Blendinn fögnuður 9. maí 2005 00:01 Hátíðahöldin í Moskvu í tilefni af því að sextíu ár eru liðin frá stríðslokum í Evrópu eru tvíbent í tvennum skilningi - bæði í nútíma- og sögulegu samhengi. Þjóðir Evrópu líta sigurinn yfir Þýzkalandi nazismans misjöfnum augum, allt eftir því hvert hlutskipti þeirra var í hildarleiknum og í þeirri nýskipan álfunnar sem komst á í kjölfar hans. Þannig neituðu til dæmis forsetar Eistlands og Litháens að þiggja boð Pútíns Rússlandsforseta um að mæta til Moskvu, en hlutskipti Eystrasaltsþjóðanna var sérstaklega biturt þar sem þær voru innlimaðar gegn vilja sínum í Sovétríkin og sluppu ekki úr þeirri prísund fyrr en nærri hálfri öld eftir stríðslokin. Hundruð þúsunda Eista, Letta og Litháa voru send í þrælkunarvinnubúðir í Síberíu. Það er mörgum gleymt að föðurlandsvinir í þessum löndum héldu uppi skæruhernaði gegn Rauða hernum allt fram á sjötta áratuginn; lengst héldu skæruliðar í skógum Litháens út. Einnig var talsverður innanlandsþrýstingur á forseta Póllands að fara hvergi. Hann mat það hins vegar svo að of miklir hagsmunir væru í húfi; sæti hann heima yrði því tekið sem móðgun í Moskvu og góðum samskiptum landanna þannig stefnt í uppnám. Margir Pólverjar telja að Rússar hafi aldrei tilhlýðilega beðist afsökunar á stríðsglæpum á borð við fjöldamorð Rauða hersins í Katyn-skógi á þúsundum yfirmanna úr pólska hernum, sem teknir höfðu verið sem stríðsfangar eftir að Sovétherinn hernam austurhluta Póllands í samræmi við griðasáttmála Hitlers og Stalíns haustið 1939. Ennfremur líta flestir Pólverjar svo á að það hafi verið sögulegt óréttlæti að þeir skyldu hafa lent í helzi Austurblokkarinnar eftir að stríðinu lauk, en ábyrgir fyrir þessu helzi voru ráðamenn í Moskvu. Það er ekki gleymt. Það kemur líka sumum Þjóðverjum spánskt fyrir sjónir að þýzki kanzlarinn skuli vera viðstaddur slíka sigurhátið Rússa, þótt opinberlega séu Þjóðverjar nú gjarnan farnir að líta svo á að sigur bandamanna yfir nazistum hefði einnig falið í sér frelsun þýzku þjóðarinnar undan þeim. Enn eru á lífi margir Þjóðverjar sem þurftu að flýja heimkynni sín undan byssustingjum Rauða hersins (svo sem frá Austur-Prússlandi, Pommern og Slésíu, héruðum sem voru "hreinsuð" af öllum Þjóðverjum); enn eru á lífi margar þýzkar konur sem þurftu að þola nauðganir og ofbeldi sigurreifra hermanna Sovéthersins fyrir 60 árum. Sigurvegararnir skrifa söguna, það er ekkert nýtt, og því hafa þjáningar Þjóðverja ekki átt upp á pallborðið þegar stríðsins er minnzt. Enda hafa Þjóðverjar sjálfir viljað forðast að gefa öðrum ástæðu til að saka þá um að vilja bera þær þjáningar sem herir Hitlers ollu saman við þjáningar Þjóðverja - hvað þá vega þær þjáningar að einhverju leyti upp á móti hver öðrum. En þessi dæmi sem hér hafa verið rakin sýna hvernig slík skrautsýning í Moskvu vekur blendnar tilfinningar í brjóstum ófárra Evrópubúa. Mörgum finnst það hljóma skringilega þegar fyrrverandi KGB-maðurinn Pútín segir að 9. maí 1945 hafi verið "dagur sigurs góðs á illu, frelsis á harðstjórn". Í ræðu yfir marserandi hermönnum sem halda á lofti rauðum gunnfánum og stórum myndum af Stalín. Stórveldishyggja ráðamanna í Moskvu fékk tímabundinn skell er Sovétríkin hrundu fyrir vel rúmum áratug. Með hersýningunni miklu í Moskvu í gær, að viðstöddum Bush Bandaríkjaforseta og leiðtogum ótal annarra landa innan sem utan Evrópu - þar á meðal Íslands - voru Rússar ekki sízt að minna á tilkall sitt til áhrifa í álfunni og heiminum; tilkall sem ekki sízt er beint gegn því sem Pútín og hans menn skynja sem sívaxandi ásælni Bandaríkjanna til áhrifa á því svæði sem þeir telja sitt "náttúrulega" áhrifasvæði, sinn bakgarð. Í þessu ljósi er sérstaklega athyglisverð ferð Bush til Kákasuslýðveldisins Georgíu, þangað sem hann hélt í beinu framhaldi af Moskvuheimsókninni. Í friðsamlegri byltingu, sambærilegri við "appelsínugulu byltinguna" í Úkraínu í vetur sem leið, halda nú menn um stjórnartaumana í Tíflis sem vilja brjótast út úr segulsviði Moskvuvaldsins og styrkja þeim mun meira tengslin í vestur, við Vestur-Evrópu og Bandaríkin. Staðan í þessu fyrrverandi Sovétlýðveldi - hvers frægasti sonur er Josef Vissarianovitsj Dsjúgasvílí, öðru nafni Stalín - er einkar snúin, en tvö héruð þess hafa sagt sig úr lögum við landið og í þessum aðskilnaðarhéruðum eru þúsundir rússneskra "friðargæzluhermanna". Bush, fyrsti Bandaríkjaforsetinn sem verið hefur viðstaddur rússneska stríðssigurhátíð, hældi í Moskvu þætti Rússa í sigrinum á nazistum en tók fram að sovézka hernámið í Mið- og Austur-Evrópu, sem fylgdi í kjölfarið, hefði verið "eitt mesta ranglæti sögunnar". Í Tíflis reyndi hann, án þess að troða Rússum of mikið um tær, að láta heimsókn sína birtast í ljósi þeirra megingilda sem hann vill standa fyrir í alþjóðamálum, það er framgangi frelsis og lýðræðis. Það blasir við að hugsunin af hálfu Bandaríkjastjórnar að baki heimsókna Bush til Moskvu og Tíflis er sú, að sýna með táknrænum hætti að hún líti svo á að sigurinn yfir nazistum og hrun Sovétríkjanna hefðu hvort tveggja verið sigur frelsisins. Og stórveldaleikurinn heldur áfram. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gestapennar Í brennidepli Mest lesið Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán skrifar Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar Sjá meira
Hátíðahöldin í Moskvu í tilefni af því að sextíu ár eru liðin frá stríðslokum í Evrópu eru tvíbent í tvennum skilningi - bæði í nútíma- og sögulegu samhengi. Þjóðir Evrópu líta sigurinn yfir Þýzkalandi nazismans misjöfnum augum, allt eftir því hvert hlutskipti þeirra var í hildarleiknum og í þeirri nýskipan álfunnar sem komst á í kjölfar hans. Þannig neituðu til dæmis forsetar Eistlands og Litháens að þiggja boð Pútíns Rússlandsforseta um að mæta til Moskvu, en hlutskipti Eystrasaltsþjóðanna var sérstaklega biturt þar sem þær voru innlimaðar gegn vilja sínum í Sovétríkin og sluppu ekki úr þeirri prísund fyrr en nærri hálfri öld eftir stríðslokin. Hundruð þúsunda Eista, Letta og Litháa voru send í þrælkunarvinnubúðir í Síberíu. Það er mörgum gleymt að föðurlandsvinir í þessum löndum héldu uppi skæruhernaði gegn Rauða hernum allt fram á sjötta áratuginn; lengst héldu skæruliðar í skógum Litháens út. Einnig var talsverður innanlandsþrýstingur á forseta Póllands að fara hvergi. Hann mat það hins vegar svo að of miklir hagsmunir væru í húfi; sæti hann heima yrði því tekið sem móðgun í Moskvu og góðum samskiptum landanna þannig stefnt í uppnám. Margir Pólverjar telja að Rússar hafi aldrei tilhlýðilega beðist afsökunar á stríðsglæpum á borð við fjöldamorð Rauða hersins í Katyn-skógi á þúsundum yfirmanna úr pólska hernum, sem teknir höfðu verið sem stríðsfangar eftir að Sovétherinn hernam austurhluta Póllands í samræmi við griðasáttmála Hitlers og Stalíns haustið 1939. Ennfremur líta flestir Pólverjar svo á að það hafi verið sögulegt óréttlæti að þeir skyldu hafa lent í helzi Austurblokkarinnar eftir að stríðinu lauk, en ábyrgir fyrir þessu helzi voru ráðamenn í Moskvu. Það er ekki gleymt. Það kemur líka sumum Þjóðverjum spánskt fyrir sjónir að þýzki kanzlarinn skuli vera viðstaddur slíka sigurhátið Rússa, þótt opinberlega séu Þjóðverjar nú gjarnan farnir að líta svo á að sigur bandamanna yfir nazistum hefði einnig falið í sér frelsun þýzku þjóðarinnar undan þeim. Enn eru á lífi margir Þjóðverjar sem þurftu að flýja heimkynni sín undan byssustingjum Rauða hersins (svo sem frá Austur-Prússlandi, Pommern og Slésíu, héruðum sem voru "hreinsuð" af öllum Þjóðverjum); enn eru á lífi margar þýzkar konur sem þurftu að þola nauðganir og ofbeldi sigurreifra hermanna Sovéthersins fyrir 60 árum. Sigurvegararnir skrifa söguna, það er ekkert nýtt, og því hafa þjáningar Þjóðverja ekki átt upp á pallborðið þegar stríðsins er minnzt. Enda hafa Þjóðverjar sjálfir viljað forðast að gefa öðrum ástæðu til að saka þá um að vilja bera þær þjáningar sem herir Hitlers ollu saman við þjáningar Þjóðverja - hvað þá vega þær þjáningar að einhverju leyti upp á móti hver öðrum. En þessi dæmi sem hér hafa verið rakin sýna hvernig slík skrautsýning í Moskvu vekur blendnar tilfinningar í brjóstum ófárra Evrópubúa. Mörgum finnst það hljóma skringilega þegar fyrrverandi KGB-maðurinn Pútín segir að 9. maí 1945 hafi verið "dagur sigurs góðs á illu, frelsis á harðstjórn". Í ræðu yfir marserandi hermönnum sem halda á lofti rauðum gunnfánum og stórum myndum af Stalín. Stórveldishyggja ráðamanna í Moskvu fékk tímabundinn skell er Sovétríkin hrundu fyrir vel rúmum áratug. Með hersýningunni miklu í Moskvu í gær, að viðstöddum Bush Bandaríkjaforseta og leiðtogum ótal annarra landa innan sem utan Evrópu - þar á meðal Íslands - voru Rússar ekki sízt að minna á tilkall sitt til áhrifa í álfunni og heiminum; tilkall sem ekki sízt er beint gegn því sem Pútín og hans menn skynja sem sívaxandi ásælni Bandaríkjanna til áhrifa á því svæði sem þeir telja sitt "náttúrulega" áhrifasvæði, sinn bakgarð. Í þessu ljósi er sérstaklega athyglisverð ferð Bush til Kákasuslýðveldisins Georgíu, þangað sem hann hélt í beinu framhaldi af Moskvuheimsókninni. Í friðsamlegri byltingu, sambærilegri við "appelsínugulu byltinguna" í Úkraínu í vetur sem leið, halda nú menn um stjórnartaumana í Tíflis sem vilja brjótast út úr segulsviði Moskvuvaldsins og styrkja þeim mun meira tengslin í vestur, við Vestur-Evrópu og Bandaríkin. Staðan í þessu fyrrverandi Sovétlýðveldi - hvers frægasti sonur er Josef Vissarianovitsj Dsjúgasvílí, öðru nafni Stalín - er einkar snúin, en tvö héruð þess hafa sagt sig úr lögum við landið og í þessum aðskilnaðarhéruðum eru þúsundir rússneskra "friðargæzluhermanna". Bush, fyrsti Bandaríkjaforsetinn sem verið hefur viðstaddur rússneska stríðssigurhátíð, hældi í Moskvu þætti Rússa í sigrinum á nazistum en tók fram að sovézka hernámið í Mið- og Austur-Evrópu, sem fylgdi í kjölfarið, hefði verið "eitt mesta ranglæti sögunnar". Í Tíflis reyndi hann, án þess að troða Rússum of mikið um tær, að láta heimsókn sína birtast í ljósi þeirra megingilda sem hann vill standa fyrir í alþjóðamálum, það er framgangi frelsis og lýðræðis. Það blasir við að hugsunin af hálfu Bandaríkjastjórnar að baki heimsókna Bush til Moskvu og Tíflis er sú, að sýna með táknrænum hætti að hún líti svo á að sigurinn yfir nazistum og hrun Sovétríkjanna hefðu hvort tveggja verið sigur frelsisins. Og stórveldaleikurinn heldur áfram.
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar