eiga Afríkumenn sjálfir hæg heimatök þar eð Kongófljótið, eitt mesta fljót heimsins, býr yfir sjöttungi alls virkjanlegs vatnsafls í heiminum. Virkjun þess er skammt á veg komin. Hún mun ef allt gengur að óskum duga til að rafvæða alla álfuna og vel það. Eitt höfðum við sem Afríku sárvantar enn. Þriðjungur fullorðinna Afríkubúa er enn ólæs. Íslendingar voru flestir læsir frá miðri 18. öld þrátt fyrir nístandi fátækt og voru að því leyti vel búnir undir heimastjórn 1904 og fullveldi 1918. Fjöldi útgefinna bóka á íslenzku jókst úr 1,6 á hverja þúsund íbúa 1906 í sex bækur á hverja þúsund íbúa um aldamótin síðustu en þeim hefur síðan þá fækkað í 4,5. Donald Trump er sagður vera fyrsti forseti Bandaríkjanna sem les ekki bækur. Afríku liggur á að allir þar læri að lesa. Fjórði hver Afríkubúi að aldrinum 15-24ra ára er enn ólæs á móti ellefta hverjum jarðarbúa í sama aldursflokki. Enn vantar Afríku herzlumuninn. Þetta hefst, held ég. Til þess þarf lýðræði og virðingu fyrir mannréttindum auk annars. Meira næst.
Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar
Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar
Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar
Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar
Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun