Gjaldeyrishöftin losna jafnvel ekki fyrr en krónan hverfur

„Þarf því að horfast í augu við þann möguleika að krónan losni ekki úr viðjum haftanna í fyrirsjáanlegri framtíð og jafnvel að þau heyri ekki sögunni til fyrr en krónan hefur verið gefin upp á bátinn sem gjaldmiðill Íslendinga."

Þetta segir í grein sem Ólafur Ísleifsson, hagfræðingur og lektor í Háskólanum í Reykjavík skrifar í Háskólablaðið sem er nýtt blað á vegum nemendum skólans.

Greinin í heild hljóðar svo: „Íslendingar leituðu til Alþjóðagjaldeyrissjóðsins (AGS) um aðstoð haustið 2008 þegar öll sund höfðu lokast um lánafyrirgreiðslu erlendis frá. Varð Ísland fyrst iðnríkja í þrjátíu ár til að leita til sjóðsins um fyrirgreiðslu af þessu tagi frá því Bretar þágu sams konar aðstoð 1976.

Margt er enn á huldu um tildrög og aðdraganda hrunsins sem fólst annars vegar í stórfelldu gengisfalli krónunnar og hins vegar í þroti bankakerfisins. Af bók Styrmis Gunnarssonar, Umsátrinu, sem styðst við heimildir frá sjónarhóli Seðlabanka Íslands, blasir við að svo hafði þrengt að Íslendingum vorið 2008 að þá þegar virðist hrunið hafa verið orðið nánast óumflýjanlegt. Englandsbanki og Evrópski seðlabankinn virðast í apríl 2008 hafa synjað íslenskum stjórnvöldum um lánveitingar. Ábendingar eða jafnvel tilmæli bárust frá æðstu mönnum um að Íslendingar leituðu á náðir AGS. Af því varð þó ekki fyrr en um haustið og stendur eftir ósvöruð sú spurning af hverju ekki var fyrr tekinn þessi kostur þegar ljóst var orðið að erlent lánsfé var hvergi annars staðar fáanlegt. Sjóðurinn sendi að sínu leyti frá sér villandi skilaboð um stöðu mála með því að halda því fram sumarið 2008 í árlegri skýrslu um úttekt á efnahagsmálum Íslendinga að framtíðarhorfur væru öfundsverðar eins og komist var að orði.

Endurreisn efnahagslífsins kallar á að þjóðin endurheimti traust á alþjóðlegum vettvangi. Efnahagsáætlun með atbeina Alþjóðagjaldeyrissjóðsins markaði fyrsta sporið. Hún felur í sér að meginákvarðanir um stjórn efnahagsmála lúta nú skilmálum og eftirliti sjóðsins.

Efnahagsáætluninni er að meginstefnu ætlað að ná þremur markmiðum. Þau eru virk gjaldeyrisviðskipti og viðunandi stöðugleiki í gengi krónunnar jafnvægi í búskap hins opinbera og lækkun skuldahlutfalla endurreisn bankakerfisins.

Í ljósi reynslunnar af þessari áætlun má segja að árangur hafi náðst á öllum þessum sviðum. Krónan virðist hafa náð brothættu jafnvægi en á lægra gengi en nokkurn óraði fyrir fyrir hrun. Þetta jafnvægi styðst við rammgerð höft á gjaldeyrisviðskiptum og hærra vaxtastig en almennt gerist. Enda þótt engum þurfi að blandast hugur um skaðsemi haftanna virðast þau óumflýjanleg í ljósi þess að engar forsendur eru fyrir að úr landi renni í erlendum gjaldeyri fé erlendra aðila sem streymdi inn fyrir hrun í leit að hærri ávöxtun en annars staðar bauðst. Hætt er við að afnám haftanna myndi valda slíkri áraun á gjaldeyrisvarasjóð Seðlabankans og gengi krónunnar að við það yrði naumast unað. Þarf því að horfast í augu við þann möguleika að krónan losni ekki úr viðjum haftanna í fyrirsjáanlegri framtíð og jafnvel að þau heyri ekki sögunni til fyrr en krónan hefur verið gefin upp á bátinn sem gjaldmiðill Íslendinga.

Ríkisstjórnin lagði í júní 2009 fyrir Alþingi fjögurra ára áætlun um jafnvægi í ríkisbúskapnum sem miðast við að ríkissjóður verði hallalaus á árinu 2013 og þá taki erlendar skuldir ríkissjóðs að lækka sem hlutfall af landsframleiðslu. Fyrsta meginskrefið í þessa átt var stigið með fjárlögum ársins 2010. Önnur skref verða tekin með fjárlögum komandi ára. Mun þá reyna mjög á lækkun útgjalda ríkisssjóðs þar eð naumast verður gengið langt í skattahækkunum til viðbótar þeim sem þegar hafa verið ákveðnar. Fer ekki hjá því að slík lækkun útgjalda um tugi milljarða króna mun reyna á innviði íslensks samfélags og kosta átök á hinu pólitíska sviði.

Tekist hefur að ljúka fjárhagslegi endurskipulagningu bankanna. Felur þetta í sér verulegan árangur enda er starfhæft bankakerfi nauðsynleg forsenda þess að glæða megi efnahag landsmanna nýju lífi og sköpunarþrótti. Hafa mál skipast svo að kröfuhafar tveggja banka hafa leyst þá til sín og tekið við eignarumráðum yfir þeim. Þetta sýnir að á einu ári eftir hrun tókst að gera bankana þannig úr garði að þessi kostur varð fýsilegur í augum hinna erlendu aðila til að bæta upp stórfellt tap á lánveitingum til gömlu bankanna. Enda þótt upplýsingar um hverjir standa að baki kröfum á bankana hafi ekki verið lagðar fram opinberlega verður að gera ráð fyrir að stjórnvöld hafi tryggt sér nægjanlega vitneskju í þessu efni til að geta borið ábyrgð á framkvæmdinni. Má ekki dragast úr hömlu að skýr grein verði gerð fyrir eignarhaldi á bönkunum.

Annað meginskref til að endurheimta traust á alþjóðlegum vettvangi felst í umsókn um að aðild Evrópusambandinu með það fyrir augum að taka upp evruna sem lögeyri hér á landi. Þörf er á skýrri stefnu í gjaldeyris- og peningamálum og viðurkenningu á að fljótandi króna á örsmáu myntsvæði hefur reynst landsmönnum dýrkeypt. Sýnist enginn kostur annar vera raunhæfur en að bindast öðrum þjóðum um samstarf í þessum efnum.

Meginmarkmiðið í efnahagsmálum hlýtur að felast í viðreisn þjóðarbúskaparins og að endurheimta efnahagslegt sjálfstæði Íslendinga. Eðlilegt er að miða við í þessu efni að hafa á fyrri hluta næsta árs lokið með góðum árangri efnahagsáætlun í samstarfi við AGS og hafa kvatt sjóðinn með þökkum fyrir framlag hans þegar minnst verður að 200 ár verða liðin frá fæðingu Jóns Sigurðssonar 17. júní 2011."