Gamalt vín á nýjum belgjum Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar 10. apríl 2025 22:30 Fyrir nokkrum dögum var viðtal við formann geðráðs í Speglinum á Rúv. Ástæðan var að ekki er gert ráð fyrir nýju húsnæði fyrir geðdeildir í fjárhagsáætlun ríkisstjórnarinnar. Við hönnun á nýjum Landspítala var ekki gert ráð fyrir þeim og bundnar vonir um að úr því yrði bætt með nýju geðhúsi á næstunni, í heilandi umhverfi með batamiðaðri hönnun. Ég ætla ekki að gera lítið úr þörfinni á nýju húsnæði, byggingar geðdeildarinnar eru barn síns tíma og á Hringbraut hefur byggingin að mínu mati aldrei verið heilandi né hentug fyrir starfsemina. En ég verð svolítið hugsi þegar talað er um batamiðaða hönnun og húsnæði, það hljómar að vísu vel og ég efa ekki góðan hug þeirra sem um málið fjalla. En batamiðað húsnæði er ekki nóg þegar innihaldið er ekki af sama meiði. Er nóg að húsnæðið sé batamiðað? Verður ekki hugmyndafræði meðferðar að vera að sama skapi byggð á bata og batamiðuðum viðhorfum? Því miður eigum við að mínu mati langt í land þarna, meðferð er hér að miklu leyti byggð á læknis- og lyfjafræðilegri hugmyndafræði, sem er að mati margra gengin sér til húðar, og undanfarin ár hefur Alþjóða heilbrigðisstofnunin gefið út fjölda leiðbeininga til heilbrigðisstarfsfólks um að draga úr þessum áherslum og fara að vinna meira með sálfélagslega þætti, svo sem sögu fólks og samfélagslegar aðstæður. Er ekki gullið tækifæri núna að endurhugsa og breyta þessu úr sér gengna kerfi? Hvernig væri að skoða Trieste-líkanið svokallaða sem var byltingarkennt frumkvöðlastarf hins ítalska geðlæknis Franco Basaglia í Trieste á norðurhluta Ítalíu á áttunda áratug síðustu aldar? Hugmyndafræði hans byggðist á mannréttindum, virðingu og þeirri skoðun að fólk með geðrænar áskoranir ætti ekki að loka inni á stofnunum, heldur ætti að styðja til lífs og fullrar þátttöku í samfélaginu. Alþjóða heilbrigðisstofnunin hefur viðurkennt Trieste-líkanið sem staðal á heimsvísu fyrir samfélagsgeðþjónustu, með áherslum sínum á persónuleg tengsl, fjölskylduþátttöku, bættum lífsskilyrðum og tækifærum til vinnu og tómstunda. Þess má geta að í Trieste er Alþjóðaheilbrigðisstofnunin með samvinnumiðstöð fyrir rannsóknir og þjálfun í geðheilbrigðismálum. (WHO collaborating Centre for Research and Training in Mental Health). Lykilatriði í hugmyndafræði Trieste-líkansins eru: Lokun hefðbundinna geðsjúkrahúsa og lokaðra geðdeilda: með bráðaplássum á almennum spítölum og legupláss á geðmiðstöðvum. Með 240.000 íbúa eru 6 bráðapláss á almennum spítala og 30 á geðmiðstöðvum í Trieste. Samfélagsgeðþjónusta: þar sem boðið er upp á geðteymi af ýmsum toga, allt eftir þörfum, geðmiðstöðvar með legupláss, áhersla á atvinnuþátttöku og heimili við hæfi, fjölskyldustuðning, fræðslu til almennings til að minnka fordóma og auka inngildingu. Heildræna nálgun: ekki bara lyfjameðferð, heldur áherslu á húsnæði, atvinnu, næringu, félagsleg tengsl og persónulegar óskir. Í Trieste eru samvinnufélög notenda sem reka kaffihús, gistiheimili, gróðurhús og margt fleira. Samvinna: Notendur þjónustunnar eru virkir þátttakendur í meðferðinni og við gerð áætlana, mikil áhersla á samtalið og samstarfið. Opin samtöl (open dialogue) hafa verið tekin inn í meðferð við geðrofi. Þessi nálgun hefur haft áhrif á endurskoðun geðheilbrigðiskerfa víða um heim, árangurinn hefur falist í fækkun innlagna, minnkun nauðungar í meðferð og færri alvarlegum afleiðingum geðrænna áskorana. Hún þykir auðvitað mjög róttæk og það þarf að breyta ýmsu til að koma henni á koppinn Þótt ýmsu hafi verið breytt og fólk ílengist ekki á stofnunum er samfélagsgeðþjónustan hér enn brotakennd, vægast sagt. En hér höfum við tækifæri, við erum fámenn, rík, notendur hafa verið að eflast og við eigum margt ágætt fagfólk. Á Ítalíu hefur líkanið átt undir högg að sækja undanfarið, mjög íhaldssöm öfl hafa reynt að eyðileggja það með ýmsum ráðum, en margir hafa komið því til stuðnings, svo sem geðlæknirinn Allan Francis, sálfræðingurinn Vincento Passante og fleiri. Hér þarf að mínu mati meira en batamiðað húsnæði, hér þarf róttækar breytingar svo að hin svokallaða batamiðaða þjónusta í geðheilbrigðiskerfinu virki ekki eins og sykraður glassúr yfir sama, gamla þreytta kerfið. Höfundur er geðhjúkrunarfræðingur. Hægt að lesa um Trieste-líkanið: World Health Organization. Guidance on Community Mental Health Services: Promoting Person-Centred andRights-BasedApproaches. WHO, 2021. https://www.who.int/publications/i/item/9789240025707 The Independent, 22 June 2021. https://www.independent.co.uk/independentpremium/world/trieste-mental-health-italy-politics-b1870595.html Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Heilbrigðismál Mest lesið D-vítamín mín besta forvörn Auður Elisabet Jóhannsdóttir Skoðun Við vitum alveg upphafið Guðný Níelsen Skoðun Varalitur á skattagrísinum Helgi Brynjarsson Skoðun Leiðréttingin leiðrétt Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson Skoðun Það er flókið að eiga næstum 500 milljarða króna á Íslandi Þórður Snær Júlíusson Skoðun Hugrekki getur af sér hugrekki Þorbjörg Þorvaldsdóttir Skoðun Mikilvægt skref til sáttar Guðmundur Ari Sigurjónsson Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 3/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Hvað skiptir okkur mestu máli? Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun Níðingsverk Jón Daníelsson Skoðun Skoðun Skoðun Gjaldfrjálsar skólamáltíðir – margþættur ávinningur Ludvig Guðmundsson,Guðrún E. Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Orkuöflun á eyjaklösum - Vestmannaeyjar og Orkneyjar Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Hugrekki getur af sér hugrekki Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun D-vítamín mín besta forvörn Auður Elisabet Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Húmanisminn í kærleikanum og kærleikurinn í húmanismanum Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Helför gyðinga gegn íbúum Palestínu Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Leiðréttingin leiðrétt Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson skrifar Skoðun Hvað skiptir okkur mestu máli? Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægt skref til sáttar Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Staðið með þjóðinni Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Við vitum alveg upphafið Guðný Níelsen skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 3/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Varalitur á skattagrísinum Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Við eigum ekki efni á vonleysi né uppgjöf Magnús Magnússon skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Kafli eitt: Tómlæti Íslendinga Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þegar líða fer að jólum Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Svansvottaðar íbúðir – fjárfesting í lífsgæðum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun D-vítamín mín besta forvörn Auður Elisabet Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hættulegt tal Sjálfstæðisflokksins og Viðskiptaráðs Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Þetta má ekki gerast aftur! - Álag á útsvar Sveinn Ægir Birgisson skrifar Skoðun Meistaragráða í lífsreynslu Elín Ebba Ásmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórnvöld, Óskar á heima hér! Þóra Andrésdóttir skrifar Skoðun Dvel þú í draumahöll Hugrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Níðingsverk Jón Daníelsson skrifar Skoðun Umhverfi, heilsa og skólamáltíðir Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Æji nei innflytjendur Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Stríðsglæpir sem munu ekki gleymast! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Samstaða, kjarkur og þor Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Það er betra fyrir okkur öll að Háskóli Íslands efli fjarnám Darri Rafn Hólmarsson skrifar Sjá meira
Fyrir nokkrum dögum var viðtal við formann geðráðs í Speglinum á Rúv. Ástæðan var að ekki er gert ráð fyrir nýju húsnæði fyrir geðdeildir í fjárhagsáætlun ríkisstjórnarinnar. Við hönnun á nýjum Landspítala var ekki gert ráð fyrir þeim og bundnar vonir um að úr því yrði bætt með nýju geðhúsi á næstunni, í heilandi umhverfi með batamiðaðri hönnun. Ég ætla ekki að gera lítið úr þörfinni á nýju húsnæði, byggingar geðdeildarinnar eru barn síns tíma og á Hringbraut hefur byggingin að mínu mati aldrei verið heilandi né hentug fyrir starfsemina. En ég verð svolítið hugsi þegar talað er um batamiðaða hönnun og húsnæði, það hljómar að vísu vel og ég efa ekki góðan hug þeirra sem um málið fjalla. En batamiðað húsnæði er ekki nóg þegar innihaldið er ekki af sama meiði. Er nóg að húsnæðið sé batamiðað? Verður ekki hugmyndafræði meðferðar að vera að sama skapi byggð á bata og batamiðuðum viðhorfum? Því miður eigum við að mínu mati langt í land þarna, meðferð er hér að miklu leyti byggð á læknis- og lyfjafræðilegri hugmyndafræði, sem er að mati margra gengin sér til húðar, og undanfarin ár hefur Alþjóða heilbrigðisstofnunin gefið út fjölda leiðbeininga til heilbrigðisstarfsfólks um að draga úr þessum áherslum og fara að vinna meira með sálfélagslega þætti, svo sem sögu fólks og samfélagslegar aðstæður. Er ekki gullið tækifæri núna að endurhugsa og breyta þessu úr sér gengna kerfi? Hvernig væri að skoða Trieste-líkanið svokallaða sem var byltingarkennt frumkvöðlastarf hins ítalska geðlæknis Franco Basaglia í Trieste á norðurhluta Ítalíu á áttunda áratug síðustu aldar? Hugmyndafræði hans byggðist á mannréttindum, virðingu og þeirri skoðun að fólk með geðrænar áskoranir ætti ekki að loka inni á stofnunum, heldur ætti að styðja til lífs og fullrar þátttöku í samfélaginu. Alþjóða heilbrigðisstofnunin hefur viðurkennt Trieste-líkanið sem staðal á heimsvísu fyrir samfélagsgeðþjónustu, með áherslum sínum á persónuleg tengsl, fjölskylduþátttöku, bættum lífsskilyrðum og tækifærum til vinnu og tómstunda. Þess má geta að í Trieste er Alþjóðaheilbrigðisstofnunin með samvinnumiðstöð fyrir rannsóknir og þjálfun í geðheilbrigðismálum. (WHO collaborating Centre for Research and Training in Mental Health). Lykilatriði í hugmyndafræði Trieste-líkansins eru: Lokun hefðbundinna geðsjúkrahúsa og lokaðra geðdeilda: með bráðaplássum á almennum spítölum og legupláss á geðmiðstöðvum. Með 240.000 íbúa eru 6 bráðapláss á almennum spítala og 30 á geðmiðstöðvum í Trieste. Samfélagsgeðþjónusta: þar sem boðið er upp á geðteymi af ýmsum toga, allt eftir þörfum, geðmiðstöðvar með legupláss, áhersla á atvinnuþátttöku og heimili við hæfi, fjölskyldustuðning, fræðslu til almennings til að minnka fordóma og auka inngildingu. Heildræna nálgun: ekki bara lyfjameðferð, heldur áherslu á húsnæði, atvinnu, næringu, félagsleg tengsl og persónulegar óskir. Í Trieste eru samvinnufélög notenda sem reka kaffihús, gistiheimili, gróðurhús og margt fleira. Samvinna: Notendur þjónustunnar eru virkir þátttakendur í meðferðinni og við gerð áætlana, mikil áhersla á samtalið og samstarfið. Opin samtöl (open dialogue) hafa verið tekin inn í meðferð við geðrofi. Þessi nálgun hefur haft áhrif á endurskoðun geðheilbrigðiskerfa víða um heim, árangurinn hefur falist í fækkun innlagna, minnkun nauðungar í meðferð og færri alvarlegum afleiðingum geðrænna áskorana. Hún þykir auðvitað mjög róttæk og það þarf að breyta ýmsu til að koma henni á koppinn Þótt ýmsu hafi verið breytt og fólk ílengist ekki á stofnunum er samfélagsgeðþjónustan hér enn brotakennd, vægast sagt. En hér höfum við tækifæri, við erum fámenn, rík, notendur hafa verið að eflast og við eigum margt ágætt fagfólk. Á Ítalíu hefur líkanið átt undir högg að sækja undanfarið, mjög íhaldssöm öfl hafa reynt að eyðileggja það með ýmsum ráðum, en margir hafa komið því til stuðnings, svo sem geðlæknirinn Allan Francis, sálfræðingurinn Vincento Passante og fleiri. Hér þarf að mínu mati meira en batamiðað húsnæði, hér þarf róttækar breytingar svo að hin svokallaða batamiðaða þjónusta í geðheilbrigðiskerfinu virki ekki eins og sykraður glassúr yfir sama, gamla þreytta kerfið. Höfundur er geðhjúkrunarfræðingur. Hægt að lesa um Trieste-líkanið: World Health Organization. Guidance on Community Mental Health Services: Promoting Person-Centred andRights-BasedApproaches. WHO, 2021. https://www.who.int/publications/i/item/9789240025707 The Independent, 22 June 2021. https://www.independent.co.uk/independentpremium/world/trieste-mental-health-italy-politics-b1870595.html
Skoðun Gjaldfrjálsar skólamáltíðir – margþættur ávinningur Ludvig Guðmundsson,Guðrún E. Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Húmanisminn í kærleikanum og kærleikurinn í húmanismanum Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar