Ekki einu sinni kominn hálfleikur

Dagbjört Bjarnadóttir er oddviti Skútustaðahrepps, hjúkrunarfræðingur og sauðfjárbóndi. Hún segir samhug hafa einkennt andann í sveitinni síðustu daga og undirstrikar mikilvægi sjálfboðaliðastarfs, vina og fjölskyldna. Sárindi og þreyta séu þó mikil og er

Andinn í sveitinni er jákvæður og sterkur, en auðvitað er líka þreyta og sársauki í fólki. Samráðsfundirnir sem við höfum átt undanfarna daga styrkja menn og hjálpa þeim við að vinna áfram jafn vel og þeir hafa gert,“ segir Dagbjört S. Bjarnadóttir.

Dagbjört er oddviti sveitarstjórnar Skútustaðahrepps, hjúkrunarfræðingur hjá Heilbrigðisstofnun Þingeyinga, sauðfjárbóndi og móðir. Hún býr ásamt eiginmanni sínum, Agli Freysteinssyni, og tveimur dætrum á Vagnbrekku í Mývatnssveit. Eftir óveðrið sem reið yfir norðanvert landið fyrr í mánuðinum hefur Dagbjört tekið þátt og fylgst með bændum, björgunarsveitum og öllum sem vettlingi gátu valdið og leituðu uppi týnt fé á fjöllum Þingeyjarsýslnanna.

Lífsnauðsynlegt öryggisnet

Áfallateymi hafa verið starfandi í sveitunum undanfarna daga. Að mati Dagbjartar hafa þau unnið mikilvægt starf í að sýna fólki fram á hvaða tilfinningar sé eðlilegt að upplifa og hvenær nauðsynlegt sé að vinna úr þeim, hvaða úrræði séu til og hvert eigi að leita.

„Fólk er meðvitað um að við verðum að vera á varðbergi. Einn góður bóndi benti á að það sem heldur í okkur lífinu eru vinir okkar, ættingjar og björgunarsveitir; netið sem er svo mikilvægt í öllum þessum niðurskurði sem hefur átt sér stað síðustu ár.“

Einungis einn lögreglumaður er á vakt hverju sinni í Mývatnssveit.

„Við erum með þetta gífurlega landsvæði og þess vegna höfum við hamrað á því að það sé ekki á valdi eins manns að vakta svæðið. Þess vegna verða sjálfboðaliðarnir svo óendanlega dýrmætir, sem og vinir og fjölskylda. Sem betur fer hafa ekki allir þurft á sérstakri sveit að halda, heldur fá vini sem bjóðast til að hjálpa. Fólk var að koma með mat úr öðrum sveitum þar sem var rafmagn, því það risti svo í þessa grunnþætti; að fá að borða og sofa. Hér hefur hver hjálpað öðrum og við munum halda því áfram. Samhugurinn hefur verið mikill.“

Rafmagnslaust í fjóra daga

Sumir bæir í Mývatnssveit voru án rafmagns í allt að fjóra sólarhringa í fárviðrinu. „Við höfðum ekkert rennandi vatn, þar sem við vorum ekki með hitaveitu. Sumir sóttu vatn í jarðböðin, sumir bræddu snjó. Við vorum vissulega með gas og kerti, og svo er fólk ekkert svo óvant því að vera án rafmagns. Hingað kom ekki rafmagn fyrr en upp úr 1960 svo fólk þekkir þetta.“

Að sögn Dagbjartar var sú ákvörðun yfirvalda að lýsa yfir neyðarástandi á Norðausturlandi mjög mikilvægur þáttur í ferlinu.

„Þá vitum við sem erum í amstrinu og björguninni að einhver annar sér um aðgerðir og stjórnar. Opinbera kerfið var beintengt þeim sem voru að stjórna hér og það var gríðarlega mikilvægt.“

Þó hafi nokkur gagnrýni komið fram vegna þess að neyðarástandinu hafi ekki verið lýst yfir nægilega snemma. „En við sáum ekki ástandið strax. Fyrstu klukkutímana fór enginn út úr húsi svo það var ekki hægt að sjá hvað myndi blasa við. Nú erum við smám saman að sjá alvarleikann,“ segir Dagbjört. „Tilfinningarnar eru smám saman að koma fram.“

Fylgst náið með börnunum

Dagbjört bendir á að börnin í sveitunum séu nú smám saman að átta sig á alvarleika málsins.

„Börnin hafa verið að upplifa töluverða spennu í kringum amstrið síðustu daga, fylgjast með björgunarsveitunum og sjá hundana þefa uppi og finna kindur. En núna fara allar tilfinningarnar að koma í ljós hjá þeim. Kannski er uppáhaldskindin þeirra dauð og finnst aldrei.“

Áfallateymi kom í grunnskólann í Mývatnssveit og ræddi við börnin. Dagbjört segir það hafa verið mjög kærkomið.

„Það er fylgst mjög vel með þeim, en tíminn á eftir að leiða allt í ljós. Þetta á eftir að verða erfitt tilfinningalega, ekki síður en fjárhagslega. Þess vegna held ég að það sé gott að fólk hittist snemma og fái viðurkenningu á því að þetta séu erfiðleikarnir sem séu fram undan. En fólk er svo raunsætt að það sér að það er ekki einu sinni kominn hálfleikur.“

Háar fjárhæðir tapaðar

Engin alvarleg slys hafa orðið á fólki í hremmingunum síðustu daga og segir Dagbjört það mikla mildi. Fjárhagslegt tjón hafi aftur á móti verið gífurlegt, en ljóst er að ekki verður hægt að meta það til fulls strax. Enn verður töluverður tími þar til bændur átta sig fyllilega á hversu margt fé er dautt. Þá hafa girðingar einnig skemmst mikið í snjóþyngslunum.

„Okkur hafa borist jákvæðar fréttir, meðal annars frá Bjargráðasjóði, en við vitum ekki hvað tjónið er mikið.

Svo er fleira sem menn eru ekki farnir að huga að, eins og matur sem eyðilagðist í frystikistum og ísskápum, en það er bara svo skakkt að hugsa um svoleiðis núna, það á eftir að tína það allt saman til. Það verður lítið mál miðað við allt annað.“

Aldrei séð neitt þessu líkt

Mesta fárviðrið gekk yfir Norðausturlandið dagana tíunda til ellefta september. Samkvæmt upplýsingum frá Veðurstofunni hefur aldrei mælst jafnmikil snjódýpt í fyrri hluta mánaðarins. Hitinn var nærri frostmarki á stórum svæðum og olli það ásamt úrkomumagni og vindi óvenjusnarpri ísingu á raflínum og gerði aðstæður til leitar afar erfiðar.

„Ég hef aldrei séð neitt í líkingu við þetta og hef engan hitt sem man eftir svona hér á landi. Aðstæðurnar sem sköpuðust voru svo eyðileggjandi. Þessi svakalega ísing, ofboðslegt hvassviðri og gífurleg úrkoma. Allir vegir urðu ófærir og það er svo margt annað sem er óvanalegt,“ segir Dagbjört.

Gróðurtjón var líka mikið í sveitum norðaustanlands og fóru innsveitir í dölum sérstaklega illa úti. Áratugagömul tré sem staðið hafa í görðum og sveitum eru nú að koma í ljós undan snjónum, fallin. Metrahár snjóskafl er enn við bæ Dagbjartar.

„Gróðurtjónið er afar mikið og það vekur líka upp tilfinningar. Það er til dæmis eins og einhver hafi farið með exi á áratugagamla reyniviðinn í garðinum hjá mér. Ég er að sjá þetta í náttúrunni líka, sums staðar inni á verndarsvæðinu meðfram veginum og við vatnið sem er að koma núna upp úr snjónum.“

Hugsa eins og Pollýanna

Enn vantar um hundrað kindur heim á Vagnbrekku. Dagbjört segir þau hjónin þó hafa verið mjög heppin hvað það varðar.

„Ástandið hjá okkur er frekar gott. Við eigum tvo góða hunda sem hafa bjargað fleiri, fleiri kindum. Auðvitað hafa þeir fundið dauðar líka, sem er einnig mikilvægt.“

Varðandi urðun og frágang á dauðum hræjum segir Dagbjört það ekki koma til greina að flytja þau til Húsavíkur til brennslu eða urðunar eins og ástandið er núna. Menn séu nú að hugsa um að koma því fé sem lifir til byggða, hitt verði að bíða.

„Ég hef heyrt að bændur vanti fjórðung og meira. Fimmtán hundruð fjár er tala sem ég heyrði síðast um Mývatnssveit. En einhvers staðar eru líka góðar fréttir og lifandi kindur. Næstu dagar munu leiða það í ljós. Maður verður að hugsa eins og Pollýanna og muna að engar manneskjur hafa dáið,“ segir hún.

Næstu skref séu að fá góða yfirsýn yfir ástandið í öllu sveitarfélaginu.

„Við erum í nánu sambandi við þá bæi þar sem verst hefur gengið. Svo eru menn með gangnaforingja hver á sínu svæði og við verðum að fá yfirlit frá þeim. Við vonum að það séu góðir dagar fram undan.“