Vatnajökulsþjóðgarður fyrir alla 3. nóvember 2010 06:00 Umræða um nýstofnaðan Vatnajökulsþjóðgarð í Morgunblaðinu og víðar hefur verið afar neikvæð og villandi. Tilteknir útivistarhópar hafa gagnrýnt tillögur í stjórnunar- og verndaráætlun þjóðgarðsins um takmarkanir á ferða- og athafnafrelsi og spurt í því sambandi fyrir hvern þjóðgarðurinn sé. Þessi grein er innlegg stjórnar þjóðgarðsins í umræðuna. Hvað er þjóðgarður og fyrir hverja er hann?Samkvæmt náttúruverndarlögum nr. 44/1999 eru þjóðgarðar landsvæði sem eru svo sérstæð um landslag, lífríki eða sögu að ástæða þykir til að vernda þau og veita almenningi aðgang að þeim eftir tilteknum reglum. Tvíþætt meginhlutverk þjóðgarða, náttúruvernd og útivist, getur valdið hagsmunaárekstrum. Þjóðgarðastjórnun miðar að því að draga úr árekstrum og samræma ólík sjónarmið. Þetta er gert m.a. með fræðslu, umgengnisreglum, svæðaskiptingu og lagningu gönguslóða.Þjóðgarðar eru aðeins ein tegund náttúruverndarsvæða. Önnur slík svæði eru m.a. víðerni, friðlönd, náttúruvætti og fólkvangar. Alþjóðlegu náttúruverndarsamtökin IUCN, sem Ísland og flest önnur vestræn ríki eru aðilar að, hafa flokkað náttúruverndarsvæði og þróað viðmið sem þau þurfa að uppfylla til að standa undir nafni. Verndarflokkar IUCN eru nú sex og eru þjóðgarðar í flokki tvö næst á eftir strangfriðuðum svæðum og víðernum. Helstu stjórnunar- og verndarmarkmið þjóðgarða samkvæmt IUCN (sjá t.d. www.unep-wcmc.org/protected_areas/categories/eng/ii.pdf) eru:• Að vernda náttúruleg svæði sem gildi hafa á lands- og heimsvísu svo almenningur fái notið þeirra til andlegrar upplyftingar, í vísindaskyni, til menntunar, útivistar og ferðalaga. • Að viðhalda eftir föngum upprunalegum landslagsheildum, vistkerfum og lífverustofnum. • Að stýra umferð gesta svo þeir geti notið upplifunar, fræðst og stundað útivist án þess að náttúra þjóðgarðsins skaðist að ráði. • Að koma í veg fyrir nýtingu sem gengur gegn markmiðum friðlýsingar. • Að viðhalda virðingu fyrir náttúru þjóðgarðsins og þeim sjónarmiðum sem liggja að baki friðlýsingunni. • Að virða rétt frumbyggja og annarra íbúa þjóðgarðs og aðliggjandi svæða til hefðbundinna nytja, svo fremi þær gangi ekki í berhögg við önnur markmið friðlýsingarinnar. Ljóst má vera af þessari upptalningu að þjóðgörðum er ætlað margvíslegt hlutverk. Eðli málsins samkvæmt geta þeir þó ekki uppfyllt allar útivistarþarfir fólks þar sem ástundun tiltekinna tómstunda getur stangast á við önnur markmið, svo sem um verndun tegunda og vistkerfa, verndun víðerna og friðhelgi. Breyttar áherslur í þjóðgarðastjórnunVægi náttúruverndar í þjóðgörðum miðað við útivist hefur verið breytilegt eftir löndum og þróast í tímans rás. Í bandarískum þjóðgörðum, sem lengi hafa verið fyrirmynd annarra, hefur náttúruvernd löngum haft algeran forgang. Þar eru skotveiðar t.d. bannaðar með öllu þótt í einstöku tilfellum hafi þurft að grípa til grisjunar dýrastofna vegna offjölgunar. Á síðustu áratugum hefur hugmyndafræði varðandi rekstur og stjórnun þjóðgarða á Vesturlöndum þó verið að breytast í þá átt að taka æ meira tillit til hefðbundinna nytja og hefða heimamanna.Þessarar þróunar hefur einnig gætt hér á landi. Fyrir stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs voru hér fjórir þjóðgarðar: Þingvallaþjóðgarður (1930), þjóðgarðurinn í Skaftafelli (1967), þjóðgarðurinn í Jökulsárgljúfrum (1973) og þjóðgarðurinn Snæfellsjökull (2001). Í þeim öllum voru skotveiðar bannaðar og búfjárbeit einnig í tveimur þeirra fyrst nefndu. Búfjárbeit hefur verið heimil í hluta Jökulsárgljúfra og í öllum þjóðgarðinum Snæfellsjökli.Við stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs var sérstaklega tekið mið af breyttri hugmyndafræði. Hefðbundnum nytjum, útivist og margvíslegum áhugamálum almennings hefur verið gefið meira rými þar en í nokkrum öðrum þjóðgarði hér á landi. Sem dæmi má nefna að búfjárbeit og veiðar, þ.m.t. skotveiðar, eru heimilar á yfir helmingi lands utan jökuls. Akstur á snjó er heimill víðast hvar. Sumarakstur er leyfður á um 50 skilgreindum leiðum sem ekki hafa talist til hefðbundinna vega, samtals um 700 km. Landeigendur mega aka utan vega við landbúnaðarstörf svo framarlega sem ekki hljótast spjöll af (sjá tillögu að stjórnunar- og verndaráætlun og meðfylgjandi kort á: www.vatnajokulsthjodgardur.is/starfsemi/a-dofinni/nr/368).Þær takmarkanir sem lagðar eru til varðandi veiðar, akstur og aðrar athafnir manna innan þjóðgarðsins eru aftur á móti afar hófsamar. Þar á meðal er tillaga um 117 km² veiðigriðland á Snæfellsöræfum (3,4% af heildarveiðilendum garðsins) og tillaga um lokun örfárra vegslóða, samtals innan við 50 km. Staðreyndin er því sú að Vatnajökulsþjóðgarður er að þessu leyti „alþýðuvænni" en nokkur annar þjóðgarður hér á landi. Hávær umræða um að verið sé að úthýsa þjóðinni er því ábyrgðarlaus og alröng.Anna Kristín Ólafsdóttir Björn Ármann Ólafsson Böðvar Pétursson Elín Heiða Valsdóttir Hjalti Þór Vignisson Magnús Hallgrímsson Ólöf Ýrr Atladóttir Þórunn Pétursdóttirfulltrúar í stjórn Vatnajökulsþjóðgarðs Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun The man who would be king Ian McDonald Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson Skoðun Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun The man who would be king Ian McDonald skrifar Skoðun Umhverfisávinningur þess að þrifta Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson skrifar Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Sjá meira
Umræða um nýstofnaðan Vatnajökulsþjóðgarð í Morgunblaðinu og víðar hefur verið afar neikvæð og villandi. Tilteknir útivistarhópar hafa gagnrýnt tillögur í stjórnunar- og verndaráætlun þjóðgarðsins um takmarkanir á ferða- og athafnafrelsi og spurt í því sambandi fyrir hvern þjóðgarðurinn sé. Þessi grein er innlegg stjórnar þjóðgarðsins í umræðuna. Hvað er þjóðgarður og fyrir hverja er hann?Samkvæmt náttúruverndarlögum nr. 44/1999 eru þjóðgarðar landsvæði sem eru svo sérstæð um landslag, lífríki eða sögu að ástæða þykir til að vernda þau og veita almenningi aðgang að þeim eftir tilteknum reglum. Tvíþætt meginhlutverk þjóðgarða, náttúruvernd og útivist, getur valdið hagsmunaárekstrum. Þjóðgarðastjórnun miðar að því að draga úr árekstrum og samræma ólík sjónarmið. Þetta er gert m.a. með fræðslu, umgengnisreglum, svæðaskiptingu og lagningu gönguslóða.Þjóðgarðar eru aðeins ein tegund náttúruverndarsvæða. Önnur slík svæði eru m.a. víðerni, friðlönd, náttúruvætti og fólkvangar. Alþjóðlegu náttúruverndarsamtökin IUCN, sem Ísland og flest önnur vestræn ríki eru aðilar að, hafa flokkað náttúruverndarsvæði og þróað viðmið sem þau þurfa að uppfylla til að standa undir nafni. Verndarflokkar IUCN eru nú sex og eru þjóðgarðar í flokki tvö næst á eftir strangfriðuðum svæðum og víðernum. Helstu stjórnunar- og verndarmarkmið þjóðgarða samkvæmt IUCN (sjá t.d. www.unep-wcmc.org/protected_areas/categories/eng/ii.pdf) eru:• Að vernda náttúruleg svæði sem gildi hafa á lands- og heimsvísu svo almenningur fái notið þeirra til andlegrar upplyftingar, í vísindaskyni, til menntunar, útivistar og ferðalaga. • Að viðhalda eftir föngum upprunalegum landslagsheildum, vistkerfum og lífverustofnum. • Að stýra umferð gesta svo þeir geti notið upplifunar, fræðst og stundað útivist án þess að náttúra þjóðgarðsins skaðist að ráði. • Að koma í veg fyrir nýtingu sem gengur gegn markmiðum friðlýsingar. • Að viðhalda virðingu fyrir náttúru þjóðgarðsins og þeim sjónarmiðum sem liggja að baki friðlýsingunni. • Að virða rétt frumbyggja og annarra íbúa þjóðgarðs og aðliggjandi svæða til hefðbundinna nytja, svo fremi þær gangi ekki í berhögg við önnur markmið friðlýsingarinnar. Ljóst má vera af þessari upptalningu að þjóðgörðum er ætlað margvíslegt hlutverk. Eðli málsins samkvæmt geta þeir þó ekki uppfyllt allar útivistarþarfir fólks þar sem ástundun tiltekinna tómstunda getur stangast á við önnur markmið, svo sem um verndun tegunda og vistkerfa, verndun víðerna og friðhelgi. Breyttar áherslur í þjóðgarðastjórnunVægi náttúruverndar í þjóðgörðum miðað við útivist hefur verið breytilegt eftir löndum og þróast í tímans rás. Í bandarískum þjóðgörðum, sem lengi hafa verið fyrirmynd annarra, hefur náttúruvernd löngum haft algeran forgang. Þar eru skotveiðar t.d. bannaðar með öllu þótt í einstöku tilfellum hafi þurft að grípa til grisjunar dýrastofna vegna offjölgunar. Á síðustu áratugum hefur hugmyndafræði varðandi rekstur og stjórnun þjóðgarða á Vesturlöndum þó verið að breytast í þá átt að taka æ meira tillit til hefðbundinna nytja og hefða heimamanna.Þessarar þróunar hefur einnig gætt hér á landi. Fyrir stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs voru hér fjórir þjóðgarðar: Þingvallaþjóðgarður (1930), þjóðgarðurinn í Skaftafelli (1967), þjóðgarðurinn í Jökulsárgljúfrum (1973) og þjóðgarðurinn Snæfellsjökull (2001). Í þeim öllum voru skotveiðar bannaðar og búfjárbeit einnig í tveimur þeirra fyrst nefndu. Búfjárbeit hefur verið heimil í hluta Jökulsárgljúfra og í öllum þjóðgarðinum Snæfellsjökli.Við stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs var sérstaklega tekið mið af breyttri hugmyndafræði. Hefðbundnum nytjum, útivist og margvíslegum áhugamálum almennings hefur verið gefið meira rými þar en í nokkrum öðrum þjóðgarði hér á landi. Sem dæmi má nefna að búfjárbeit og veiðar, þ.m.t. skotveiðar, eru heimilar á yfir helmingi lands utan jökuls. Akstur á snjó er heimill víðast hvar. Sumarakstur er leyfður á um 50 skilgreindum leiðum sem ekki hafa talist til hefðbundinna vega, samtals um 700 km. Landeigendur mega aka utan vega við landbúnaðarstörf svo framarlega sem ekki hljótast spjöll af (sjá tillögu að stjórnunar- og verndaráætlun og meðfylgjandi kort á: www.vatnajokulsthjodgardur.is/starfsemi/a-dofinni/nr/368).Þær takmarkanir sem lagðar eru til varðandi veiðar, akstur og aðrar athafnir manna innan þjóðgarðsins eru aftur á móti afar hófsamar. Þar á meðal er tillaga um 117 km² veiðigriðland á Snæfellsöræfum (3,4% af heildarveiðilendum garðsins) og tillaga um lokun örfárra vegslóða, samtals innan við 50 km. Staðreyndin er því sú að Vatnajökulsþjóðgarður er að þessu leyti „alþýðuvænni" en nokkur annar þjóðgarður hér á landi. Hávær umræða um að verið sé að úthýsa þjóðinni er því ábyrgðarlaus og alröng.Anna Kristín Ólafsdóttir Björn Ármann Ólafsson Böðvar Pétursson Elín Heiða Valsdóttir Hjalti Þór Vignisson Magnús Hallgrímsson Ólöf Ýrr Atladóttir Þórunn Pétursdóttirfulltrúar í stjórn Vatnajökulsþjóðgarðs
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar