Í skugga kerfis sem brást! Harpa Hildiberg Böðvarsdóttir skrifar 8. maí 2025 00:00 Opið bréf til Velferðarsviðs Reykjavíkurborgar, Félagsbústaða og Félags- og húsnæðismálaráðherra Í vikunni var Sigurbjörg Jónsdóttir borin út úr félagslegu húsnæði sínu í Reykjavík því hún hafði ekki borgað leigu í þrjá mánuði. Hún sat eftir ein og ráðalaus með eigur sínar í plastpokum á gangstéttinni – og Ísland, sem segist byggja á velferð, horfði á. Við sem samfélag þurfum að spyrja okkur: Hvernig getur það gerst að kona sem hefur orðið fyrir ofbeldi í eigin húsnæði og er háð almannatryggingum fái ekki vernd? Hvernig getur tveggja daga fyrirvari verið talinn nægur til að svipta hana öryggi og skjól? Það sem verra er: Þetta er ekki einstakt atvik. Þetta er birtingarmynd kerfis sem oft virkar of hægt, of harðneskjulega og of kerfisbundið gegn þeim sem þurfa mest á hjálp að halda. Við verðum að gera betur. Lausnir sem virka – og ættu að vera sjálfsagðar Það ætti að vera hægt að tryggja að leigugreiðslur fari beint frá Tryggingastofnun (TR) til Félagsbústaða fyrir þá sem búa í félagslegu húsnæði og eiga rétt á bótum. Þetta myndi koma í veg fyrir vanskil og tryggja að fólk í viðkvæmri stöðu lendi ekki á götunni vegna kerfislegra örðugleika. Á Íslandi er hægt að sækja um húsnæðisbætur og sérstakan húsnæðisstuðning sem eru greiddir beint til leigusala og dregnir frá leigu. Þetta ferli krefst þó virkrar þátttöku leigjanda og getur reynst flókið fyrir þá sem glíma við félagslegar eða andlegar áskoranir. Það er því afar mikilvægt að kerfið bjóði upp á einfaldari og sjálfvirkari leið fyrir viðkvæma hópa – t.d. með sérstakri klausu í samningi eða samþykkt við upphaf leigu, þar sem viðkomandi bótakerfi greiðir leiguna beint til leigusala. Norðurlöndin – lausnir með lengri fresti og samningaleið Þótt grunnkerfið á Norðurlöndunum sé svipað því sem tíðkast á Íslandi – að húsnæðisbætur og stuðningur séu veittir beint til leigusala við ákveðnar aðstæður – þá er umtalsverður munur á framkvæmdinni. Í löndum eins og Noregi, Danmörku og Svíþjóð: Er algengt að leigjandi fái mun lengri frest áður en gripið er til aðgerða vegna vanskila. Eru félagslegar þjónustur virkar í því að bjóða samningaleið, aðlögun greiðslna eða tímabundna niðurfellingu. Er meira svigrúm til að virkja aðstoð áður en einstaklingur missir húsnæði. Í þessum löndum er lögð meiri áhersla á samráð, sveigjanleika og varúð áður en gripið er til útburðar – í anda félagslegs réttlætis og velferðar. Húsaleigubætur sem renna beint til leigusala Í Noregi er bostøtte greidd beint til leigusala fyrir þá sem þess óska. Í Danmörku er boligstøtte algeng og oft greidd beint til leigusala. Í Finnlandi er General Housing Allowance greiddur beint til leigusala við ákveðnar aðstæður. Í Svíþjóð er bostadsbidrag yfirleitt greiddur til leigjanda, en hægt er að óska eftir að hann fari beint til leigusala. Önnur kerfi sem veita raunverulegt skjól: 1. Írland – Housing Assistance Payment (HAP) Ríkið greiðir alla leiguna beint til leigusala. Leigjandinn greiðir lítið framlag til sveitarfélagsins. Kerfið er sjálfvirkt og hannað til að tryggja stöðugleika. 2. Bretland – Universal Credit (Housing Element) Ef leigjandi er viðkvæmur (t.d. með örorku, geðraskanir) er leigan greidd beint til leigusala. Ferlið heitir Managed Payment to Landlord og krefst ekki mikillar þátttöku frá einstaklingnum sjálfum. 3. Noregur – Bostøtte + félagslegar greiðslur Í félagslegu húsnæði, ef tekjur eru lágar, getur öll leigan verið greidd úr opinberum sjóðum. Greiðslur fara þá beint til leigusala án milligöngu. Slík kerfi draga úr hættu á vanskilum og útburði, og veita fólki með flóknar aðstæður raunverulegt öryggi. Þetta tryggir bæði öryggi leigjandans og dregur úr álagi á félagsleg úrræði og neyðarskýli. ✍️ Tillaga Við leggjum til að sett verði skýr og mannúðleg reglugerð sem heimilar eða krefst þess í ákveðnum tilfellum, að húsaleiga sé greidd beint frá TR til Félagsbústaða. Þetta myndi: Draga úr hættu á útburði, Létta á félagskerfinu og neyðarskýlum, Veita fólki öruggt skjól sem það hefur lögvarinn rétt á. Kerfið á ekki að verða fólki að falli. Það á að lyfta, vernda og veita öryggi. Við skuldum Sigurbjörgu – og þeim sem eftir fylgja – að bregðast við og breyta kerfinu fólkinu í hag. Heimildir: Félagsbústaðir – Leigusamningur og stuðningur OECD – Norway: Tax and Benefit systems Info Norden – Housing benefit in Sweden National Housing Welfare Statistics – Finland & Denmark Eurofound – Housing insecurity in Europe (skýrslur um félagslegt húsnæði og útburði) Department for Work and Pensions – UK: Universal Credit housing payments Housing Agency Ireland – Overview of HAP (Housing Assistance Payment) Höfundur er Harpa Hildiberg Böðvarsdóttir, trúnaðarmaður Samtaka aðstandenda og fíknisjúkra Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fíkn Málefni heimilislausra Reykjavík Mest lesið Halldór 02.08.2025 Halldór Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Fólkið í flokknum Helgi Áss Grétarsson Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson Skoðun Skoðun Skoðun Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Erum við á leiðinni í hnífavesti? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson skrifar Skoðun Klár fyrir Verslunarmannahelgina? Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Vegið að börnum í pólitískri aðför að ferðaþjónustunni skrifar Skoðun Hið tæra illa Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Ferðamannaiðnaður? Nei, ferðaþjónusta! Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Hæðarveiki og lyf Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Sjá meira
Opið bréf til Velferðarsviðs Reykjavíkurborgar, Félagsbústaða og Félags- og húsnæðismálaráðherra Í vikunni var Sigurbjörg Jónsdóttir borin út úr félagslegu húsnæði sínu í Reykjavík því hún hafði ekki borgað leigu í þrjá mánuði. Hún sat eftir ein og ráðalaus með eigur sínar í plastpokum á gangstéttinni – og Ísland, sem segist byggja á velferð, horfði á. Við sem samfélag þurfum að spyrja okkur: Hvernig getur það gerst að kona sem hefur orðið fyrir ofbeldi í eigin húsnæði og er háð almannatryggingum fái ekki vernd? Hvernig getur tveggja daga fyrirvari verið talinn nægur til að svipta hana öryggi og skjól? Það sem verra er: Þetta er ekki einstakt atvik. Þetta er birtingarmynd kerfis sem oft virkar of hægt, of harðneskjulega og of kerfisbundið gegn þeim sem þurfa mest á hjálp að halda. Við verðum að gera betur. Lausnir sem virka – og ættu að vera sjálfsagðar Það ætti að vera hægt að tryggja að leigugreiðslur fari beint frá Tryggingastofnun (TR) til Félagsbústaða fyrir þá sem búa í félagslegu húsnæði og eiga rétt á bótum. Þetta myndi koma í veg fyrir vanskil og tryggja að fólk í viðkvæmri stöðu lendi ekki á götunni vegna kerfislegra örðugleika. Á Íslandi er hægt að sækja um húsnæðisbætur og sérstakan húsnæðisstuðning sem eru greiddir beint til leigusala og dregnir frá leigu. Þetta ferli krefst þó virkrar þátttöku leigjanda og getur reynst flókið fyrir þá sem glíma við félagslegar eða andlegar áskoranir. Það er því afar mikilvægt að kerfið bjóði upp á einfaldari og sjálfvirkari leið fyrir viðkvæma hópa – t.d. með sérstakri klausu í samningi eða samþykkt við upphaf leigu, þar sem viðkomandi bótakerfi greiðir leiguna beint til leigusala. Norðurlöndin – lausnir með lengri fresti og samningaleið Þótt grunnkerfið á Norðurlöndunum sé svipað því sem tíðkast á Íslandi – að húsnæðisbætur og stuðningur séu veittir beint til leigusala við ákveðnar aðstæður – þá er umtalsverður munur á framkvæmdinni. Í löndum eins og Noregi, Danmörku og Svíþjóð: Er algengt að leigjandi fái mun lengri frest áður en gripið er til aðgerða vegna vanskila. Eru félagslegar þjónustur virkar í því að bjóða samningaleið, aðlögun greiðslna eða tímabundna niðurfellingu. Er meira svigrúm til að virkja aðstoð áður en einstaklingur missir húsnæði. Í þessum löndum er lögð meiri áhersla á samráð, sveigjanleika og varúð áður en gripið er til útburðar – í anda félagslegs réttlætis og velferðar. Húsaleigubætur sem renna beint til leigusala Í Noregi er bostøtte greidd beint til leigusala fyrir þá sem þess óska. Í Danmörku er boligstøtte algeng og oft greidd beint til leigusala. Í Finnlandi er General Housing Allowance greiddur beint til leigusala við ákveðnar aðstæður. Í Svíþjóð er bostadsbidrag yfirleitt greiddur til leigjanda, en hægt er að óska eftir að hann fari beint til leigusala. Önnur kerfi sem veita raunverulegt skjól: 1. Írland – Housing Assistance Payment (HAP) Ríkið greiðir alla leiguna beint til leigusala. Leigjandinn greiðir lítið framlag til sveitarfélagsins. Kerfið er sjálfvirkt og hannað til að tryggja stöðugleika. 2. Bretland – Universal Credit (Housing Element) Ef leigjandi er viðkvæmur (t.d. með örorku, geðraskanir) er leigan greidd beint til leigusala. Ferlið heitir Managed Payment to Landlord og krefst ekki mikillar þátttöku frá einstaklingnum sjálfum. 3. Noregur – Bostøtte + félagslegar greiðslur Í félagslegu húsnæði, ef tekjur eru lágar, getur öll leigan verið greidd úr opinberum sjóðum. Greiðslur fara þá beint til leigusala án milligöngu. Slík kerfi draga úr hættu á vanskilum og útburði, og veita fólki með flóknar aðstæður raunverulegt öryggi. Þetta tryggir bæði öryggi leigjandans og dregur úr álagi á félagsleg úrræði og neyðarskýli. ✍️ Tillaga Við leggjum til að sett verði skýr og mannúðleg reglugerð sem heimilar eða krefst þess í ákveðnum tilfellum, að húsaleiga sé greidd beint frá TR til Félagsbústaða. Þetta myndi: Draga úr hættu á útburði, Létta á félagskerfinu og neyðarskýlum, Veita fólki öruggt skjól sem það hefur lögvarinn rétt á. Kerfið á ekki að verða fólki að falli. Það á að lyfta, vernda og veita öryggi. Við skuldum Sigurbjörgu – og þeim sem eftir fylgja – að bregðast við og breyta kerfinu fólkinu í hag. Heimildir: Félagsbústaðir – Leigusamningur og stuðningur OECD – Norway: Tax and Benefit systems Info Norden – Housing benefit in Sweden National Housing Welfare Statistics – Finland & Denmark Eurofound – Housing insecurity in Europe (skýrslur um félagslegt húsnæði og útburði) Department for Work and Pensions – UK: Universal Credit housing payments Housing Agency Ireland – Overview of HAP (Housing Assistance Payment) Höfundur er Harpa Hildiberg Böðvarsdóttir, trúnaðarmaður Samtaka aðstandenda og fíknisjúkra
Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar
Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun