Þarf ávallt að tilgreina tilefni vaxtahækkunar í lánssamningi við neytendur? Arnar Þór Stefánsson og Víðir Smári Petersen skrifar 15. nóvember 2017 07:00 Þann 12. október síðastliðinn gekk dómur í Hæstarétti Íslands þar sem komist var að þeirri niðurstöðu að Íslandsbanki hefði brotið gegn tilteknum ákvæðum laga um neytendalán með því að tilgreina ekki í lánssamningi við lántaka við hvaða aðstæður vextir á láni hans gætu breyst. Lántakinn hafði fengið lán hjá bankanum sem bar breytilega vexti, en í skuldabréfinu sem var gefið út í tilefni lántökunnar kom ekki fram hvaða utanaðkomandi þættir gætu haft áhrif til hækkunar eða lækkunar á vöxtunum. Dómurinn hefur það í för með sér að Íslandsbanka er bannað að breyta vöxtum lánsins. Lán lántakans verður því í reynd lán með föstum en ekki breytilegum vöxtum. Dómurinn er um margt áhugaverður og felur í sér áréttingu á mikilvægi upplýsingagjafar þegar kemur að neytendalánum. Í dóminum reyndi einungis á skýringu eldri laga um neytendalán frá árinu 1994 og verða fjármálafyrirtæki (og lífeyrissjóðir) að gæta að því að sambærileg ákvæði um þessi atriði í nýju lögunum frá árinu 2013 eru jafnvel enn strangari. Ýmsir þankar hafa leitað á höfunda þessarar greinar eftir uppkvaðningu dómsins sem þeim fannst rétt að setja niður á blað í fáeinum orðum. Varða þær einungis skýringu á eldri lögunum frá 1994, sem reyndi á í fyrrgreindum dómi. Ætla verður að fordæmisgildi dómsins sé líklega takmarkað við það þegar ekkert kemur fram í skuldabréfi/lánssamningi um hvað geti leitt til breytingar á vöxtum. Hæstiréttur áréttar einmitt sérstaklega í forsendum sínum að ekkert hafi komið fram um þetta í skuldabréfinu sem þar um ræddi og taldi rétturinn þegar af þeim sökum að skilmálar þess hafi ekki uppfyllt skilyrði laga um neytendalán. Þeirri spurningu er því ósvarað hvernig fara eigi með skilmála þar sem einhverjar (en þó ekki tæmandi) upplýsingar um þetta atriði koma fram.Lánskjör og vextir Seðlabankans Varla er hægt að gera þá kröfu til lánveitanda að hann tilgreini með tæmandi hætti hvaða atriði geti haft áhrif til breytingar á vöxtum. Slíkt væri, að mati greinarhöfunda, of ströng túlkun á lögunum, enda eru engar vísbendingar um það, hvorki í lögunum né frumvarpinu sem lagt var fram á Alþingi, hversu ítarlegar upplýsingarnar eigi að vera. Hafa verður í huga að tilgangur þeirra ákvæða sem reyndi á í dómi Hæstaréttar er að veita neytandanum helstu upplýsingar um lánveitinguna á aðgengilegu formi, svo að hann sé betur í stakk búinn til þess að leggja mat á áhætturnar af lánveitingunni. Of miklar, flóknar og tæknilegar upplýsingar gætu í raun snúist upp í andhverfu sína að þessu leyti. Að okkar mati gæti af þeim sökum dugað að nefna í dæmaskyni þau helstu atriði sem geta haft áhrif á vextina. Hæstiréttur gæti talið slíka skilmála lögmæta. Hér skal þó tekið fram að í nýju neytendalánalögunum eru skýrari fyrirmæli um hvaða upplýsingar lánveitanda ber að veita að þessu leyti.Víðir Smári Peterson, hrl.Þá má einnig velta því fyrir sér hvort óþarft sé fyrir fjármálafyrirtæki að tilgreina augljós atriði sem geta haft áhrif til breytingar á vöxtum, eins og t.d. vaxtaákvarðanir Seðlabanka Íslands. Ekki er ósanngjarnt að ætlast til þess að almennum neytanda, sem tekur lán með breytilegum vöxtum, eigi að vera kunnugt um að vaxtastig Seðlabankans geti haft áhrif á lánskjör hans. Er það enda augljóslega fyrirsjáanlegt fyrir neytendur, sem aðra, að þegar samið er um heimild til hækkunar á vöxtum eigi slík heimild að minnsta kosti við þegar kostnaður lánveitanda af láni til neytanda hækkar. Er rétt í þessu efni meðal annars að hafa í huga ákvæði 3. mgr. 14. gr. neytendalánalaganna frá 1994 en af því ákvæði leiddi að neytandi varð að bera kostnaðarauka af láni, þótt hann hafi ekki verið tilgreindur í lánssamningi, ef lánveitandinn gat sannað að lántaka mátti vera um hann kunnugt. Virðist þetta síðastnefnda atriði ekki hafa komið til sérstakrar skoðunar í hinum nýlega dómi eða verið reifað þar sérstaklega.Þarf skýrari línur Hér hafa verið leidd rök að því að ekki megi draga afdráttarlausar ályktanir af forsendum hins nýlega dóms. Virðist því ljóst að Hæstiréttur þurfi að fjalla nánar um þau atriði sem hér hafa verið rakin í fleiri dómum svo skýrari línur fáist. Að lokum eru ýmis uppgjörsatriði sem gæti þurft að huga að, og ekki er fjallað um í dóminum, ekki ósvipað því sem gerðist í eftirmálum gengistryggingadómanna. Endurreikna þarf þau lán sem fela í sér ólögmæt eða ófullnægjandi ákvæði um breytilega vexti og falla með skýrum hætti undir fyrrgreint fordæmi. Þá geta risið álitaefni um til dæmis endurkröfurétt neytenda sem þegar hafa greitt upp lán sín, mögulega fyrningu krafna þeirra, gildi fullnaðarkvittana og fleiri atriði. Við öllum þessum atriðum verða dómstólar væntanlega að veita endanleg svör. Höfundar eru hæstarréttarlögmenn hjá LEX. Greinin birtist fyrst í Markaðnum, fylgiriti Fréttablaðsins um viðskipti og fjármál. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Hér er elíta, um elítu, frá elítu, til elítu Ragnar Kjartansson Skoðun Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson Skoðun Villir á sér heimildir Jón Steinar Gunnlaugsson Skoðun Ég kýs femínista á Bessastaði Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun Það er einfalt að vera kosningastjóri Höllu Tómasdóttur Vigdís Jóhannsdóttir Skoðun Erum við að sjúkdómavæða hegðun og höfum við verið að innleiða aumingjagang inn í samfélagið okkar? Davíð Bergmann Skoðun Flestir munu kjósa Katrínu Jakobsdóttur, beint eða óbeint, ef… Reynir Böðvarsson Skoðun Kaldhæðni Katrínar Kristján Hreinsson Skoðun Forsetinn minn Eygló Egilsdóttir Skoðun Varðmenn valdsins Sandra B. Franks Skoðun Skoðun Skoðun Það er einfalt að vera kosningastjóri Höllu Tómasdóttur Vigdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Villir á sér heimildir Jón Steinar Gunnlaugsson skrifar Skoðun Kaldhæðni Katrínar Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Það á að kjósa með Exi Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Það er nú bara þannig með hann Jón... Hjördís Sjafnar Ingimundardóttir skrifar Skoðun Katrínu sem forseta. Eiríkur Finnur Greipsson skrifar Skoðun Óvelkomið Evrópumet Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Flestir munu kjósa Katrínu Jakobsdóttur, beint eða óbeint, ef… Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Breiðar axlir og stór hjörtu Ingunn Rós Kristjánsdóttir ,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hér er elíta, um elítu, frá elítu, til elítu Ragnar Kjartansson skrifar Skoðun Ég kýs femínista á Bessastaði Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Varðmenn valdsins Sandra B. Franks skrifar Skoðun Til varnar líffjölbreytileika Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Sigþórsdóttir skrifar Skoðun Erum við að sjúkdómavæða hegðun og höfum við verið að innleiða aumingjagang inn í samfélagið okkar? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Tækifæri til atvinnuuppbyggingar í haftengdri starfsemi Kjartan Ólafsson skrifar Skoðun Höndlum MS saman Hjördís Ýrr Skúladóttir skrifar Skoðun Forsetinn minn Eygló Egilsdóttir skrifar Skoðun Ísrael verður að hætta að drepa saklausa borgara á Gaza Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Að kjósa með hjartanu! Ásdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Heilt kjörtímabil án árangurs í loftslagsmálum Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun „Nema í alveg sérstökum tilvikum“ Sigurður Örn Hilmarsson skrifar Skoðun Forseti Íslands – Katrín Jakobsdóttir Guðjón Þórir Sigfússon skrifar Skoðun Baldur er leiðtogi og mannasættir Karl Ágúst Ipsen skrifar Skoðun Fyrir börnin okkar Gunnar Ingi Valgeirsson skrifar Skoðun Stjórnvöld eru stefnulaus í barna- og fjölskyldumálum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Halla Hrund fyrir framtíðina Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir og Sólskinsdrengurinn Margrét Dagmar Ericsdóttir skrifar Skoðun Ferðamálastefna til framtíðar Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fótbolti og forseti Tómas Ingi Tómasson skrifar Skoðun Taktík. - Fyrir fegurðina og lýðræðið Gunnlaugur Ólafsson skrifar Sjá meira
Þann 12. október síðastliðinn gekk dómur í Hæstarétti Íslands þar sem komist var að þeirri niðurstöðu að Íslandsbanki hefði brotið gegn tilteknum ákvæðum laga um neytendalán með því að tilgreina ekki í lánssamningi við lántaka við hvaða aðstæður vextir á láni hans gætu breyst. Lántakinn hafði fengið lán hjá bankanum sem bar breytilega vexti, en í skuldabréfinu sem var gefið út í tilefni lántökunnar kom ekki fram hvaða utanaðkomandi þættir gætu haft áhrif til hækkunar eða lækkunar á vöxtunum. Dómurinn hefur það í för með sér að Íslandsbanka er bannað að breyta vöxtum lánsins. Lán lántakans verður því í reynd lán með föstum en ekki breytilegum vöxtum. Dómurinn er um margt áhugaverður og felur í sér áréttingu á mikilvægi upplýsingagjafar þegar kemur að neytendalánum. Í dóminum reyndi einungis á skýringu eldri laga um neytendalán frá árinu 1994 og verða fjármálafyrirtæki (og lífeyrissjóðir) að gæta að því að sambærileg ákvæði um þessi atriði í nýju lögunum frá árinu 2013 eru jafnvel enn strangari. Ýmsir þankar hafa leitað á höfunda þessarar greinar eftir uppkvaðningu dómsins sem þeim fannst rétt að setja niður á blað í fáeinum orðum. Varða þær einungis skýringu á eldri lögunum frá 1994, sem reyndi á í fyrrgreindum dómi. Ætla verður að fordæmisgildi dómsins sé líklega takmarkað við það þegar ekkert kemur fram í skuldabréfi/lánssamningi um hvað geti leitt til breytingar á vöxtum. Hæstiréttur áréttar einmitt sérstaklega í forsendum sínum að ekkert hafi komið fram um þetta í skuldabréfinu sem þar um ræddi og taldi rétturinn þegar af þeim sökum að skilmálar þess hafi ekki uppfyllt skilyrði laga um neytendalán. Þeirri spurningu er því ósvarað hvernig fara eigi með skilmála þar sem einhverjar (en þó ekki tæmandi) upplýsingar um þetta atriði koma fram.Lánskjör og vextir Seðlabankans Varla er hægt að gera þá kröfu til lánveitanda að hann tilgreini með tæmandi hætti hvaða atriði geti haft áhrif til breytingar á vöxtum. Slíkt væri, að mati greinarhöfunda, of ströng túlkun á lögunum, enda eru engar vísbendingar um það, hvorki í lögunum né frumvarpinu sem lagt var fram á Alþingi, hversu ítarlegar upplýsingarnar eigi að vera. Hafa verður í huga að tilgangur þeirra ákvæða sem reyndi á í dómi Hæstaréttar er að veita neytandanum helstu upplýsingar um lánveitinguna á aðgengilegu formi, svo að hann sé betur í stakk búinn til þess að leggja mat á áhætturnar af lánveitingunni. Of miklar, flóknar og tæknilegar upplýsingar gætu í raun snúist upp í andhverfu sína að þessu leyti. Að okkar mati gæti af þeim sökum dugað að nefna í dæmaskyni þau helstu atriði sem geta haft áhrif á vextina. Hæstiréttur gæti talið slíka skilmála lögmæta. Hér skal þó tekið fram að í nýju neytendalánalögunum eru skýrari fyrirmæli um hvaða upplýsingar lánveitanda ber að veita að þessu leyti.Víðir Smári Peterson, hrl.Þá má einnig velta því fyrir sér hvort óþarft sé fyrir fjármálafyrirtæki að tilgreina augljós atriði sem geta haft áhrif til breytingar á vöxtum, eins og t.d. vaxtaákvarðanir Seðlabanka Íslands. Ekki er ósanngjarnt að ætlast til þess að almennum neytanda, sem tekur lán með breytilegum vöxtum, eigi að vera kunnugt um að vaxtastig Seðlabankans geti haft áhrif á lánskjör hans. Er það enda augljóslega fyrirsjáanlegt fyrir neytendur, sem aðra, að þegar samið er um heimild til hækkunar á vöxtum eigi slík heimild að minnsta kosti við þegar kostnaður lánveitanda af láni til neytanda hækkar. Er rétt í þessu efni meðal annars að hafa í huga ákvæði 3. mgr. 14. gr. neytendalánalaganna frá 1994 en af því ákvæði leiddi að neytandi varð að bera kostnaðarauka af láni, þótt hann hafi ekki verið tilgreindur í lánssamningi, ef lánveitandinn gat sannað að lántaka mátti vera um hann kunnugt. Virðist þetta síðastnefnda atriði ekki hafa komið til sérstakrar skoðunar í hinum nýlega dómi eða verið reifað þar sérstaklega.Þarf skýrari línur Hér hafa verið leidd rök að því að ekki megi draga afdráttarlausar ályktanir af forsendum hins nýlega dóms. Virðist því ljóst að Hæstiréttur þurfi að fjalla nánar um þau atriði sem hér hafa verið rakin í fleiri dómum svo skýrari línur fáist. Að lokum eru ýmis uppgjörsatriði sem gæti þurft að huga að, og ekki er fjallað um í dóminum, ekki ósvipað því sem gerðist í eftirmálum gengistryggingadómanna. Endurreikna þarf þau lán sem fela í sér ólögmæt eða ófullnægjandi ákvæði um breytilega vexti og falla með skýrum hætti undir fyrrgreint fordæmi. Þá geta risið álitaefni um til dæmis endurkröfurétt neytenda sem þegar hafa greitt upp lán sín, mögulega fyrningu krafna þeirra, gildi fullnaðarkvittana og fleiri atriði. Við öllum þessum atriðum verða dómstólar væntanlega að veita endanleg svör. Höfundar eru hæstarréttarlögmenn hjá LEX. Greinin birtist fyrst í Markaðnum, fylgiriti Fréttablaðsins um viðskipti og fjármál.
Erum við að sjúkdómavæða hegðun og höfum við verið að innleiða aumingjagang inn í samfélagið okkar? Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Erum við að sjúkdómavæða hegðun og höfum við verið að innleiða aumingjagang inn í samfélagið okkar? Davíð Bergmann skrifar
Erum við að sjúkdómavæða hegðun og höfum við verið að innleiða aumingjagang inn í samfélagið okkar? Davíð Bergmann Skoðun