Draumaverkefnið er óskrifað

"Verkið er í raun stúdía í mannlegum samskiptum. Í öllum slíkum samskiptum á eitthvert valdatafl sér stað og fólk er alltaf í einhverjum leik, líka í ástarsamböndum. Flestir hafa verið í samböndum þar sem annar aðilinn eða báðir fara yfir strikið og missa stjórn á samskiptunum. Flestir bakka líka út úr slíkum samböndum en stundum gerist það ekki og þá er fólkið fast. Það getur ekki endað öðruvísi en með skelfingu, eins og gerist í verkinu,“ segir Una Þorleifsdóttir sem leikstýrir Harmsögu, nýju leikverki eftir Mikael Torfason sem frumsýnt verður í Kassanum í Þjóðleikhúsinu næsta föstudag.

Harmsaga er fyrsta uppfærsla Unu í Þjóðleikhúsinu, en hún er lektor við leiklistar- og dansdeild Listaháskóla Íslands (LHÍ) þar sem hún hefur leikstýrt nokkrum sýningum.

Umfjöllunarefni verksins er saga hjóna á miðjum þrítugsaldri sem eiga saman tvö börn og reyna eftir fremsta megni að bjarga hjónabandinu. Elma Stefanía Ágústsdóttir og Snorri Engilbertsson fara með hlutverk hjónanna og eru tvö á sviðinu allan tímann, en sviðsmyndin byggist að miklu leyti upp á útlínum íbúðar persónanna sem teiknaðar eru með ljósum á sviðsgólfið. „Á milli þess sem hjónin deila á heimili sínu sjáum við minningabrot þeirra frá því þau voru yngri og hamingjusamari,“ segir Una

Skelfingin ekki eina niðurstaðan

Hvernig kemur ógæfa hjónanna í verkinu til, sem endar svo með þeirri skelfingu sem þú lýsir?

„Aðalpersónurnar í verkinu lenda í spíral og missa stjórn á samskiptum sínum. Annað þeirra segir eitthvað sem særir hitt sem kallar á svar af sama meiði og þannig gengur það áfram. Í stað þess að ganga út, skilja eða velja að gera eitthvað í málinu halda þau alltaf áfram og taka kannski aldrei fyllilega ábyrgð á tilfinningum sínum. Þau eru í rauninni eins og tveir seglar sem vilja fara saman en skjótast alltaf í sundur.

Undirliggjandi í verkinu er alltaf þessi spurning: hversu nálægt erum við því að fara yfir strikið? Hversu fjarri erum við því að beita hvert annað andlegu ofbeldi eða líkamlegu ofbeldi? Hvenær hættirðu að lemja vegg og ferð að lemja manneskju og á hvaða tímapunkti grípurðu of fast? Það þekkja allir að vera staddir á einhvers konar brún en hvað gerist þegar þú missir stjórnina og hrapar niður hengiflugið?“

Á sagan sér fyrirmynd í ákveðnum íslenskum sakamálum?

„Verkið er í raun samsuða úr mörgum sakamálum sem komið hafa upp hér á landi og innblástur höfundarins er þessi fjölmörgu mál þar sem hjónabönd hafa endað með dauðsfalli. Menn hafa myrt konurnar sínar, ekki endilega að yfirlögðu ráði, þar sem morðin hafa verið skipulögð fram í tímann, heldur vegna stundarbrjálæðis í aðstæðum þar sem allir eru komnir upp að vegg eins og dýr í búri.“

Líklega koma margir áhorfendur til með að vita fyrir fram að sögunni lýkur með dauðsfalli. Á hvaða hátt tekst leikstjóri á við slíkt í uppbyggingu verksins? „Mér þykir auðvitað mikilvægt að áhorfendur upplifi að persónurnar eigi möguleika. Að þeir upplifi augnablikin þar sem persónurnar hefðu getað valið eitthvað annað, að skilja sem vinir eða ljúka sambandinu á einhvern annan hátt, og að skelfingin sé ekki eina hugsanlega niðurstaðan.“

Hafði engan áhuga á að leika

Eins og áður segir er Harmsaga fyrsta uppfærsla Unu í Þjóðleikhúsinu, en hún útskrifaðist sem leikstjóri frá Royal Holloway við Lundúnaháskóla árið 2004. Áður hafði hún stundað nám í leikhúsfræðum og list við Goldsmiths College við Lundúnaháskóla. Helstu fyrri leikstjórnarverkefni hennar eru Nú er himneska sumarið komið eftir Sigtrygg Magnason, sem var sýnt á Árbæjarsafninu í ár, Óraland, samsköpunarverk sem unnið var í samvinnu við Jón Atla Jónasson og útskriftarnemendur LHÍ í Nemendaleikhúsi LHÍ á síðasta ári, Bráðum hata ég þig eftir Sigtrygg Magnason í Nemendaleikhúsi LHÍ árið 2010 og Gengið á vit sögunnar í samvinnu við START ART og Listahátíð í Reykjavík 2009.

Hvenær og hvernig kviknaði áhuginn á leiklistinni?

„Neistinn kviknaði mjög snemma, eins og ég held að sé tilfellið hjá flestum sem starfa við listir, og þörfin fyrir að tjá sig og koma ákveðnum erindum til skila. Ég var viðloðandi Leikfélag Kópavogs og Kramhúsið þar sem ég tók þátt í sýningum og eins með leikfélaginu Fúríu í Kvennaskólanum í Reykjavík.

Ég uppgötvaði þó fljótlega að ég hafði engan áhuga á því að standa á sviðinu. Ég er allt of sjálfsmeðvituð og mikil prívatmanneskja til þess og hef meiri áhuga á heildarsýninni í kringum verkin. Svo þegar ég þurfti að fara að hugsa um háskólanám tók ég þá endanlegu ákvörðun að leggja leikstjórnina fyrir mig. Eftir örfáa daga í skólanum í Englandi vissi ég að ég hafði valið rétt. Maður verður að elta draumana og gera það sem gerir mann hamingjusaman.“

Fannstu fyrir þeirri ríku leikhúshefð sem ríkir í Bretlandi þegar þú varst þar við nám? „Almenn leikhúsþekking er meiri þar en hér. Leikhúshefðin er stór hluti af almennu skólastarfi frá unga aldri því nemendur fá snemma að velja hvað þau læra og þegar ég byrjaði í skólanum höfðu allir lesið fullt af bókum sem ég hafði aldrei heyrt um fyrr. Það var mikil uppljómun að koma inn í svona samfélag eins og í Goldsmiths þar sem allir eru vanir að sinna listinni, sjá sýningar og gera tilraunir. Ég kynntist mjög mörgu nýju og stemningin í skólanum átti afar vel við mig.“

Stolt af Fræðum og framkvæmd

Fljótlega eftir útskrift úr leikstjórnarnáminu frá Royal Holloway árið 2004 hóf Una stundakennslu í leikaranámi við LHÍ. Á svipuðum tíma hófst undirbúningur fyrir námsdeildina Fræði og framkvæmd við skólann, en það er sviðshöfundanám þar sem áhersla er lögð á leiklist í víðum skilningi.

Námið er hugsað sem vettvangur fyrir listrænar rannsóknir á sviðslistum og tók Una virkan þátt í undirbúningi námsins. Hún hefur kennt við deildina frá stofnun árið 2005, fyrst sem aðjúnkt og síðar lektor, en síðasta haust tók hún formlega við sem fagstjóri deildarinnar. Hún kennir enn við deildina en tekur sér frí að mestu leyti meðan hún sinnir fyrsta leikstjórnarverkefninu sínu í Þjóðleikhúsinu.

Námið í Fræðum og framkvæmt hefur frá upphafi verið vinsælt. Hefur það skilað árangri og góðu fólki inni í leiklistargeirann?

„Já, við höfum útskrifað fjóra hópa úr náminu, í kringum fjörutíu manns, og margt af þessu fólki hefur látið duglega til sín taka. Í náminu reynum við að hjálpa nemendunum við að móta sér sína leið í rannsóknum á miðlinum, hvort sem þeir kjósa að fara hefðbundnar eða óhefðbundnar leiðir, og ég er á þeirri skoðun að þessi námsleið hafi hreinlega verið nauðsynleg. Það eru margir eins og ég og hafa áhuga á sviðslistum en ekki því að standa í sviðsljósinu.“

Er mikill munur á því að leikstýra sýningum með nemendum í LHÍ, eins og þú hefur gert nokkuð af, og með atvinnuleikurum í Þjóðleikhúsinu? „Það er enginn munur á vinnunni því þetta er allt listrænt ferli sem lýkur með uppsetningu, ferðalag sem leiðir að niðurstöðu. Í skólanum er ég meira í hlutverki leiðbeinanda og þar þekki ég nemendurna og reyni að hjálpa þeim að vera enn betri. Slík vinna fer í minna mæli fram í atvinnuleikhúsi, en við erum samt alltaf að skapa list.“

Hefurðu spáð í framhaldið eftir að vinnunni við uppsetningu Harmsögu lýkur?

„Þá fer ég aftur að kenna og hef ekkert hugsað lengra en það.“



Engin draumaverkefni?

„Ég hef mestan áhuga á að vinna með ný verk sem fjalla um samfélagið sem við búum í og hvað það þýðir að vera manneskja á 21. öldinni. Mig langar til að fjalla um ýmsa hluti, en verkin sem langar til að setja upp eru ekkert endilega orðin til enn þá.“