Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar 3. júní 2025 11:02 Gervigreind er ekki lengur bara forrit sem fylgir uppskrift líkt og bakari sem bakar sömu kökuna aftur og aftur. Hún er bakaralærlingur sem lærir af reynslunni, prófar sig áfram og býr til nýjar uppskriftir sem enginn kenndi henni beint. Þessi lærlingur er þegar orðinn samstarfsmaður þinn, kennari barnsins þíns og sennilega sá sem mun fara yfir umsókn þína um næsta starf. Vandamálið sem við stöndum frammi fyrir sem þjóð er hins vegar einfalt: Hver er að kenna þessum lærling? Og hvaða gildum fylgir hann? Nýi samstarfsmaðurinn sem lærir allt Fyrirtæki eru í óðaönn að innleiða svokallaða greinda samstarfsaðila (Á ensku; Agents). Þessir gervigreindu lærlingar eru ekki bara spjallforrit; þeir læra af sértækri þekkingu fyrirtækja og taka yfir verkefni á borð við símsvörun, tövupóst samskipti, lögfræðiálit, ráðningar, bókhald, markaðssetningu og jafnvel sölu. Eins og ég hef áður fjallað um eru mörg þessara starfa, sem fyrst verða fyrir áhrifum, unnin af konum, en þessi bylting gengur þvert á allt samfélagið. Ótti við atvinnuleysi er raunverulegur og skiljanlegur. Þúfan milli tæknifjallanna Hvað getum við gert? Ísland er eins og lítil þúfa milli tveggja tæknirisa, Bandaríkjanna og Kína, þar sem þróun gervigreindar er í fullum gangi. Við munum ekki stöðva þessa bylgju. Spurningin er hvernig við bregðumst við henni. En hættan er ekki aðeins menningarleg. Hún er líka efnahagsleg. Með því að reiða okkur eingöngu á erlendar lausnir frá Apple, Google og OpenAI afsölum við okkur gríðarlegri verðmætasköpun. Við hættum að vera framleiðendur og verðum eingöngu neytendur, stafræn nýlenda sem greiðir milljarða til erlendra tæknirisa fyrir innviði framtíðarinnar. Að þróa okkar eigin gervigreind er því ekki spurning um þjóðarstolt, heldur um efnahagslega afkomu. Þegar risar eins og Apple kynna „Apple Intelligence“ og festa gervigreind í sessi sem hluta af stýrikerfum okkar, sjáum við hversu mikilvægt það er að við skiljum ekki aðeins hvað gervigreind er, heldur hverjir móta hana og með hvaða gildi. Þegar við notum kengúrur í stærðfræði í stað þorska Ímyndum okkur að í íslenskum skólum kenni gervigreind stærðfræði með því að leggja saman tvær kengúrur og tvær kengúrur í stað tveggja þorska og tveggja þorska. Ímyndum okkur að saga heimsins sé sýnd út frá Han-ættbálknum í Kína í stað sögu norðursins. Þetta eru raunverulegar afleiðingar þegar menntun og þekking er þjálfuð á erlendum forsendum og síðan yfirfærð beint inn í okkar samfélag án aðlögunar. Íslenska leiðin: Að kenna lærlingnum að telja þorska Ef Íslendingar bregðast ekki við núna gæti gervigreind haft djúpstæð og óafturkræf áhrif á menntun, atvinnu og sjálfsmynd þjóðarinnar. Við megum ekki berjast gegn tækninni heldur verðum við að taka virkan þátt í að móta hana. Tíminn er núna. Til að tryggja að gervigreindin verði íslensk þurfum við skýra áætlun: Efla íslensk gagnasöfn og máltækni. Þetta er undirstaðan, hráefnið í íslenska gervigreind. Án þess getum við aðeins hitað upp erlendar skyndilausnir sem aldrei henta okkur að fullu. Kenna gagnrýna hugsun og tæknilæsi. Við þurfum að ala upp kynslóð sem er ekki bara notandi tækninnar, heldur meðvitaður og gagnrýninn þátttakandi sem spyr hver hannaði hana og í hvaða tilgangi. Styðja íslensk fyrirtæki til að byggja eigin lausnir. Hver íslensk gervigreindarlausn er atvinnutækifæri og skref í átt að efnahagslegu sjálfstæði. Hver erlend lausn er verðmæti sem flæðir úr landi. Móta metnaðarfulla stefnu stjórnvalda. Án skýrrar forystu og stefnu verður þróunin handahófskennd og stjórnast af erlendum risum, ekki okkar eigin þörfum og gildum. Ímyndum okkur framtíð þar sem gervigreind hjálpar okkur að vernda viðkvæm vistkerfi, bætir heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni, gerir okkur kleift að rannsaka fornhandritin okkar á nýjan og dýpri hátt og skapar ný, verðmæt útflutningsstörf. Þetta er framtíðin sem við getum byggt. Spurningin er því ekki hvort við notum gervigreind, heldur hvernig. Ætlum við að tryggja að lærlingurinn læri af íslenskum meisturum, tali okkar tungu og skilji að hér teljum við þorska, ekki kengúrur? Framtíðin verður forrituð, hvort sem okkur líkar betur eða verr. Það er okkar að ákveða hver heldur á lyklaborðinu. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun. Þessi grein er hluti greina raðar um gervigreind, síðustu tvær greinar; Mun mannkynir lifa af gervigreindina? – Erum við sjálf sú fyrirmynd sem við viljum að tæknin læri af? Mun gervigreindin senda konur heim? – Innleiðing gervigreindar mun hafa meiri áhrif á atvinnu kvenna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björgmundur Örn Guðmundsson Mest lesið Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. skrifar Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Svigrúm Eydísar á fölskum grunni Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er handahlaup valdeflandi? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Á jaðrinum með Jesú Daníel Ágúst Gautason skrifar Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Sjá meira
Gervigreind er ekki lengur bara forrit sem fylgir uppskrift líkt og bakari sem bakar sömu kökuna aftur og aftur. Hún er bakaralærlingur sem lærir af reynslunni, prófar sig áfram og býr til nýjar uppskriftir sem enginn kenndi henni beint. Þessi lærlingur er þegar orðinn samstarfsmaður þinn, kennari barnsins þíns og sennilega sá sem mun fara yfir umsókn þína um næsta starf. Vandamálið sem við stöndum frammi fyrir sem þjóð er hins vegar einfalt: Hver er að kenna þessum lærling? Og hvaða gildum fylgir hann? Nýi samstarfsmaðurinn sem lærir allt Fyrirtæki eru í óðaönn að innleiða svokallaða greinda samstarfsaðila (Á ensku; Agents). Þessir gervigreindu lærlingar eru ekki bara spjallforrit; þeir læra af sértækri þekkingu fyrirtækja og taka yfir verkefni á borð við símsvörun, tövupóst samskipti, lögfræðiálit, ráðningar, bókhald, markaðssetningu og jafnvel sölu. Eins og ég hef áður fjallað um eru mörg þessara starfa, sem fyrst verða fyrir áhrifum, unnin af konum, en þessi bylting gengur þvert á allt samfélagið. Ótti við atvinnuleysi er raunverulegur og skiljanlegur. Þúfan milli tæknifjallanna Hvað getum við gert? Ísland er eins og lítil þúfa milli tveggja tæknirisa, Bandaríkjanna og Kína, þar sem þróun gervigreindar er í fullum gangi. Við munum ekki stöðva þessa bylgju. Spurningin er hvernig við bregðumst við henni. En hættan er ekki aðeins menningarleg. Hún er líka efnahagsleg. Með því að reiða okkur eingöngu á erlendar lausnir frá Apple, Google og OpenAI afsölum við okkur gríðarlegri verðmætasköpun. Við hættum að vera framleiðendur og verðum eingöngu neytendur, stafræn nýlenda sem greiðir milljarða til erlendra tæknirisa fyrir innviði framtíðarinnar. Að þróa okkar eigin gervigreind er því ekki spurning um þjóðarstolt, heldur um efnahagslega afkomu. Þegar risar eins og Apple kynna „Apple Intelligence“ og festa gervigreind í sessi sem hluta af stýrikerfum okkar, sjáum við hversu mikilvægt það er að við skiljum ekki aðeins hvað gervigreind er, heldur hverjir móta hana og með hvaða gildi. Þegar við notum kengúrur í stærðfræði í stað þorska Ímyndum okkur að í íslenskum skólum kenni gervigreind stærðfræði með því að leggja saman tvær kengúrur og tvær kengúrur í stað tveggja þorska og tveggja þorska. Ímyndum okkur að saga heimsins sé sýnd út frá Han-ættbálknum í Kína í stað sögu norðursins. Þetta eru raunverulegar afleiðingar þegar menntun og þekking er þjálfuð á erlendum forsendum og síðan yfirfærð beint inn í okkar samfélag án aðlögunar. Íslenska leiðin: Að kenna lærlingnum að telja þorska Ef Íslendingar bregðast ekki við núna gæti gervigreind haft djúpstæð og óafturkræf áhrif á menntun, atvinnu og sjálfsmynd þjóðarinnar. Við megum ekki berjast gegn tækninni heldur verðum við að taka virkan þátt í að móta hana. Tíminn er núna. Til að tryggja að gervigreindin verði íslensk þurfum við skýra áætlun: Efla íslensk gagnasöfn og máltækni. Þetta er undirstaðan, hráefnið í íslenska gervigreind. Án þess getum við aðeins hitað upp erlendar skyndilausnir sem aldrei henta okkur að fullu. Kenna gagnrýna hugsun og tæknilæsi. Við þurfum að ala upp kynslóð sem er ekki bara notandi tækninnar, heldur meðvitaður og gagnrýninn þátttakandi sem spyr hver hannaði hana og í hvaða tilgangi. Styðja íslensk fyrirtæki til að byggja eigin lausnir. Hver íslensk gervigreindarlausn er atvinnutækifæri og skref í átt að efnahagslegu sjálfstæði. Hver erlend lausn er verðmæti sem flæðir úr landi. Móta metnaðarfulla stefnu stjórnvalda. Án skýrrar forystu og stefnu verður þróunin handahófskennd og stjórnast af erlendum risum, ekki okkar eigin þörfum og gildum. Ímyndum okkur framtíð þar sem gervigreind hjálpar okkur að vernda viðkvæm vistkerfi, bætir heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni, gerir okkur kleift að rannsaka fornhandritin okkar á nýjan og dýpri hátt og skapar ný, verðmæt útflutningsstörf. Þetta er framtíðin sem við getum byggt. Spurningin er því ekki hvort við notum gervigreind, heldur hvernig. Ætlum við að tryggja að lærlingurinn læri af íslenskum meisturum, tali okkar tungu og skilji að hér teljum við þorska, ekki kengúrur? Framtíðin verður forrituð, hvort sem okkur líkar betur eða verr. Það er okkar að ákveða hver heldur á lyklaborðinu. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun. Þessi grein er hluti greina raðar um gervigreind, síðustu tvær greinar; Mun mannkynir lifa af gervigreindina? – Erum við sjálf sú fyrirmynd sem við viljum að tæknin læri af? Mun gervigreindin senda konur heim? – Innleiðing gervigreindar mun hafa meiri áhrif á atvinnu kvenna.
Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson Skoðun
Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir Skoðun
Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar
Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson Skoðun
Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir Skoðun