„Wall Street“ og kauphallirnar Baldur Thorlacius skrifar 21. ágúst 2013 07:00 Á undanförnum árum hafa nokkrar erlendar kvikmyndir verið sýndar hér á landi sem fjalla, með beinum eða óbeinum hætti, um alþjóðlegu fjármálakrísuna 2007-2008. Flestar þeirra hafa fyrst og fremst tekið mið af bandarískum aðstæðum, vandamálum sem komu þar upp og áhrifum þeirra á alþjóðlega fjármálamarkaði. Eitt af því sem vakti athygli undirritaðs við áhorf á þessar myndir er að orðið „Wall Street“ hefur stundum verið þýtt sem „Kauphöllin“. Wall Street er nafn á götu í fjármálahverfi New York borgar og er yfirleitt notað sem samheiti yfir fjármálageirann í Bandaríkjunum. Að nota orðið kauphöll yfir alla starfsemi sem fer fram innan Wall Street er aftur á móti ekki góð hugtakanotkun og á í reynd sérstaklega illa við þegar fjallað er um tildrög og orsakir fjármálakrísunnar í Bandaríkjunum. Endurspeglar hún jafnframt ákveðinn misskilning um starfsemi kauphalla sem virðist ríkja nokkuð víða. Til þess að skýra þetta nánar er gott að rifja upp hvaða atriði það eru sem almennt eru talin hafa orsakað fjármálakrísuna í Bandaríkjunum. Má þar helst nefna þenslu í útlánum og of mikla skuldsetningu, sem má svo að hluta til rekja til viðskipta með skuldabréfavafninga, skuldatryggingar og svokallaðar „OTC“ (over-the-counter) afleiður. Aukin skuldsetning tengist kauphöllum ekki beint, en getur vissulega haft áhrif á viðskipti í kauphöllum og telja margir að hún geti jafnvel valdið óhóflegum verðhækkunum á markaði. Síðarnefndu atriðin eiga það svo öll sameiginlegt að þau snúa að viðskiptum með fjármálagerninga og gæti því mörgum fundist við hæfi að tengja þau við kauphallir. Þætti það jafnvel eðlileg ályktun, ef það væri ekki fyrir þá staðreynd að þessir tilteknu fjármálagerningar voru nær einungis óskráðir, þ.e. ekki skráðir í kauphallir, og nánast öll viðskipti með þá fóru fram utan kauphalla. Flestir þekkja einnig til umræðunnar um að aukin frjálshyggja og afreglun (e. deregulation) fjármálakerfisins hafi skapað það umhverfi sem síðar leiddi til fjármálakrísunnar. Færri eru þó meðvitaðir um að mjög ofarlega á lista fræðimanna yfir mögulegar umbætur sem gera þurfi á regluverkinu er einmitt að skikka fjármálafyrirtæki til þess að færa viðskipti með afleiður og aðra flókna fjármálagerninga inn á skipulega markaði eins og kauphallir. Þeirra á meðal eru t.d. menn eins og Nóbelsverðlaunahafinn Joseph Stiglitz, sem er ekki þekktur fyrir annað en að veita Wall Street strangt aðhald í skrifum sínum og tala gegn afreglun á fjármálamörkuðum. Þetta kann að koma þeim á óvart sem telja kauphallir vera eins konar musteri frjálshyggju og fjárglæfrastarfsemi. Til þess að skilja betur hvers vegna þetta er þarf að þekkja muninn á viðskiptum með fjármálagerninga sem skráðir eru í kauphöll og viðskiptum með þá sem eru það ekki. Fjármálagerningar munu alltaf ganga kaupum og sölum á markaði, óháð því hvort kauphallir eru til staðar. Tilgangur kauphalla er fyrst og fremst að mynda skipulega umgjörð utan um slík viðskipti innan ramma laga og reglna, með það að markmiði að tryggja jafnræði fjárfesta og koma í veg fyrir óæskilega viðskiptahegðun. Í tilviki verðbréfa (þ.e. hluta- og skuldabréfa), þýðir skráning í kauphöll að fyrirtækin fella sig sjálfviljug undir lög og reglur sem gilda um verðbréfaviðskipti, sem og reglur viðkomandi kauphallar, og skuldbinda sig þar með til þess að veita almenningi aðgang að öllum upplýsingum sem kunna að skipta máli við mat á virði bréfanna. Í tilviki afleiðna og annarra sérhæfðra fjármálagerninga þýðir skráning í kauphöll að þeir þurfi að vera staðlaðir, upplýsingar um þá gerðar opinberar og jafnvel strangar kröfur gerðar um veð til þess að lágmarka áhættu. Í öllum tilvikum fara kauphallarviðskipti fram á miðlægum vettvangi þar sem upplýsingar um viðskipti, kaup- og söluáhuga og viðskiptastrauma eru opinberar. Lykilatriðið hér er gagnsæi. Hefðu öll viðskipti með fjármálagerninga eins og skuldabréfavafninga, skuldatryggingar og OTC-afleiður farið fram í kauphöllum í aðdraganda fjármálakrísunnar í Bandaríkjunum hefðu ítarlegar rauntímaupplýsingar legið fyrir um umfang markaðsins, útistandandi áhættu og viðskiptastrauma. Svo var því miður ekki og þegar vandinn fór að verða ljós á árunum 2007 og 2008 virtust fáir, ef einhverjir, gera sér grein fyrir raunverulegu umfangi hans. Með skráningu þessara fjármálagerninga hefðu eftirlitsaðilar, fjárfestar og sjálf fjármálafyrirtækin haft betri tök á því að taka tillit til, og jafnvel draga úr, áhættunni sem hafði myndast á þessum árum, auk þess sem margir af áhættusömustu fjármálagerningunum hefðu líklega aldrei litið dagsins ljós. Kauphallarviðskipti eru síður en svo gallalaus og geta t.a.m. verið áhættusöm fyrir þá sem til þeirra stofna. Þau geta aftur á móti ekki ein og sér skapað kerfisáhættu (e. systemic risk) og orðið hagkerfum að falli. Þar sem kauphallir eru sá hluti fjármálamarkaðanna sem hvað mest gagnsæi ríkir um getur þróun viðskipta í þeim engu að síður orðið eins konar birtingarmynd hagsveiflna, þar sem hlutabréfaverð endurspeglar undirliggjandi áhrifaþætti. Þetta kann að hafa valdið því að fólk tengir kauphallir við allt sem gerist á fjármálamörkuðum, sbr. ofangreinda þýðingu á hugtakinu Wall Street. Í Bandaríkjunum, sem og hér á Íslandi, má telja nokkuð víst að sterkustu áhrifaþætti fjármálakrísunnar hafi fyrst og fremst mátt rekja til lausafjárgnóttar og þenslu í útlánum. Þetta virðast ráðamenn víða vera meðvitaðir um og má sem dæmi nefna að hin alþjóðlega Basel-nefnd um bankaeftirlit vinnur nú að tillögum sem fyrirséð er að munu þrengja enn frekar að útlánamöguleikum banka í framtíðinni. Þetta mun að öllum líkindum draga úr kerfisáhættu en að sama skapi verður fyrirtækjum og einstaklingum gert erfiðara fyrir að fá lán úr bankakerfinu. Munu fyrirtæki í leit að fjármagni því eðlilega líta til útgáfu hlutabréfa eða skuldabréfa í meiri mæli og er nokkuð líklegt að kauphallir verði þar í lykilhlutverki. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Baldur Thorlacius Mest lesið „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun Vér erum úr sömu sveit Steinþór Logi Arnarsson Skoðun Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir Skoðun Sósíalistaflokkurinn kaus breytingar Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Réttlát leiðrétting veiðigjalda Elín Íris Fanndal Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Halldór 24.05.2025 Halldór Skoðun Skoðun Sósíalistaflokkurinn kaus breytingar Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Vér erum úr sömu sveit Steinþór Logi Arnarsson skrifar Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Réttlát leiðrétting veiðigjalda Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir skrifar Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Á undanförnum árum hafa nokkrar erlendar kvikmyndir verið sýndar hér á landi sem fjalla, með beinum eða óbeinum hætti, um alþjóðlegu fjármálakrísuna 2007-2008. Flestar þeirra hafa fyrst og fremst tekið mið af bandarískum aðstæðum, vandamálum sem komu þar upp og áhrifum þeirra á alþjóðlega fjármálamarkaði. Eitt af því sem vakti athygli undirritaðs við áhorf á þessar myndir er að orðið „Wall Street“ hefur stundum verið þýtt sem „Kauphöllin“. Wall Street er nafn á götu í fjármálahverfi New York borgar og er yfirleitt notað sem samheiti yfir fjármálageirann í Bandaríkjunum. Að nota orðið kauphöll yfir alla starfsemi sem fer fram innan Wall Street er aftur á móti ekki góð hugtakanotkun og á í reynd sérstaklega illa við þegar fjallað er um tildrög og orsakir fjármálakrísunnar í Bandaríkjunum. Endurspeglar hún jafnframt ákveðinn misskilning um starfsemi kauphalla sem virðist ríkja nokkuð víða. Til þess að skýra þetta nánar er gott að rifja upp hvaða atriði það eru sem almennt eru talin hafa orsakað fjármálakrísuna í Bandaríkjunum. Má þar helst nefna þenslu í útlánum og of mikla skuldsetningu, sem má svo að hluta til rekja til viðskipta með skuldabréfavafninga, skuldatryggingar og svokallaðar „OTC“ (over-the-counter) afleiður. Aukin skuldsetning tengist kauphöllum ekki beint, en getur vissulega haft áhrif á viðskipti í kauphöllum og telja margir að hún geti jafnvel valdið óhóflegum verðhækkunum á markaði. Síðarnefndu atriðin eiga það svo öll sameiginlegt að þau snúa að viðskiptum með fjármálagerninga og gæti því mörgum fundist við hæfi að tengja þau við kauphallir. Þætti það jafnvel eðlileg ályktun, ef það væri ekki fyrir þá staðreynd að þessir tilteknu fjármálagerningar voru nær einungis óskráðir, þ.e. ekki skráðir í kauphallir, og nánast öll viðskipti með þá fóru fram utan kauphalla. Flestir þekkja einnig til umræðunnar um að aukin frjálshyggja og afreglun (e. deregulation) fjármálakerfisins hafi skapað það umhverfi sem síðar leiddi til fjármálakrísunnar. Færri eru þó meðvitaðir um að mjög ofarlega á lista fræðimanna yfir mögulegar umbætur sem gera þurfi á regluverkinu er einmitt að skikka fjármálafyrirtæki til þess að færa viðskipti með afleiður og aðra flókna fjármálagerninga inn á skipulega markaði eins og kauphallir. Þeirra á meðal eru t.d. menn eins og Nóbelsverðlaunahafinn Joseph Stiglitz, sem er ekki þekktur fyrir annað en að veita Wall Street strangt aðhald í skrifum sínum og tala gegn afreglun á fjármálamörkuðum. Þetta kann að koma þeim á óvart sem telja kauphallir vera eins konar musteri frjálshyggju og fjárglæfrastarfsemi. Til þess að skilja betur hvers vegna þetta er þarf að þekkja muninn á viðskiptum með fjármálagerninga sem skráðir eru í kauphöll og viðskiptum með þá sem eru það ekki. Fjármálagerningar munu alltaf ganga kaupum og sölum á markaði, óháð því hvort kauphallir eru til staðar. Tilgangur kauphalla er fyrst og fremst að mynda skipulega umgjörð utan um slík viðskipti innan ramma laga og reglna, með það að markmiði að tryggja jafnræði fjárfesta og koma í veg fyrir óæskilega viðskiptahegðun. Í tilviki verðbréfa (þ.e. hluta- og skuldabréfa), þýðir skráning í kauphöll að fyrirtækin fella sig sjálfviljug undir lög og reglur sem gilda um verðbréfaviðskipti, sem og reglur viðkomandi kauphallar, og skuldbinda sig þar með til þess að veita almenningi aðgang að öllum upplýsingum sem kunna að skipta máli við mat á virði bréfanna. Í tilviki afleiðna og annarra sérhæfðra fjármálagerninga þýðir skráning í kauphöll að þeir þurfi að vera staðlaðir, upplýsingar um þá gerðar opinberar og jafnvel strangar kröfur gerðar um veð til þess að lágmarka áhættu. Í öllum tilvikum fara kauphallarviðskipti fram á miðlægum vettvangi þar sem upplýsingar um viðskipti, kaup- og söluáhuga og viðskiptastrauma eru opinberar. Lykilatriðið hér er gagnsæi. Hefðu öll viðskipti með fjármálagerninga eins og skuldabréfavafninga, skuldatryggingar og OTC-afleiður farið fram í kauphöllum í aðdraganda fjármálakrísunnar í Bandaríkjunum hefðu ítarlegar rauntímaupplýsingar legið fyrir um umfang markaðsins, útistandandi áhættu og viðskiptastrauma. Svo var því miður ekki og þegar vandinn fór að verða ljós á árunum 2007 og 2008 virtust fáir, ef einhverjir, gera sér grein fyrir raunverulegu umfangi hans. Með skráningu þessara fjármálagerninga hefðu eftirlitsaðilar, fjárfestar og sjálf fjármálafyrirtækin haft betri tök á því að taka tillit til, og jafnvel draga úr, áhættunni sem hafði myndast á þessum árum, auk þess sem margir af áhættusömustu fjármálagerningunum hefðu líklega aldrei litið dagsins ljós. Kauphallarviðskipti eru síður en svo gallalaus og geta t.a.m. verið áhættusöm fyrir þá sem til þeirra stofna. Þau geta aftur á móti ekki ein og sér skapað kerfisáhættu (e. systemic risk) og orðið hagkerfum að falli. Þar sem kauphallir eru sá hluti fjármálamarkaðanna sem hvað mest gagnsæi ríkir um getur þróun viðskipta í þeim engu að síður orðið eins konar birtingarmynd hagsveiflna, þar sem hlutabréfaverð endurspeglar undirliggjandi áhrifaþætti. Þetta kann að hafa valdið því að fólk tengir kauphallir við allt sem gerist á fjármálamörkuðum, sbr. ofangreinda þýðingu á hugtakinu Wall Street. Í Bandaríkjunum, sem og hér á Íslandi, má telja nokkuð víst að sterkustu áhrifaþætti fjármálakrísunnar hafi fyrst og fremst mátt rekja til lausafjárgnóttar og þenslu í útlánum. Þetta virðast ráðamenn víða vera meðvitaðir um og má sem dæmi nefna að hin alþjóðlega Basel-nefnd um bankaeftirlit vinnur nú að tillögum sem fyrirséð er að munu þrengja enn frekar að útlánamöguleikum banka í framtíðinni. Þetta mun að öllum líkindum draga úr kerfisáhættu en að sama skapi verður fyrirtækjum og einstaklingum gert erfiðara fyrir að fá lán úr bankakerfinu. Munu fyrirtæki í leit að fjármagni því eðlilega líta til útgáfu hlutabréfa eða skuldabréfa í meiri mæli og er nokkuð líklegt að kauphallir verði þar í lykilhlutverki.
„Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun
Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun
Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun
Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir skrifar
Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson skrifar
Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
„Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun
Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun
Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun