Er apótekið opið? – af skyldum lyfsala Már Egilsson skrifar 6. júní 2023 14:31 Lyfsalar og apótek eru mikilvægur hlekkur í samfellu heilbrigðisþjónustunnar og bera ábyrgð á að aðgengi fólks sé tryggt að þeirri lyfjameðferð sem þörf er á, þegar hennar er þörf. Það kemur því mörgum spánskt fyrir sjónir, hversu takmarkaður opnunartími apóteka er, sérstaklega á landsbyggðinni og þar með hversu skert aðgengi margra Íslendinga er að nauðsynlegum lyfjum. Það er þó ljóst að sjúkdómar og einkenni spyrja ekki alltaf hvort sé dagur eða nótt og getur verið mikilvægt að meðferð hefjist fyrr en seinna ef um bráð veikindi er að ræða, ekki er síður mikilvægt að besta lyfjameðferð sem þörf er á hverju sinni, standi til boða. Á höfuðborgarsvæðinu sinnir kvöldþjónusta Læknavaktar íbúum fram á kvöld og er lyfsala í nálægu húsnæði opið til miðnættis. Næturþjónustu höfuðborgarsvæðis er að mestu sinnt af Bráðamóttöku Landspítala og þar hafa læknar og þeirra sjúklingar aðgang að lyfjalager eða apóteki sjúkrahússins. Fjarri höfuðborginni á hinn bóginn, er læknir á vegum heilsugæslu iðulega á gæsluvakt fyrir ákveðið svæði allan sólarhringinn og er gert ráð fyrir að viðkomandi sinni bráðum veikindum sem ekki alltaf krefjast innlagnar á sjúkrahús eða meðferðar á bráðamóttöku. Ég þori að fullyrða að á hverjum einasta degi koma hins vegar upp tilvik þar sem veikt fólk á landsbyggð, lendir í því að þurfa tiltekna lyfjameðferð utan dagvinnu en ekkert apótek er opið til að afhenda fólki þau lyf sem læknir telur nauðsynleg. Það leiðir því miður oft til ónákvæmrar meðferðar þegar lyf eru tekin úr lyfjaskáp heilsugæslu sem er með takmörkuðu úrvali, eða til þess að töf verður á að meðferð hefjist, ef bíða þarf til næsta dags eða fram yfir helgi. Þessi staða er uppi á stórum svæðum víða um land, að bróðurpart sólarhrings virka daga, sunnudaga og helgidaga eru engin apótek opin til að þjónusta veika Íslendinga og aðra sem dvelja hér á landi. Sem dæmi má nefna að alla virka daga eftir klukkan 18:00 eru engin apótek opin á öllu Austurlandi, og að sama skapi er ekki eitt einasta apótek opið frá kl 14:00 á laugardögum til mánudags kl 10:00 – í öllum landsfjórðungnum eins og hann leggur sig. Til að koma til móts við þennan skort á þjónustu og framboði smásala lyfja, hefur algjör lágmarkslausn orðið ofan á, sem má deila um hvort sé fullnægjandi og hvort eigi að vera föst í sessi enda má segja að hún sé hvorki fugl né fiskur. Þannig hefur verið komið upp skáp inni á heilsugæslum í héraði, með völdum lyfjum úr apótekinu sem læknar afgreiða úr utan opnunartíma apótekanna og sem starfsmenn apóteka fylla á. Skárra en ekkert vissulega, en því miður er framboðið í þessum skápum afar naumt og ábyrgð á áfyllingu oft á tíðum ekki tekin nægilega alvarlega. Með þessari lágmarkslausn, leggja lyfsalar litla fingur á plóg en sleppa undan þeim kostnaði, ábyrgð og vinnu sem felst í vaktskyldu sem væri til að mynda hægt að hafa innifalin í rekstrarleyfi apóteka. Má þá hafa í huga að ekki er heimilt að selja flest lyf í öðrum verslunum. Engin lög eða reglugerðir virðast heldur skilgreina ábyrgð lyfsala á framboði eða áfyllingu lyfjaskápa á heilsugæslu og er hipsumhaps hve reglulega er fyllt á þá, misjafnt eftir tímabilum og svæðum. Það sem meira er sumir lyfsalar verða samdauna þessari greiðvikni heilsugæslunnar og malda jafnvel í móinn þegar læknar óska eftir að auka úrval neyðarlyfja í lyfjaskáp með það í huga að bæta gæði og öryggi þjónustunnar. Lyfsalar taka því þá sem gefnu og virðast hafa gleymt þeim sparnaði og vinnu sem heilbrigðisstofnanir og vakthafandi læknar viðkomandi svæða hafa tekið á sig fyrir þeirra hönd. Árið 2020 voru ný lyfjalög samþykkt á alþingi og taka þau m.a. mið af reglugerðum og tilskipunum EES og ESB. Þar eru tilgreind í fyrsta kafla, markmið laganna m.a.: „að tryggja landsmönnum nægilegt framboð af nauðsynlegum lyfjum [...]“ Þrátt fyrir þessi göfugu orð, þá er ábyrgð lyfsala, hvergi nægilega vel skilgreind þegar lengra er lesið. Smásöluaðilar lyfja hafa því væntanlega ekki lögformlegar skyldur eða ábyrgð hvað varðar opnunartíma eða vaktskyldu lyfjafræðinga en víkjast því miður undan siðferðislegu skyldunni eða hafa ekki leitt hugann að henni. Ásýndin vekur upp þá spurningu hvort starfsemin grundvallist einungis á arðsemi án þess að litið sé til ábyrgðar og skyldu gagnvart Íslendingum sem veikjast. Mætti segja að með skeytingarleysinu sé lítið gert úr mikilvægi lyfjafræðinga og hlutverki þeirra við veitingu heilbrigðisþjónustu, að rétt sé staðið að málum við lyfjablöndun, ráðgjöf og afhendingu lyfja. Taka má dæmi af stórri keðju apóteka hérlendis með útibú víða um land sem greiddi sér hálfan milljarð í arð árið 2022. Rekstrargrundvöllurinn hlýtur að vera til staðar fyrir rýmri opnunartíma eða bakvakt lyfjafræðings, þó ekki væri nema miðsvæðis á einum landsfjórðungi. Hugsanlega telja stóru verslunarkeðjurnar að apótek séu barn síns tíma á landsbyggð og sala á lyfjum sé ekki nægilega arðbær til að veita megi neyðarþjónustu utan dagvinnu. Ef apótekum á einkamarkaði tekst ekki að tryggja aðgengi landsmanna að lyfjum, þá þarf að finna aðrar lausnir. Enda getur tímanleg og rétt lyfjameðferð oft á tíðum komið í veg fyrir að veikindi versni, eða þegar best lætur komið í veg fyrir sjúkrahúsinnlögn. OLLE [of langt, las ekki]: Tryggja þarf aðgengi allra Íslendinga að nauðsynlegum lyfjum, hvenær sem þeirra er þörf. Ein leið væri að skilgreina nánar með reglugerð eða í rekstraleyfi, ábyrgð lyfsala gagnvart rúmum opnunartíma eða vaktþjónustu lyfjafræðinga utan dagvinnu. Höfundur er heimilislæknir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lyf Heilbrigðismál Mest lesið Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson Skoðun Þegar Dagur lét mig hrasa á gangstéttarhellu Björn Teitsson Skoðun Ætlar Ísland að fara sömu leið og Evrópa í útlendingamálum? Kári Allansson Skoðun Skoðun Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Búum til pláss fyrir framtíðina Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar Skoðun Kveikjum neistann um allt land Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar Ísland að fara sömu leið og Evrópa í útlendingamálum? Kári Allansson skrifar Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson skrifar Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson skrifar Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul skrifar Skoðun Meira að segja formaður Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Gaza sveltur til dauða - Tími bréfaskrifta er löngu liðinn Magnús Magnússon,Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Steypuklumpablætið í borginni Ragnhildur Alda María Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Kærum og beitum Ísrael viðskiptabanni! Pétur Heimisson skrifar Skoðun Blæðandi vegir Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun Fái einstaklingar sem eru hættulegir sjálfum sér ekki viðeigandi búsetuúrræði blasir við mikill harmleikur Elínborg Björnsdóttir skrifar Skoðun Hroki og hleypidómar - syngur Jónas Sen? Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Sveitarfélög gegna lykilhlutverki í vistvænni mannvirkjagerð Guðrún Lilja Kristinsdóttir,Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun „Nýtt veiðigjald: sátt byggð á hagkvæmni“ Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Opinber áskorun til prófessorsins Brynjar Karl Sigurðsson skrifar Skoðun Nærvera Héðinn Unnsteinsson skrifar Skoðun Þegar Dagur lét mig hrasa á gangstéttarhellu Björn Teitsson skrifar Skoðun Þessi jafnlaunavottun... Sunna Arnardottir skrifar Skoðun Heilsuspillandi minnisleysi í boði Sjálfstæðisflokksins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun #BLESSMETA – fyrsta grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Dáleiðsla er ímyndun ein Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Lyfsalar og apótek eru mikilvægur hlekkur í samfellu heilbrigðisþjónustunnar og bera ábyrgð á að aðgengi fólks sé tryggt að þeirri lyfjameðferð sem þörf er á, þegar hennar er þörf. Það kemur því mörgum spánskt fyrir sjónir, hversu takmarkaður opnunartími apóteka er, sérstaklega á landsbyggðinni og þar með hversu skert aðgengi margra Íslendinga er að nauðsynlegum lyfjum. Það er þó ljóst að sjúkdómar og einkenni spyrja ekki alltaf hvort sé dagur eða nótt og getur verið mikilvægt að meðferð hefjist fyrr en seinna ef um bráð veikindi er að ræða, ekki er síður mikilvægt að besta lyfjameðferð sem þörf er á hverju sinni, standi til boða. Á höfuðborgarsvæðinu sinnir kvöldþjónusta Læknavaktar íbúum fram á kvöld og er lyfsala í nálægu húsnæði opið til miðnættis. Næturþjónustu höfuðborgarsvæðis er að mestu sinnt af Bráðamóttöku Landspítala og þar hafa læknar og þeirra sjúklingar aðgang að lyfjalager eða apóteki sjúkrahússins. Fjarri höfuðborginni á hinn bóginn, er læknir á vegum heilsugæslu iðulega á gæsluvakt fyrir ákveðið svæði allan sólarhringinn og er gert ráð fyrir að viðkomandi sinni bráðum veikindum sem ekki alltaf krefjast innlagnar á sjúkrahús eða meðferðar á bráðamóttöku. Ég þori að fullyrða að á hverjum einasta degi koma hins vegar upp tilvik þar sem veikt fólk á landsbyggð, lendir í því að þurfa tiltekna lyfjameðferð utan dagvinnu en ekkert apótek er opið til að afhenda fólki þau lyf sem læknir telur nauðsynleg. Það leiðir því miður oft til ónákvæmrar meðferðar þegar lyf eru tekin úr lyfjaskáp heilsugæslu sem er með takmörkuðu úrvali, eða til þess að töf verður á að meðferð hefjist, ef bíða þarf til næsta dags eða fram yfir helgi. Þessi staða er uppi á stórum svæðum víða um land, að bróðurpart sólarhrings virka daga, sunnudaga og helgidaga eru engin apótek opin til að þjónusta veika Íslendinga og aðra sem dvelja hér á landi. Sem dæmi má nefna að alla virka daga eftir klukkan 18:00 eru engin apótek opin á öllu Austurlandi, og að sama skapi er ekki eitt einasta apótek opið frá kl 14:00 á laugardögum til mánudags kl 10:00 – í öllum landsfjórðungnum eins og hann leggur sig. Til að koma til móts við þennan skort á þjónustu og framboði smásala lyfja, hefur algjör lágmarkslausn orðið ofan á, sem má deila um hvort sé fullnægjandi og hvort eigi að vera föst í sessi enda má segja að hún sé hvorki fugl né fiskur. Þannig hefur verið komið upp skáp inni á heilsugæslum í héraði, með völdum lyfjum úr apótekinu sem læknar afgreiða úr utan opnunartíma apótekanna og sem starfsmenn apóteka fylla á. Skárra en ekkert vissulega, en því miður er framboðið í þessum skápum afar naumt og ábyrgð á áfyllingu oft á tíðum ekki tekin nægilega alvarlega. Með þessari lágmarkslausn, leggja lyfsalar litla fingur á plóg en sleppa undan þeim kostnaði, ábyrgð og vinnu sem felst í vaktskyldu sem væri til að mynda hægt að hafa innifalin í rekstrarleyfi apóteka. Má þá hafa í huga að ekki er heimilt að selja flest lyf í öðrum verslunum. Engin lög eða reglugerðir virðast heldur skilgreina ábyrgð lyfsala á framboði eða áfyllingu lyfjaskápa á heilsugæslu og er hipsumhaps hve reglulega er fyllt á þá, misjafnt eftir tímabilum og svæðum. Það sem meira er sumir lyfsalar verða samdauna þessari greiðvikni heilsugæslunnar og malda jafnvel í móinn þegar læknar óska eftir að auka úrval neyðarlyfja í lyfjaskáp með það í huga að bæta gæði og öryggi þjónustunnar. Lyfsalar taka því þá sem gefnu og virðast hafa gleymt þeim sparnaði og vinnu sem heilbrigðisstofnanir og vakthafandi læknar viðkomandi svæða hafa tekið á sig fyrir þeirra hönd. Árið 2020 voru ný lyfjalög samþykkt á alþingi og taka þau m.a. mið af reglugerðum og tilskipunum EES og ESB. Þar eru tilgreind í fyrsta kafla, markmið laganna m.a.: „að tryggja landsmönnum nægilegt framboð af nauðsynlegum lyfjum [...]“ Þrátt fyrir þessi göfugu orð, þá er ábyrgð lyfsala, hvergi nægilega vel skilgreind þegar lengra er lesið. Smásöluaðilar lyfja hafa því væntanlega ekki lögformlegar skyldur eða ábyrgð hvað varðar opnunartíma eða vaktskyldu lyfjafræðinga en víkjast því miður undan siðferðislegu skyldunni eða hafa ekki leitt hugann að henni. Ásýndin vekur upp þá spurningu hvort starfsemin grundvallist einungis á arðsemi án þess að litið sé til ábyrgðar og skyldu gagnvart Íslendingum sem veikjast. Mætti segja að með skeytingarleysinu sé lítið gert úr mikilvægi lyfjafræðinga og hlutverki þeirra við veitingu heilbrigðisþjónustu, að rétt sé staðið að málum við lyfjablöndun, ráðgjöf og afhendingu lyfja. Taka má dæmi af stórri keðju apóteka hérlendis með útibú víða um land sem greiddi sér hálfan milljarð í arð árið 2022. Rekstrargrundvöllurinn hlýtur að vera til staðar fyrir rýmri opnunartíma eða bakvakt lyfjafræðings, þó ekki væri nema miðsvæðis á einum landsfjórðungi. Hugsanlega telja stóru verslunarkeðjurnar að apótek séu barn síns tíma á landsbyggð og sala á lyfjum sé ekki nægilega arðbær til að veita megi neyðarþjónustu utan dagvinnu. Ef apótekum á einkamarkaði tekst ekki að tryggja aðgengi landsmanna að lyfjum, þá þarf að finna aðrar lausnir. Enda getur tímanleg og rétt lyfjameðferð oft á tíðum komið í veg fyrir að veikindi versni, eða þegar best lætur komið í veg fyrir sjúkrahúsinnlögn. OLLE [of langt, las ekki]: Tryggja þarf aðgengi allra Íslendinga að nauðsynlegum lyfjum, hvenær sem þeirra er þörf. Ein leið væri að skilgreina nánar með reglugerð eða í rekstraleyfi, ábyrgð lyfsala gagnvart rúmum opnunartíma eða vaktþjónustu lyfjafræðinga utan dagvinnu. Höfundur er heimilislæknir.
Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Skoðun Gaza sveltur til dauða - Tími bréfaskrifta er löngu liðinn Magnús Magnússon,Hjálmtýr Heiðdal skrifar
Skoðun Fái einstaklingar sem eru hættulegir sjálfum sér ekki viðeigandi búsetuúrræði blasir við mikill harmleikur Elínborg Björnsdóttir skrifar
Skoðun Sveitarfélög gegna lykilhlutverki í vistvænni mannvirkjagerð Guðrún Lilja Kristinsdóttir,Bergþóra Góa Kvaran skrifar
Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir Skoðun