Framþróun eða stöðnun? 11. desember 2009 06:00 Hinn 14. nóv. sl. birtist grein eftir mig í Fréttablaðinu þar sem ég færði rök fyrir því að ekki borgaði sig að slá stjórnlagaþingi á frest líkt og forsætisráðherra hefur nú talað fyrir. Einnig gagnrýndi ég þá aðferð sem tilgreind er í frumvarpi til laga um ráðgefandi stjórnlagaþing. Þó að ýmsir ráðamenn reyni að tala á bjartsýnum nótum um ástand og horfur í málum þjóðarinnar, hringja margar viðvörunarbjöllur sem fá fólk til að efast um að allt sé með felldu. Alþingi situr fast í umræðu um Icesave og önnur mikilvæg mál hrannast upp án þess að á þeim sé tekið. Lögspekingar tala í mismunandi áttir um ákvæði stjórnarskrárinnar, hvort fyrirliggjandi samningar við Breta og Hollendinga brjóti í bága við ákvæði hennar eða ekki. Löng hefð er fyrir því að túlka ákvæði hennar frjálslega og jafnvel á allt annan veg en orðanna hljóðan segir til um. Mörg vestræn ríki hafa sérstakan stjórnarskrárdómstól til að kveða úr um svo mikilvæg álitamál en hér á landi hefur verið látið nægja að spyrja háskólaprófessora álits sem oftar en ekki komast að ólíkum niðurstöðum. Fáir mótmæla því að íslensk þjóð stendur á miklum tímamótum. Fyrir liggur að skuldir þjóðarbúsins séu yfir 300% af VLF sem óháðir hagfræðingar hafa sagt vera ávísun á greiðsluþrot. Misskipting auðs hefur sjaldan verið meiri en nú þar sem að afrakstur auðlinda landsins rennur að mestu óskiptur í vasa útvaldra. Um helmingur heimila landsins skuldar hins vegar húsnæðislán sem hafa hækkað langt umfram nokkur eðlileg viðmið og höfuðstólar margra lána hreinlega stökkbreyst sökum gengishruns krónunnar. Landflótti er ekki bara hræðsluáróður heldur staðreynd sem tölur frá Hagstofunni staðfesta. Blessuð vísitalan fer hækkandi með hverjum mánuði sem líður. Stjórnarskráin okkar er jafngömul lýðveldinu en hlutar hennar reyndar mun eldri, enda heimanmundur frá Dönum. Þó svo að sumir (t.d. forseti Íslands) vilji meina að hún hafi ágætlega staðist tímans tönn þá yrði hún seint talin nútímaleg, hvað þá framsækin. Réttindi og skyldur forsetans eru tíundaðar í 30 greinum af 81 en ekki er einu orði minnst á fjölmargt sem skiptir okkur svo miklu máli, t.d. lífsgæði, auðlindir, mengun, fjölmiðla, menningu, sjálfbærni, loftgæði, drykkjarvatn, náttúru og umhverfi. Lítið bólar heldur á mörgum þeim gildum sem nýafstaðinn Þjóðfundur helst dró fram s.s. heiðarleika, virðingu, réttlæti, kærleika og jöfnuð. Fyrirmyndir að nútímalegri stjórnarskrá má finna víðar en á Vesturlöndum. Varla myndi mörgum Íslendingum detta konungsríkið Bútan í hug þegar leitað er eftir góðu fordæmi. Þetta einangraða land í Himalayafjöllum tók í notkun nýja stjórnarskrá árið 2008 sem er allar athygli verð og sýnir í samanburði hvað sú íslenska er takmörkuð og úr sér gengin. Þar eru t.d. settar miklar skyldur á ríkið að standa vörð um náttúru landsins og vistkerfi, að koma í veg fyrir mengun og tryggja öllum öruggt og heilsusamlegt umhverfi. Einnig er þar að finna óvenjulegri hluti eins og tilvísun til „Vergrar Þjóðarhamingju" (e. Gross National Happiness) sem er mæling á félagslegum, umhverfislegum og menningarlegum lífsgæðum. Ríkinu ber að móta sér stefnu og markmið með hamingju fólks að leiðarljósi. Þessi sérstaka nálgun hefur reyndar vakið athygli málsmetandi manna á Vesturlöndum eins og nóbelsverðlaunahafans Joseph Stiglitz og Sarkozy Frakklandsforseta svo að ekki er ólíklegt að einhver „þróuð" ríki taki sér þetta til fyrirmyndar. Konungur Bútan lagði mikla áherslu á að vinna nýrri stjórnarskrá fylgi meðal þjóðarinnar og ferðaðist um öll héruð landsins til að ræða innihald hennar milliliðalaust við fólk. Þannig tók stór hluti þjóðarinnar beinan þátt í mótun hennar og fyrst það var hægt í afskekktu konungsríki í Himalayafjöllum hlýtur það að vera hægt á Íslandi líka. „Ef við horfum upp á Bútan innleiða svo framsækna nýja stjórnarskrá fyrir 21. öldina án þess að gera nokkuð sjálf mun það verða okkur til ævarandi skammar" sagði spænska konan mín sem benti mér á þetta sérstaka frumkvæði þjóðhöfðingjans í Bútan, sjá nánar: http://www.constitution.bt. Þegar þjóðir hætta að setja sér háleit takmörk er næsta víst að hnignun er á næsta leiti. Viljum við áfram vera eftirbátar annarra þjóða? Ætlum við að fórna meiri tíma í að þrasa um skatta og skuldir án þess að huga að grunngildum þjóðfélagsins, sáttmálanum sem við gerum hvert við annað? Ætlum við að leyfa stjórnmálaflokkunum og hagsmunaaðilum innan þeirra að ráðskast með öll okkar mikilvægustu mál? Ætlum við enn um sinn að horfa upp á alþingismenn tala sig hása langt fram á nótt í tilraun til að sporna við framkvæmdavaldinu? Treystum við Alþingi til að rannsaka sig sjálft? Ætlum við að sætta okkur við að dómarar séu skipaðir á pólitískum forsendum? Hvers vegna í ósköpunum eigum við að líða það að auðlindum landsins sé svo illilega misskipt? Hér á enginn að þurfa að líða skort. Höfundur er kvikmyndagerðarmaður og situr í stjórn Borgarahreyfingarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Halldór 28.06.2025 Halldór Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Hinn 14. nóv. sl. birtist grein eftir mig í Fréttablaðinu þar sem ég færði rök fyrir því að ekki borgaði sig að slá stjórnlagaþingi á frest líkt og forsætisráðherra hefur nú talað fyrir. Einnig gagnrýndi ég þá aðferð sem tilgreind er í frumvarpi til laga um ráðgefandi stjórnlagaþing. Þó að ýmsir ráðamenn reyni að tala á bjartsýnum nótum um ástand og horfur í málum þjóðarinnar, hringja margar viðvörunarbjöllur sem fá fólk til að efast um að allt sé með felldu. Alþingi situr fast í umræðu um Icesave og önnur mikilvæg mál hrannast upp án þess að á þeim sé tekið. Lögspekingar tala í mismunandi áttir um ákvæði stjórnarskrárinnar, hvort fyrirliggjandi samningar við Breta og Hollendinga brjóti í bága við ákvæði hennar eða ekki. Löng hefð er fyrir því að túlka ákvæði hennar frjálslega og jafnvel á allt annan veg en orðanna hljóðan segir til um. Mörg vestræn ríki hafa sérstakan stjórnarskrárdómstól til að kveða úr um svo mikilvæg álitamál en hér á landi hefur verið látið nægja að spyrja háskólaprófessora álits sem oftar en ekki komast að ólíkum niðurstöðum. Fáir mótmæla því að íslensk þjóð stendur á miklum tímamótum. Fyrir liggur að skuldir þjóðarbúsins séu yfir 300% af VLF sem óháðir hagfræðingar hafa sagt vera ávísun á greiðsluþrot. Misskipting auðs hefur sjaldan verið meiri en nú þar sem að afrakstur auðlinda landsins rennur að mestu óskiptur í vasa útvaldra. Um helmingur heimila landsins skuldar hins vegar húsnæðislán sem hafa hækkað langt umfram nokkur eðlileg viðmið og höfuðstólar margra lána hreinlega stökkbreyst sökum gengishruns krónunnar. Landflótti er ekki bara hræðsluáróður heldur staðreynd sem tölur frá Hagstofunni staðfesta. Blessuð vísitalan fer hækkandi með hverjum mánuði sem líður. Stjórnarskráin okkar er jafngömul lýðveldinu en hlutar hennar reyndar mun eldri, enda heimanmundur frá Dönum. Þó svo að sumir (t.d. forseti Íslands) vilji meina að hún hafi ágætlega staðist tímans tönn þá yrði hún seint talin nútímaleg, hvað þá framsækin. Réttindi og skyldur forsetans eru tíundaðar í 30 greinum af 81 en ekki er einu orði minnst á fjölmargt sem skiptir okkur svo miklu máli, t.d. lífsgæði, auðlindir, mengun, fjölmiðla, menningu, sjálfbærni, loftgæði, drykkjarvatn, náttúru og umhverfi. Lítið bólar heldur á mörgum þeim gildum sem nýafstaðinn Þjóðfundur helst dró fram s.s. heiðarleika, virðingu, réttlæti, kærleika og jöfnuð. Fyrirmyndir að nútímalegri stjórnarskrá má finna víðar en á Vesturlöndum. Varla myndi mörgum Íslendingum detta konungsríkið Bútan í hug þegar leitað er eftir góðu fordæmi. Þetta einangraða land í Himalayafjöllum tók í notkun nýja stjórnarskrá árið 2008 sem er allar athygli verð og sýnir í samanburði hvað sú íslenska er takmörkuð og úr sér gengin. Þar eru t.d. settar miklar skyldur á ríkið að standa vörð um náttúru landsins og vistkerfi, að koma í veg fyrir mengun og tryggja öllum öruggt og heilsusamlegt umhverfi. Einnig er þar að finna óvenjulegri hluti eins og tilvísun til „Vergrar Þjóðarhamingju" (e. Gross National Happiness) sem er mæling á félagslegum, umhverfislegum og menningarlegum lífsgæðum. Ríkinu ber að móta sér stefnu og markmið með hamingju fólks að leiðarljósi. Þessi sérstaka nálgun hefur reyndar vakið athygli málsmetandi manna á Vesturlöndum eins og nóbelsverðlaunahafans Joseph Stiglitz og Sarkozy Frakklandsforseta svo að ekki er ólíklegt að einhver „þróuð" ríki taki sér þetta til fyrirmyndar. Konungur Bútan lagði mikla áherslu á að vinna nýrri stjórnarskrá fylgi meðal þjóðarinnar og ferðaðist um öll héruð landsins til að ræða innihald hennar milliliðalaust við fólk. Þannig tók stór hluti þjóðarinnar beinan þátt í mótun hennar og fyrst það var hægt í afskekktu konungsríki í Himalayafjöllum hlýtur það að vera hægt á Íslandi líka. „Ef við horfum upp á Bútan innleiða svo framsækna nýja stjórnarskrá fyrir 21. öldina án þess að gera nokkuð sjálf mun það verða okkur til ævarandi skammar" sagði spænska konan mín sem benti mér á þetta sérstaka frumkvæði þjóðhöfðingjans í Bútan, sjá nánar: http://www.constitution.bt. Þegar þjóðir hætta að setja sér háleit takmörk er næsta víst að hnignun er á næsta leiti. Viljum við áfram vera eftirbátar annarra þjóða? Ætlum við að fórna meiri tíma í að þrasa um skatta og skuldir án þess að huga að grunngildum þjóðfélagsins, sáttmálanum sem við gerum hvert við annað? Ætlum við að leyfa stjórnmálaflokkunum og hagsmunaaðilum innan þeirra að ráðskast með öll okkar mikilvægustu mál? Ætlum við enn um sinn að horfa upp á alþingismenn tala sig hása langt fram á nótt í tilraun til að sporna við framkvæmdavaldinu? Treystum við Alþingi til að rannsaka sig sjálft? Ætlum við að sætta okkur við að dómarar séu skipaðir á pólitískum forsendum? Hvers vegna í ósköpunum eigum við að líða það að auðlindum landsins sé svo illilega misskipt? Hér á enginn að þurfa að líða skort. Höfundur er kvikmyndagerðarmaður og situr í stjórn Borgarahreyfingarinnar.
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar