Póstmódernísk hningnun tungunnar 22. september 2004 00:01 Íslenskt mál - Þorgrímur Gestsson blaðamaður og rithöfundur Öðru hverju heyrist sú fullyrðing að vernd og ræktun íslenskrar tungu, sem stundum er nefnd hreintungustefna, leiði til málótta þeirra sem hafi ekki vald á hinu "hreina" máli og því njóti þeir ekki fulls tjáningarfrelsis. Meðal annars hefur verið bent á að nýir ríkisborgarar þessa lands, sem aldir eru upp við önnur tungumál, ráði ekki við "gullaldaríslenskuna" sem málhreinsunarmenn kváðu vilja að við tölum öll. Þetta er í samræmi við þá kenningu að ekkert sé gott og ekkert vont, ekkert vandað og ekkert óvandað. Samkvæmt hinni nýju hugsun, sem stundum er kennd við svonefndan póstmódernisma, er ekki gerður greinarmunur á hámenningu og lágmenningu, iðnaðarpoppi og því sem eitt sinn hét æðri tónlist, fagmennsku og áhugamennsku. Og nú má ekki gera greinarmun á vönduðu málfari og óvönduðu, í nafni lýðræðis skilst mér. En hvað þarf að gerast til þess að þetta takmark náist? Líklega þarf í fyrsta lagi að hætta allri íslenskukennslu í skólum, sem hlýtur að leiða til einföldunar málsins. Þá hverfa líklega smám saman þessar flóknu beygingar sem gera málið svo erfitt (raunar eru sagnbeygingar, nema á sögninni að vera, þegar á hröðu undanhaldi; það er byrjunin). Í öðru lagi þarf landslýður að hætta að lesa góðar bókmenntir. Það leiðir til minnkandi orðaforða því málið okkar varðveittist fyrst og fremst í bókmenntum, fornum og nýjum, og tungutaki alþýðufólks, sem talaði (og talar) mál forfeðranna. Orð, orðasambönd og hugmyndir hætta að erfast frá kynslóð til kynslóðar þar til orðaforðinn verður orðinn svo lítill að allir standa jafnt að vígi. Þegar svo verður komið geta landsmenn líklega allir tjáð sig með svipuðum hætti, enginn betur en annar, málfar allra verður jafnslæmt. Þá verður lýðræðinu víst borgið?! Þó er einn hængur á þessu. Alltaf verður til hópur fólks sem vill tala gott mál, halda uppi heiðri íslenskrar tungu. Það heldur áfram að lesa góðar bókmenntir og auðga mál sitt með fjölbreytilegum orðaforða sem auðveldar því að koma hugsunum sínum í orð, beygja orðin eftir föllum, tölum, háttum og tíðum, hafa þau í réttum kynjum og svo framvegis, og reynir að kenna börnum sín gott mál. Það verður ekki hægt að banna fólki þetta frekar en að tala einfalt og rýrt mál. Hvor hópurinn skyldi verða betri í rökræðum, að standa fyrir máli sínu, sannfæra aðra um ágæti skoðana sinna eftir svona tvo til þrjá áratugi? Skyldu þá berjast um völd og áhrif í þjóðfélaginu annars vegar þeir sem hafa orðsins list á valdi sínu og hins vegar til að mynda þeir sem stjórna hlutabréfaviðskiptum og hafa vald á markaðsöflunum? Hvorir skyldu hafa betur? Eitt er víst að verði þróunin á þennan veg verður unnt að heyra á málfari fólks hvorum hópnum það tilheyrir. Þá verður málfarsleg stéttarskipting. En spurningin er hvor verði yfirstéttin, sú málfátæka eða hin orðríka. Kannski á ég eftir að eiga þess kost, aldraður maður, að fylgjast með þeirri "orðræðu" og þeirri baráttu sem þá fer fram. En að sinni vek ég aðeins athygli á orðum Bretans sem lærði íslensku á viku og mætti síðan í viðtal í Kastljósinu. Þetta er víst tungumálasnillingur sem hefur fjölda tungumála á valdi sínu. Honum gekk furðuvel að gera sig skiljanlegan á íslensku í viðtalinu - en átti þó eðlilega í nokkrum erfiðleikum því hann vantaði orð til að tjá hugsun sína. Hann kom því þó til skila að honum þætti íslenskan ákaflega fallegt mál, algjör "gullmoli", og þeir sem kynnu hana og töluðu hefðu unnið í "tungumálahappdrætti". Annar tungumálasnillingur, Rasmus Kristján Rask, var á svipaðri skoðun á fyrri hluta 19. aldar. Glöggt er gestsaugað. Ég held að einföldun tungunnar sé ekki ráðið heldur að almennilega verði staðið að íslenskukennslu, jafnt fyrir innfædda sem aðflutta Íslendinga. Hvað hina síðarnefndu varðar leysist vandinn af sjálfu sér því næsta kynslóð á eftir að tala fullboðlega íslensku, svo framarlega sem hvergi verði gefið eftir í almennri íslenskukennslu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geymsla Skoðanir Mest lesið Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Mjóddin og pólitík pírata Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson skrifar Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir skrifar Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Drúsar og hörmungarnar í Suwayda Armando Garcia skrifar Skoðun Hjarta samfélagsins í Þorlákshöfn slær við höfnina Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Marserum fyrir jafnrétti í íþróttum Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Magnús og hálfsannleikurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Látum verkin tala fyrir börnin á Gaza Gunnar Axel Axelsson skrifar Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Sjá meira
Íslenskt mál - Þorgrímur Gestsson blaðamaður og rithöfundur Öðru hverju heyrist sú fullyrðing að vernd og ræktun íslenskrar tungu, sem stundum er nefnd hreintungustefna, leiði til málótta þeirra sem hafi ekki vald á hinu "hreina" máli og því njóti þeir ekki fulls tjáningarfrelsis. Meðal annars hefur verið bent á að nýir ríkisborgarar þessa lands, sem aldir eru upp við önnur tungumál, ráði ekki við "gullaldaríslenskuna" sem málhreinsunarmenn kváðu vilja að við tölum öll. Þetta er í samræmi við þá kenningu að ekkert sé gott og ekkert vont, ekkert vandað og ekkert óvandað. Samkvæmt hinni nýju hugsun, sem stundum er kennd við svonefndan póstmódernisma, er ekki gerður greinarmunur á hámenningu og lágmenningu, iðnaðarpoppi og því sem eitt sinn hét æðri tónlist, fagmennsku og áhugamennsku. Og nú má ekki gera greinarmun á vönduðu málfari og óvönduðu, í nafni lýðræðis skilst mér. En hvað þarf að gerast til þess að þetta takmark náist? Líklega þarf í fyrsta lagi að hætta allri íslenskukennslu í skólum, sem hlýtur að leiða til einföldunar málsins. Þá hverfa líklega smám saman þessar flóknu beygingar sem gera málið svo erfitt (raunar eru sagnbeygingar, nema á sögninni að vera, þegar á hröðu undanhaldi; það er byrjunin). Í öðru lagi þarf landslýður að hætta að lesa góðar bókmenntir. Það leiðir til minnkandi orðaforða því málið okkar varðveittist fyrst og fremst í bókmenntum, fornum og nýjum, og tungutaki alþýðufólks, sem talaði (og talar) mál forfeðranna. Orð, orðasambönd og hugmyndir hætta að erfast frá kynslóð til kynslóðar þar til orðaforðinn verður orðinn svo lítill að allir standa jafnt að vígi. Þegar svo verður komið geta landsmenn líklega allir tjáð sig með svipuðum hætti, enginn betur en annar, málfar allra verður jafnslæmt. Þá verður lýðræðinu víst borgið?! Þó er einn hængur á þessu. Alltaf verður til hópur fólks sem vill tala gott mál, halda uppi heiðri íslenskrar tungu. Það heldur áfram að lesa góðar bókmenntir og auðga mál sitt með fjölbreytilegum orðaforða sem auðveldar því að koma hugsunum sínum í orð, beygja orðin eftir föllum, tölum, háttum og tíðum, hafa þau í réttum kynjum og svo framvegis, og reynir að kenna börnum sín gott mál. Það verður ekki hægt að banna fólki þetta frekar en að tala einfalt og rýrt mál. Hvor hópurinn skyldi verða betri í rökræðum, að standa fyrir máli sínu, sannfæra aðra um ágæti skoðana sinna eftir svona tvo til þrjá áratugi? Skyldu þá berjast um völd og áhrif í þjóðfélaginu annars vegar þeir sem hafa orðsins list á valdi sínu og hins vegar til að mynda þeir sem stjórna hlutabréfaviðskiptum og hafa vald á markaðsöflunum? Hvorir skyldu hafa betur? Eitt er víst að verði þróunin á þennan veg verður unnt að heyra á málfari fólks hvorum hópnum það tilheyrir. Þá verður málfarsleg stéttarskipting. En spurningin er hvor verði yfirstéttin, sú málfátæka eða hin orðríka. Kannski á ég eftir að eiga þess kost, aldraður maður, að fylgjast með þeirri "orðræðu" og þeirri baráttu sem þá fer fram. En að sinni vek ég aðeins athygli á orðum Bretans sem lærði íslensku á viku og mætti síðan í viðtal í Kastljósinu. Þetta er víst tungumálasnillingur sem hefur fjölda tungumála á valdi sínu. Honum gekk furðuvel að gera sig skiljanlegan á íslensku í viðtalinu - en átti þó eðlilega í nokkrum erfiðleikum því hann vantaði orð til að tjá hugsun sína. Hann kom því þó til skila að honum þætti íslenskan ákaflega fallegt mál, algjör "gullmoli", og þeir sem kynnu hana og töluðu hefðu unnið í "tungumálahappdrætti". Annar tungumálasnillingur, Rasmus Kristján Rask, var á svipaðri skoðun á fyrri hluta 19. aldar. Glöggt er gestsaugað. Ég held að einföldun tungunnar sé ekki ráðið heldur að almennilega verði staðið að íslenskukennslu, jafnt fyrir innfædda sem aðflutta Íslendinga. Hvað hina síðarnefndu varðar leysist vandinn af sjálfu sér því næsta kynslóð á eftir að tala fullboðlega íslensku, svo framarlega sem hvergi verði gefið eftir í almennri íslenskukennslu.
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun
Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun