Foreldra í fangelsi? Sæunn Kjartansdóttir skrifar 14. september 2017 07:15 Fyrir Alþingi liggur svohljóðandi frumvarp um breytingu á barnaverndarlögum: „Tálmi það foreldri sem barn býr hjá hinu foreldrinu eða öðrum sem eiga umgengnisrétt samkvæmt úrskurði, dómi, dómsátt foreldra eða samningi þeirra staðfestum af sýslumanni að neyta umgengnisréttar, eða takmarki hann, varðar það fangelsi allt að fimm árum.“ Í rökstuðningi er m.a. vitnað í barnalög og barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna þar sem kveðið er á um rétt barna til að þekkja og umgangast báða foreldra sína og skyldu foreldra til stuðla að því að barn njóti umgengni við hitt foreldrið nema hún sé andstæð hag og þörfum barnsins að mati dómara eða lögmælts stjórnvalds. Fram kemur að oft sé verulegur misbrestur á að þessi mikilvægi réttur barnsins sé virtur og að málsmeðferð vegna slíks hjá sýslumanni sé bæði tímafrek og kostnaðarsöm.Tálmun eða vernd? Því er ekki að neita að tálmunarmál eru tímafrek, kostnaðarsöm og sársaukafull. Vandséð er að gegn nokkru af fyrrnefndu verði spornað með því að setja foreldra í fangelsi. Mál sem í daglegu tali eru kölluð tálmunarmál eru af margvíslegum toga og mörgum reynist erfitt að greina á milli raunverulegrar tálmunar og viðleitni foreldris til að vernda barn sitt þegar það óttast velferð þess hjá hinu foreldrinu. Slíkt krefst oft tímafrekrar og kostnaðarsamrar vinnu sem stjórnvöld telja okkur ekki hafa efni á. Þess vegna fáum við svona groddalegt frumvarp. Ég hef í starfi mínu kynnst tálmunarmálum sem bera nafn með rentu. Í þeim tilvikum meinar annað foreldri hinu og fjölskyldu þess umgengni við barn án gildrar ástæðu. Slíkir foreldrar eru vanhæfir til að greina á milli eigin tilfinninga (t.d. höfnunar eða reiði í garð hins foreldrisins) og þarfa barnsins og því ófærir um að setja þarfir þess í forgang. Ekki leikur vafi á að slík hegðun skaðar börn bæði í bráð og lengd og því er mikilvægt að bregðast við á ábyrgan hátt. Það væri hins vegar að fara úr öskunni í eldinn að fangelsa foreldrið sem barn er háð. Við það myndi barnið ekki aðeins missa mikilvæg tengsl við pabba eða mömmu heldur er veruleg hætta á að það myndi kenna sjálfu sér um. Slík reynsla er til þess fallin að valda sektarkennd sem getur til dæmis brotist út sem kvíði, léleg sjálfsmynd, þunglyndi eða árásargirni. Ályktanir frumvarpsins um að fangelsun vanhæfs foreldris sé barni til góða bera ekki með sér djúpan skilning á sálarlífi barna. Það er stundum kallað tálmun þegar annað foreldrið tregðast við að senda barn til hins vegna gruns um vanrækslu eða ofbeldi. Skiptir þá litlu máli hvort ungt barn sýnir einkenni um ótta, kvíða og vanlíðan þegar það umgengst viðkomandi foreldri eða eldra barn tjáir vanlíðan með orðum. Að sama skapi er það viðtekin venja að senda barn til foreldris sem hitt foreldrið hefur flúið frá vegna ofbeldis. Svo virðist sem gengið sé út frá þeirri forsendu að ofbeldi hafi eingöngu beinst að makanum (sem var svo erfiður) en allt öðru máli gegni um barnið. Mýtan um að ofbeldi sé á ábyrgð þolandans lifir góðu lífi og hinn fullorðni fær að njóta vafans, ekki barnið. Reynslan hefur sýnt að þetta er nokkuð algengt vandamál enda eignast fólk sem beitir ofbeldi, fíkniefnaneytendur og aðrir sem skortir hæfni til að taka tillit til annarra börn ekki síður en aðrir. Verði umrætt frumvarp að lögum neyðir það foreldra sem óttast um öryggi barna sinna til að velja á milli tvenns konar lögbrota; að stefna velferð og öryggi barnsins í hættu með því að senda það í aðstæður sem þeir meta ótryggar eða vernda barnið og eiga á hættu fangelsisvist.Raunhæf viðbrögð við tálmun Á það er réttilega bent í rökstuðningi með frumvarpinu að þau úrræði sem eru til staðar hafa ekki virkað nægilega vel. Þar með er ekki sagt að þau geti það ekki. Til þess að svo verði þarf að gera fólki sem starfar í þessum málaflokki kleift að meta sérhvert mál fyrir sig og vinna með það á faglegum forsendum og skikkanlegum hraða. Sé stjórnvöldum alvara með yfirlýsingum um að ávallt skuli setja velferð barna í forgang þá senda þau ekki foreldra þeirra í fangelsi. Þau efla geðheilbrigðisþjónustu, barnaverndarúrræði og sáttameðferðir, hraða málsmeðferð hjá sýslumanni og innheimta dagsektir þegar við á. Allt kostar þetta tíma, fyrirhöfn og peninga en að halda því fram að fangelsun foreldra með tilheyrandi áföllum fyrir börn þeirra, sé ódýr, nútímalegur eða hagkvæmur kostur fyrir samfélagið er vægast sagt vanhugsaður málflutningur. Höfundur er sálgreinir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun Raunir ríka fólksins og bænir þess Jónas Yngvi Ásgrímsson Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun ,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB) Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Við erum réttindalaus Sigurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Raunir ríka fólksins og bænir þess Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Myglaða nestisboxið og gleymda sítrónan María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald skrifar Skoðun Björgunarleiðangur fyrir Heimsmarkmiðin Antonio Guterres skrifar Skoðun Átti ekki að klára dæmið í geðheilbrigðismálum? Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson skrifar Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Örvæntingafullir endó-sjúklingar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Sjá meira
Fyrir Alþingi liggur svohljóðandi frumvarp um breytingu á barnaverndarlögum: „Tálmi það foreldri sem barn býr hjá hinu foreldrinu eða öðrum sem eiga umgengnisrétt samkvæmt úrskurði, dómi, dómsátt foreldra eða samningi þeirra staðfestum af sýslumanni að neyta umgengnisréttar, eða takmarki hann, varðar það fangelsi allt að fimm árum.“ Í rökstuðningi er m.a. vitnað í barnalög og barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna þar sem kveðið er á um rétt barna til að þekkja og umgangast báða foreldra sína og skyldu foreldra til stuðla að því að barn njóti umgengni við hitt foreldrið nema hún sé andstæð hag og þörfum barnsins að mati dómara eða lögmælts stjórnvalds. Fram kemur að oft sé verulegur misbrestur á að þessi mikilvægi réttur barnsins sé virtur og að málsmeðferð vegna slíks hjá sýslumanni sé bæði tímafrek og kostnaðarsöm.Tálmun eða vernd? Því er ekki að neita að tálmunarmál eru tímafrek, kostnaðarsöm og sársaukafull. Vandséð er að gegn nokkru af fyrrnefndu verði spornað með því að setja foreldra í fangelsi. Mál sem í daglegu tali eru kölluð tálmunarmál eru af margvíslegum toga og mörgum reynist erfitt að greina á milli raunverulegrar tálmunar og viðleitni foreldris til að vernda barn sitt þegar það óttast velferð þess hjá hinu foreldrinu. Slíkt krefst oft tímafrekrar og kostnaðarsamrar vinnu sem stjórnvöld telja okkur ekki hafa efni á. Þess vegna fáum við svona groddalegt frumvarp. Ég hef í starfi mínu kynnst tálmunarmálum sem bera nafn með rentu. Í þeim tilvikum meinar annað foreldri hinu og fjölskyldu þess umgengni við barn án gildrar ástæðu. Slíkir foreldrar eru vanhæfir til að greina á milli eigin tilfinninga (t.d. höfnunar eða reiði í garð hins foreldrisins) og þarfa barnsins og því ófærir um að setja þarfir þess í forgang. Ekki leikur vafi á að slík hegðun skaðar börn bæði í bráð og lengd og því er mikilvægt að bregðast við á ábyrgan hátt. Það væri hins vegar að fara úr öskunni í eldinn að fangelsa foreldrið sem barn er háð. Við það myndi barnið ekki aðeins missa mikilvæg tengsl við pabba eða mömmu heldur er veruleg hætta á að það myndi kenna sjálfu sér um. Slík reynsla er til þess fallin að valda sektarkennd sem getur til dæmis brotist út sem kvíði, léleg sjálfsmynd, þunglyndi eða árásargirni. Ályktanir frumvarpsins um að fangelsun vanhæfs foreldris sé barni til góða bera ekki með sér djúpan skilning á sálarlífi barna. Það er stundum kallað tálmun þegar annað foreldrið tregðast við að senda barn til hins vegna gruns um vanrækslu eða ofbeldi. Skiptir þá litlu máli hvort ungt barn sýnir einkenni um ótta, kvíða og vanlíðan þegar það umgengst viðkomandi foreldri eða eldra barn tjáir vanlíðan með orðum. Að sama skapi er það viðtekin venja að senda barn til foreldris sem hitt foreldrið hefur flúið frá vegna ofbeldis. Svo virðist sem gengið sé út frá þeirri forsendu að ofbeldi hafi eingöngu beinst að makanum (sem var svo erfiður) en allt öðru máli gegni um barnið. Mýtan um að ofbeldi sé á ábyrgð þolandans lifir góðu lífi og hinn fullorðni fær að njóta vafans, ekki barnið. Reynslan hefur sýnt að þetta er nokkuð algengt vandamál enda eignast fólk sem beitir ofbeldi, fíkniefnaneytendur og aðrir sem skortir hæfni til að taka tillit til annarra börn ekki síður en aðrir. Verði umrætt frumvarp að lögum neyðir það foreldra sem óttast um öryggi barna sinna til að velja á milli tvenns konar lögbrota; að stefna velferð og öryggi barnsins í hættu með því að senda það í aðstæður sem þeir meta ótryggar eða vernda barnið og eiga á hættu fangelsisvist.Raunhæf viðbrögð við tálmun Á það er réttilega bent í rökstuðningi með frumvarpinu að þau úrræði sem eru til staðar hafa ekki virkað nægilega vel. Þar með er ekki sagt að þau geti það ekki. Til þess að svo verði þarf að gera fólki sem starfar í þessum málaflokki kleift að meta sérhvert mál fyrir sig og vinna með það á faglegum forsendum og skikkanlegum hraða. Sé stjórnvöldum alvara með yfirlýsingum um að ávallt skuli setja velferð barna í forgang þá senda þau ekki foreldra þeirra í fangelsi. Þau efla geðheilbrigðisþjónustu, barnaverndarúrræði og sáttameðferðir, hraða málsmeðferð hjá sýslumanni og innheimta dagsektir þegar við á. Allt kostar þetta tíma, fyrirhöfn og peninga en að halda því fram að fangelsun foreldra með tilheyrandi áföllum fyrir börn þeirra, sé ódýr, nútímalegur eða hagkvæmur kostur fyrir samfélagið er vægast sagt vanhugsaður málflutningur. Höfundur er sálgreinir.
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun
Skoðun ,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB) Þorsteinn Sæmundsson skrifar
Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar
Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar
Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar
Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar
Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun