Aðför að eftirliti Sigurbjörg Sigurgeirsdóttir skrifar 17. apríl 2012 06:00 Fjármálaeftirlitið (FME) er sjálfstæð eftirlitsstofnun sem hefur það hlutverk að gæta hagsmuna almennings gagnvart aðilum á markaði. Því er ætlað að tryggja heilbrigða viðskiptahætti, traust á fjármálamörkuðum og almannahag með því að fylgja eftir reglum sem gilda um starfsemi fjármálastofnana. Það er kunnara en frá þurfi að segja að aðilar á markaði reyna með ýmsu móti að fara í kringum slíkar reglur. En þessir aðilar beita líka ýmsum ráðum til að draga úr áhrifum eftirlitsins. Það er gert með því að: a) veikja getu eftirlitsins til að sinna skyldum sínum, t.d. með því að bjóða starfsfólki eftirlitsins hærri laun á markaði, b) hafa eftirlitið á valdi sínu með því að mynda náin samstarfstengsl við starfsmenn og yfirmenn eftirlitsins, eða c) grafa undan trúverðugleika eftirlitsins með því að gera aðför að trúverðugleika yfirmannsins. Fyrir hrunið 2008 var FME á valdi þeirra sem það átti að hafa eftirlit með og brást þannig trausti almennings með ómældum skaða fyrir efnahag landsins. Almenningur þekkti ekki hættumerkin og svo fór sem fór.Á aðferðunum skulum við þekkja það – því á ávöxtunum er það of seint Eftir hrun hófst fljótlega aðför að trúverðugleika hins nýja forstjóra FME. Aðförin heppnaðist að lokum með aðstoð nýrrar stjórnar FME. Þetta gerðist í kjölfar kvartana frá aðilum á fjármálamarkaði sem höfðu brugðist trausti almennings í aðdraganda hrunsins og eru nú til rannsóknar. Almenningur var ekki að kvarta undan frammistöðu FME. En stjórn FME ákvað að láta þessa atrennu að trúverðugleika forstjórans takast og studdist þar m.a. við þriðju skýrsluna sem gerð var um hæfi forstjórans á rúmu ári. Þótt sú skýrsla hafi gefið stjórn FME mörg tækifæri til að standa með sínum manni, þá gaf skýrslan stjórninni líka möguleika á hinu gagnstæða, en þó með fyrirvörum sem stjórnin kaus að líta framhjá. Stjórnin kaus að láta trúverðugleika gagnvart fjármálafyrirtækjum hafa forgang. Stjórnin vill jú standa vörð um trúverðugleika FME „í ásýnd og reynd". En það gerir stjórnin án þess að gera greinarmun á því að trúverðugleiki gagnvart aðilum á markaði er eitt, en trúverðugleiki gagnvart almenningi er annað. Þær aðferðir og sú hegðun eftirlitsins sem þarf til að byggja upp traust og viðhalda trúverðugleika gagnvart þessum ólíku aðilum eru ósamrýmanlegar. Hér eru hættumerkin. Ef stjórnin lítur svo á að mikilvægt sé að „vinna traust", og „vinna náið með" aðilum á markaði, þá fylgja því áhættur. Þetta á stjórnin að vita. Ef hún aðhyllist þessa nálgun við eftirlit vegna þess að hún veit ekki betur, þá er það barnaskapur. Það er aðfinnsluvert. Ef stjórnin hins vegar aðhyllist þessa nálgun vitandi um áhættuna, þá er það glannaskapur. Það er ámælisvert. Fyrir hrun notaði Landsbankinn viðtal við þáverandi formann stjórnar FME til að auglýsa sinn eigin trúverðugleika þegar bankinn markaðssetti Icesave í Hollandi. Þetta gerðist að því er virðist án þess að formanninum væri gert ljóst í hvaða samhengi nota ætti viðtalið. FME er dæmi um opinbera stofnun þar sem afsláttur er gefinn á kröfum lýðræðisins í þágu frelsis markaðarins. Það er gert undir þeim formerkjum að draga úr hættunni á pólitísku inngripi, því það veit á spillingu. Stjórn FME er skipuð af efnahags- og viðskiptaráðherra. Stjórnin getur ráðið og rekið forstjóra án þess að lýðræðislega kjörinn fulltrúi almennings, ráðherrann, komi þar nærri. Stjórnin er ígildi ráðherravalds, en ber enga pólitíska ábyrgð gagnvart almenningi og getur því farið sínu fram. Núverandi stjórn hafði ekkert ráðningarsamband við forstjórann sem hún rak og getur því bent á „ráðningarmistök" fyrri stjórnar og snúið sér að ráðningu nýs forstjóra. Formaðurinn virðist ekki þekkja reglur og starfsumhverfi opinberrar stjórnsýslu, en á samt að gæta almannahagsmuna í einni af lykilstofnunum íslenska fjármálakerfisins. Framganga formannsins gagnvart þessum forstöðumanni ríkisins í aðdraganda að uppsögn einkenndist af viðvaningshætti fremur en fagmennsku. Stjórnin braut lög í atganginum, en naut samt stuðnings efnahags- og viðskiptaráðuneytisins aðeins nokkrum klukkustundum eftir ábendingu fjármálaráðuneytisins um að lög um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna hafa gilt um þetta embætti síðan 1998. Hér berast böndin að stjórnvöldum og þeim kerfisvanda sem ríkir í opinberri stjórnsýslu á Íslandi.Ábyrgð stjórnvalda Stjórnvöld hafa brugðist almenningi. Ekki bara núverandi stjórnvöld, heldur stjórnvöld allra tíma í sögu lýðveldisins. Stjórnmálamenn hafa til þessa komið sér hjá því að koma á skipulögðu ráðningar- og frammistöðumatskerfi fyrir æðstu embættismenn og forstöðumenn ríkisins. Fyrir vikið er auðvelt að vega að trúverðugleika fólks sem er valið til þess að veita sameiginlegum málefnum samfélagsins forstöðu og veikja þar með þær stofnanir stjórnsýslunnar sem þeim er trúað fyrir. Þegar stofnanir samfélagsins standa berskjaldaðar frammi fyrir hagsmunaöflum markaðarins sem hafa sínar eigin leiðir að eyrum ráðherra, þá hallar á almannahag. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Ég vil óumdeildan forseta Guðrún Jónsdóttir Skoðun Orkan hjá Höllu Hrund Sara Oskarsson Skoðun Vopnið gegn hatri Kristín Sigrún Áss Sigurðardóttir Skoðun Þjóðhöfðinginn Katrín Sigríður Gísladóttir Skoðun Mér finnst á mig hlustað Tinna Martinsdóttir Skoðun Náttúrubarnið Katrín Jakobsdóttir Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Sigríður Gísladóttir Skoðun Brjótum heimsblað! Hallgrímur Helgason Skoðun Gallar frambjóðandans - hjálparhönd til óákveðinna Gunnar Helgason Skoðun Báðar eru þær góður kostur, Katrín og Halla Hrund. Reynir Böðvarsson Skoðun Kvenskörung á Bessastaði Þorbergur Þórsson Skoðun Skoðun Skoðun Hver á að vera minn forseti? Auður Aþena Einarsdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund – með víðtæka þekkingu á áskorunum samtímans Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri til listnáms í Myndlistaskólanum í Reykjavík fyrir einstaklinga með þroskaskerðingu Björg Jóna Birgisdóttir skrifar Skoðun Vélakaup valdaelítunnar skal að vettugi hafa Ívar Hauksson skrifar Skoðun Báðar eru þær góður kostur, Katrín og Halla Hrund. Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Orkan hjá Höllu Hrund Sara Oskarsson skrifar Skoðun Kjósum Baldur fyrir unga fólkið Brynja Kristín Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Náttúrubarnið Katrín Jakobsdóttir Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Sigríður Gísladóttir skrifar Skoðun Mér finnst á mig hlustað Tinna Martinsdóttir skrifar Skoðun Vopnið gegn hatri Kristín Sigrún Áss Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þjóðhöfðinginn Katrín Sigríður Gísladóttir skrifar Skoðun Ég vil óumdeildan forseta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Jón Þór Stefánsson skrifar Skoðun Kvenskörung á Bessastaði Þorbergur Þórsson skrifar Skoðun Traustir skulu hornsteinar Jakob Bragi Hannesson skrifar Skoðun Ég treysti Katrínu Guðný Hildur Magnúsdóttir skrifar Skoðun ALDIN kallar eftir loftslagsaðgerðum Árni Bragason,Halldór Reynisson,Heiðrun Guðmundsdóttir,Dagný Halldórsdóttir,Tryggvi Felixson skrifar Skoðun Gallar frambjóðandans - hjálparhönd til óákveðinna Gunnar Helgason skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnarformanns Gildis Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rjúfum þögnina: andlegt ofbeldi Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna kýs ég „nörd“ í smáríkjafræðum sem forseta? Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Kjósum húmanista – Konu hugsjóna og framkvæmdargleði Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Óhollustan í að sópa gærdeginum undir teppi skrifar Skoðun Við eigum skilið Höllu Tómasdóttur! Thor Ólafsson skrifar Skoðun Halla Hrund Logadóttir: Framtíðarforseti Íslands? Sandra B. Franks skrifar Skoðun Að sitja vel í sjálfri sér Kolbrún Sverrisdóttir skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir fyrir okkur unga fólkið Kári Sigfússon skrifar Skoðun Kjósum alvöru forseta en ekki óbreytt ástand Kári Allansson skrifar Skoðun Ætlar auðvaldinu loks að takast að ráða í forsetaembættið? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Halla Hrund Logadóttir: Framtíðarforseti Íslands? Sandra B. Franks skrifar Sjá meira
Fjármálaeftirlitið (FME) er sjálfstæð eftirlitsstofnun sem hefur það hlutverk að gæta hagsmuna almennings gagnvart aðilum á markaði. Því er ætlað að tryggja heilbrigða viðskiptahætti, traust á fjármálamörkuðum og almannahag með því að fylgja eftir reglum sem gilda um starfsemi fjármálastofnana. Það er kunnara en frá þurfi að segja að aðilar á markaði reyna með ýmsu móti að fara í kringum slíkar reglur. En þessir aðilar beita líka ýmsum ráðum til að draga úr áhrifum eftirlitsins. Það er gert með því að: a) veikja getu eftirlitsins til að sinna skyldum sínum, t.d. með því að bjóða starfsfólki eftirlitsins hærri laun á markaði, b) hafa eftirlitið á valdi sínu með því að mynda náin samstarfstengsl við starfsmenn og yfirmenn eftirlitsins, eða c) grafa undan trúverðugleika eftirlitsins með því að gera aðför að trúverðugleika yfirmannsins. Fyrir hrunið 2008 var FME á valdi þeirra sem það átti að hafa eftirlit með og brást þannig trausti almennings með ómældum skaða fyrir efnahag landsins. Almenningur þekkti ekki hættumerkin og svo fór sem fór.Á aðferðunum skulum við þekkja það – því á ávöxtunum er það of seint Eftir hrun hófst fljótlega aðför að trúverðugleika hins nýja forstjóra FME. Aðförin heppnaðist að lokum með aðstoð nýrrar stjórnar FME. Þetta gerðist í kjölfar kvartana frá aðilum á fjármálamarkaði sem höfðu brugðist trausti almennings í aðdraganda hrunsins og eru nú til rannsóknar. Almenningur var ekki að kvarta undan frammistöðu FME. En stjórn FME ákvað að láta þessa atrennu að trúverðugleika forstjórans takast og studdist þar m.a. við þriðju skýrsluna sem gerð var um hæfi forstjórans á rúmu ári. Þótt sú skýrsla hafi gefið stjórn FME mörg tækifæri til að standa með sínum manni, þá gaf skýrslan stjórninni líka möguleika á hinu gagnstæða, en þó með fyrirvörum sem stjórnin kaus að líta framhjá. Stjórnin kaus að láta trúverðugleika gagnvart fjármálafyrirtækjum hafa forgang. Stjórnin vill jú standa vörð um trúverðugleika FME „í ásýnd og reynd". En það gerir stjórnin án þess að gera greinarmun á því að trúverðugleiki gagnvart aðilum á markaði er eitt, en trúverðugleiki gagnvart almenningi er annað. Þær aðferðir og sú hegðun eftirlitsins sem þarf til að byggja upp traust og viðhalda trúverðugleika gagnvart þessum ólíku aðilum eru ósamrýmanlegar. Hér eru hættumerkin. Ef stjórnin lítur svo á að mikilvægt sé að „vinna traust", og „vinna náið með" aðilum á markaði, þá fylgja því áhættur. Þetta á stjórnin að vita. Ef hún aðhyllist þessa nálgun við eftirlit vegna þess að hún veit ekki betur, þá er það barnaskapur. Það er aðfinnsluvert. Ef stjórnin hins vegar aðhyllist þessa nálgun vitandi um áhættuna, þá er það glannaskapur. Það er ámælisvert. Fyrir hrun notaði Landsbankinn viðtal við þáverandi formann stjórnar FME til að auglýsa sinn eigin trúverðugleika þegar bankinn markaðssetti Icesave í Hollandi. Þetta gerðist að því er virðist án þess að formanninum væri gert ljóst í hvaða samhengi nota ætti viðtalið. FME er dæmi um opinbera stofnun þar sem afsláttur er gefinn á kröfum lýðræðisins í þágu frelsis markaðarins. Það er gert undir þeim formerkjum að draga úr hættunni á pólitísku inngripi, því það veit á spillingu. Stjórn FME er skipuð af efnahags- og viðskiptaráðherra. Stjórnin getur ráðið og rekið forstjóra án þess að lýðræðislega kjörinn fulltrúi almennings, ráðherrann, komi þar nærri. Stjórnin er ígildi ráðherravalds, en ber enga pólitíska ábyrgð gagnvart almenningi og getur því farið sínu fram. Núverandi stjórn hafði ekkert ráðningarsamband við forstjórann sem hún rak og getur því bent á „ráðningarmistök" fyrri stjórnar og snúið sér að ráðningu nýs forstjóra. Formaðurinn virðist ekki þekkja reglur og starfsumhverfi opinberrar stjórnsýslu, en á samt að gæta almannahagsmuna í einni af lykilstofnunum íslenska fjármálakerfisins. Framganga formannsins gagnvart þessum forstöðumanni ríkisins í aðdraganda að uppsögn einkenndist af viðvaningshætti fremur en fagmennsku. Stjórnin braut lög í atganginum, en naut samt stuðnings efnahags- og viðskiptaráðuneytisins aðeins nokkrum klukkustundum eftir ábendingu fjármálaráðuneytisins um að lög um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna hafa gilt um þetta embætti síðan 1998. Hér berast böndin að stjórnvöldum og þeim kerfisvanda sem ríkir í opinberri stjórnsýslu á Íslandi.Ábyrgð stjórnvalda Stjórnvöld hafa brugðist almenningi. Ekki bara núverandi stjórnvöld, heldur stjórnvöld allra tíma í sögu lýðveldisins. Stjórnmálamenn hafa til þessa komið sér hjá því að koma á skipulögðu ráðningar- og frammistöðumatskerfi fyrir æðstu embættismenn og forstöðumenn ríkisins. Fyrir vikið er auðvelt að vega að trúverðugleika fólks sem er valið til þess að veita sameiginlegum málefnum samfélagsins forstöðu og veikja þar með þær stofnanir stjórnsýslunnar sem þeim er trúað fyrir. Þegar stofnanir samfélagsins standa berskjaldaðar frammi fyrir hagsmunaöflum markaðarins sem hafa sínar eigin leiðir að eyrum ráðherra, þá hallar á almannahag.
Náttúrubarnið Katrín Jakobsdóttir Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Sigríður Gísladóttir Skoðun
Skoðun Halla Hrund – með víðtæka þekkingu á áskorunum samtímans Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Einstakt tækifæri til listnáms í Myndlistaskólanum í Reykjavík fyrir einstaklinga með þroskaskerðingu Björg Jóna Birgisdóttir skrifar
Skoðun Náttúrubarnið Katrín Jakobsdóttir Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Sigríður Gísladóttir skrifar
Skoðun ALDIN kallar eftir loftslagsaðgerðum Árni Bragason,Halldór Reynisson,Heiðrun Guðmundsdóttir,Dagný Halldórsdóttir,Tryggvi Felixson skrifar
Náttúrubarnið Katrín Jakobsdóttir Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Sigríður Gísladóttir Skoðun