Hvers vegna er fjölbreytni náttúrunnar svona verðmæt? Skúli Skúlason, Christophe Pampoulie, Ingibjörg Svala Jónsdóttir, Kristinn Pétur Magnússon, Snæbjörn Pálsson, Starri Heiðmarsson, Sæmundur Sveinsson og Tómas Grétar Gunnarsson skrifa 21. febrúar 2023 07:32 Líffræðileg fjölbreytni er undirstaða lífs á jörðinni og verndun hennar er eitt veigamesta verkefni nútímans. Til að efla samstöðu, vitund og skilning á líffræðilegri fjölbreytni meðal almennings og stjórnvalda hérlendis hefur samstarfsvettvangur sem gengur undir nafninu BIODICE (biodiversity in Iceland/ líffræðileg fjölbreytni á Íslandi, biodice.is) verið stofnaður. Þar hafa einstaklingar, rannsókna-, háskóla-, og mennta- og menningarstofnanir haft frumkvæði en markmiðið er að styðja við samfélagið allt, efla þekkingu á náttúru landsins, miðla henni á margvíslegan hátt og aðstoða stjórnvöld og alla þá sem þurfa og vilja að móta árangursríka stefnu um líffræðilega fjölbreytni. Fimmtudaginn 23. febrúar kl. 14-16 stendur BIODICE fyrir viðburði í Safnahúsinu við Hverfisgötu, þar sem starfsemin verður kynnt og sérstök áhersla lögð á nýlegt COP15 samkomulag Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni og þýðingu þess fyrir Ísland. Guðlaugur Þór Þórðarson umhverfis-, orku og loftslagsráðherra opnar dagskrána með ávarpi, en viðburðurinn markar einnig upphaf viðburðaraðar undir heitinu „Hátíð líffræðilegrar fjölbreytni“. Öll eru velkomin. Sjá hér. Hugtakið fjölbreytni skipar veigamikinn sess í umræðu nútímans og ber oft á góma þegar útskýra þarf hvað gerir samfélög eða menningu okkar heilbrigða, mannvæna og frjóa. Fjölbreytni auðgar tilveru okkar en er einnig forsenda allra möguleika og valkosta, allt frá daglegum ákvörðunum einstaklinga til samfélagslegra viðbragða við breyttum og eða erfiðum aðstæðum. Slíkir erfiðleikar geta falið í sér utanaðkomandi ógnir við lýðræðið, heilsu eða umhverfi. Segja má að fjölbreytnin feli í sér samfélagsleg verðmæti, því án hennar eru fá tækifæri til að bregðast við aðstæðum – þroskast og þróast. Ef við viljum stuðla að lifandi og sterkum samfélögum er grundvallaratriði að tryggja fjölbreytni í menningu þeirra, hvað varðar til dæmis lífsreynslu, daglegar athafnir, hugmyndir, listir, menntun og atvinnustarfsemi. Fjölbreytni er í raun forsenda allrar sköpunar. Á sama hátt er fjölbreytni meðal lífvera forsenda heilbrigðra vistkerfa. Líffræðileg fjölbreytni vísar til breytileika milli tegunda lífvera, milli einstaklinga og stofna innan tegunda og fjölbreytni vistkerfa. Fjölbreyttar lífverur – við sjálf meðtalin – mynda vistkerfi jarðar. Lífverurnar tengjast á ýmsa vegu og nýta sér búsvæði og aðrar auðlindir umhverfisins. Fjölbreytni einstaklinga innan tegunda og stofna felur í sér valkosti sem Charles Darwin byggði þróunarkenninguna á og í dag vitum við að stofnar og tegundir lífvera þróast með tíma og breytast meðal annars vegna þess að ákveðinn breytileiki einstaklinga hentar betur við vissar aðstæður en annar breytileiki. Breytileiki er stundum sagður vera hráefni þróunar, aðlögunar að nýjum aðstæðum og myndun nýrra tegunda. Tilvera okkar og allra annarra lífvera byggir á heilbrigðum vistkerfum; án líffræðilegrar fjölbreytni geta vistkerfi illa brugðist við breyttum aðstæðum, eða byggt sig upp eftir skaða og jafnvel hrun. Aðstæður á Íslandi eru að mörgu leyti sérstæðar. Hér eru fáar tegundir vegna einangrunar landsins og þess að lífverur hafa haft skamman tíma til að nema landið að nýju frá því að síðasta jökulskeiði lauk fyrir um 10 þúsund árum. Lítil samkeppni milli tegunda og æxlunarleg einangrun hefur leitt til aðlögunar að sérstæðum búsvæðum sem jarðfræði landsins skapar í samspili við aðra umhverfisþætti. Þetta birtist meðal annars í þróun afbrigða ýmissa tegunda, t.d. fugla, breytileika milli stofna laxa sem hafa aðlagast aðstæðum í mismunandi ám og hraðri þróun fjölbreytni innan stofna ýmissa tegunda svo sem bleikju í stöðuvötnum. Vistkerfi lands, ferskvatns og sjávar eru þannig mjög fjölbreytt og kvik. Í þessu liggja mikilsverð verðmæti íslenskrar náttúru. Allar lífverur lifa í nánum tengslum við umhverfi sitt og móta það með ýmsum hætti, oft sér til hagsbóta. Verk mannsins eru sannarlega dæmi um þetta. En verkin eru ekki alltaf yfirveguð eða vönduð. Þannig hefur hegðun hinna iðnvæddu neyslusamfélaga stuðlað að víðtæku hruni líffræðilegrar fjölbreytni á heimsvísu. Megin ástæðurnar eru mengun, loftslagsbreytingar, ofnýting, búsvæðaeyðing og framandi, ágengar tegundir. Unnið er gegn náttúrunni, og þar með okkur sjálfum, á öllum vígstöðvum. Við stöndum því frammi fyrir risastórum umhverfisvanda af mannavöldum. Alþjóðasamfélagið reynir að takast á við þetta og í desember sl. var á ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Montréal (COP15) undirritaður tímamótasamningur um verndun líffræðilegrar fjölbreytni (sjá: https://www.cbd.int/doc/decisions/cop-15/cop-15-dec-04-en.pdf). Í samningnum eru notuð stór orð um þann mikla vanda sem við ásamt öllum lífverum heims stöndum frammi fyrir ef við breytum ekki hegðun okkar. Samkomulagið felur m.a. í sér markmið um að árið 2030 höfum við verndað með einhverjum hætti 30% af láði og legi, og að árið 2050 náist það markmið að maðurinn lifi í sátt og samræmi við náttúru jarðar. Þetta eru miklar og göfugar áætlanir. Í stuttu máli kallar samkomulagið eftir umbyltingu á viðhorfum okkar til náttúrunnar og skilningi á að við erum hluti náttúrunnar en drottnum ekki yfir henni. Ísland er aðili að samkomulaginu og ábyrgð okkar er mikil. Við þurfum vitundarvakningu hérlendis um mikilvægi líffræðilegrar fjölbreytni. Vegna sérstöðu íslenskrar náttúru og tækifæra sem liggja í samfélagsgerð okkar getum við lagt mikið af mörkum hér heima og til alþjóðasamfélagsins á þessum vettvangi. Þetta er sýn samstarfsvettvangsins BIODICE. Stöndum saman og tökum kröftuglega þátt í Hátíð líffræðilegrar fjölbreytni! Höfundar eru stjórnarmeðlimir BIODICE. Skúli Skúlason prófessor við Háskólann á Hólum og Náttúruminjasafn Íslands, formaður stjórnar BIODICE Christophe Pampoulie rannsóknastjóri, Hafrannsóknastofnun, varaformaður stjórnar BIODICE Ingibjörg Svala Jónsdóttir prófessor, Háskóla Íslands Kristinn Pétur Magnússon sérfræðingur og prófessor, Náttúrufræðistofnun Íslands og Háskólanum á Akureyri Snæbjörn Pálsson prófessor, Háskóla Íslands Starri Heiðmarsson forstöðumaður Náttúrustofu Norðurlands vestra Sæmundur Sveinsson fagstjóri MATÍS Tómas Grétar Gunnarsson forstöðumaður Rannsóknaseturs Háskóla Íslands á Suðurlandi Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Umhverfismál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir Skoðun Öll með? – 4.020 kr. hækkun fyrir skatt eftir 16 mánuði! Unnur Helga Óttarsdóttir Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter Skoðun Skoðun Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Góður forseti G. Pétur Matthíasson skrifar Skoðun Hvers vegna Halla Tómasdóttir? Guðjón Sigurðsson skrifar Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Sníða sér stakk eftir vexti Guðni Magnús Ingvason skrifar Skoðun Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ertu að bjóða þig fram? Sigurður Ragnarsson skrifar Sjá meira
Líffræðileg fjölbreytni er undirstaða lífs á jörðinni og verndun hennar er eitt veigamesta verkefni nútímans. Til að efla samstöðu, vitund og skilning á líffræðilegri fjölbreytni meðal almennings og stjórnvalda hérlendis hefur samstarfsvettvangur sem gengur undir nafninu BIODICE (biodiversity in Iceland/ líffræðileg fjölbreytni á Íslandi, biodice.is) verið stofnaður. Þar hafa einstaklingar, rannsókna-, háskóla-, og mennta- og menningarstofnanir haft frumkvæði en markmiðið er að styðja við samfélagið allt, efla þekkingu á náttúru landsins, miðla henni á margvíslegan hátt og aðstoða stjórnvöld og alla þá sem þurfa og vilja að móta árangursríka stefnu um líffræðilega fjölbreytni. Fimmtudaginn 23. febrúar kl. 14-16 stendur BIODICE fyrir viðburði í Safnahúsinu við Hverfisgötu, þar sem starfsemin verður kynnt og sérstök áhersla lögð á nýlegt COP15 samkomulag Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni og þýðingu þess fyrir Ísland. Guðlaugur Þór Þórðarson umhverfis-, orku og loftslagsráðherra opnar dagskrána með ávarpi, en viðburðurinn markar einnig upphaf viðburðaraðar undir heitinu „Hátíð líffræðilegrar fjölbreytni“. Öll eru velkomin. Sjá hér. Hugtakið fjölbreytni skipar veigamikinn sess í umræðu nútímans og ber oft á góma þegar útskýra þarf hvað gerir samfélög eða menningu okkar heilbrigða, mannvæna og frjóa. Fjölbreytni auðgar tilveru okkar en er einnig forsenda allra möguleika og valkosta, allt frá daglegum ákvörðunum einstaklinga til samfélagslegra viðbragða við breyttum og eða erfiðum aðstæðum. Slíkir erfiðleikar geta falið í sér utanaðkomandi ógnir við lýðræðið, heilsu eða umhverfi. Segja má að fjölbreytnin feli í sér samfélagsleg verðmæti, því án hennar eru fá tækifæri til að bregðast við aðstæðum – þroskast og þróast. Ef við viljum stuðla að lifandi og sterkum samfélögum er grundvallaratriði að tryggja fjölbreytni í menningu þeirra, hvað varðar til dæmis lífsreynslu, daglegar athafnir, hugmyndir, listir, menntun og atvinnustarfsemi. Fjölbreytni er í raun forsenda allrar sköpunar. Á sama hátt er fjölbreytni meðal lífvera forsenda heilbrigðra vistkerfa. Líffræðileg fjölbreytni vísar til breytileika milli tegunda lífvera, milli einstaklinga og stofna innan tegunda og fjölbreytni vistkerfa. Fjölbreyttar lífverur – við sjálf meðtalin – mynda vistkerfi jarðar. Lífverurnar tengjast á ýmsa vegu og nýta sér búsvæði og aðrar auðlindir umhverfisins. Fjölbreytni einstaklinga innan tegunda og stofna felur í sér valkosti sem Charles Darwin byggði þróunarkenninguna á og í dag vitum við að stofnar og tegundir lífvera þróast með tíma og breytast meðal annars vegna þess að ákveðinn breytileiki einstaklinga hentar betur við vissar aðstæður en annar breytileiki. Breytileiki er stundum sagður vera hráefni þróunar, aðlögunar að nýjum aðstæðum og myndun nýrra tegunda. Tilvera okkar og allra annarra lífvera byggir á heilbrigðum vistkerfum; án líffræðilegrar fjölbreytni geta vistkerfi illa brugðist við breyttum aðstæðum, eða byggt sig upp eftir skaða og jafnvel hrun. Aðstæður á Íslandi eru að mörgu leyti sérstæðar. Hér eru fáar tegundir vegna einangrunar landsins og þess að lífverur hafa haft skamman tíma til að nema landið að nýju frá því að síðasta jökulskeiði lauk fyrir um 10 þúsund árum. Lítil samkeppni milli tegunda og æxlunarleg einangrun hefur leitt til aðlögunar að sérstæðum búsvæðum sem jarðfræði landsins skapar í samspili við aðra umhverfisþætti. Þetta birtist meðal annars í þróun afbrigða ýmissa tegunda, t.d. fugla, breytileika milli stofna laxa sem hafa aðlagast aðstæðum í mismunandi ám og hraðri þróun fjölbreytni innan stofna ýmissa tegunda svo sem bleikju í stöðuvötnum. Vistkerfi lands, ferskvatns og sjávar eru þannig mjög fjölbreytt og kvik. Í þessu liggja mikilsverð verðmæti íslenskrar náttúru. Allar lífverur lifa í nánum tengslum við umhverfi sitt og móta það með ýmsum hætti, oft sér til hagsbóta. Verk mannsins eru sannarlega dæmi um þetta. En verkin eru ekki alltaf yfirveguð eða vönduð. Þannig hefur hegðun hinna iðnvæddu neyslusamfélaga stuðlað að víðtæku hruni líffræðilegrar fjölbreytni á heimsvísu. Megin ástæðurnar eru mengun, loftslagsbreytingar, ofnýting, búsvæðaeyðing og framandi, ágengar tegundir. Unnið er gegn náttúrunni, og þar með okkur sjálfum, á öllum vígstöðvum. Við stöndum því frammi fyrir risastórum umhverfisvanda af mannavöldum. Alþjóðasamfélagið reynir að takast á við þetta og í desember sl. var á ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Montréal (COP15) undirritaður tímamótasamningur um verndun líffræðilegrar fjölbreytni (sjá: https://www.cbd.int/doc/decisions/cop-15/cop-15-dec-04-en.pdf). Í samningnum eru notuð stór orð um þann mikla vanda sem við ásamt öllum lífverum heims stöndum frammi fyrir ef við breytum ekki hegðun okkar. Samkomulagið felur m.a. í sér markmið um að árið 2030 höfum við verndað með einhverjum hætti 30% af láði og legi, og að árið 2050 náist það markmið að maðurinn lifi í sátt og samræmi við náttúru jarðar. Þetta eru miklar og göfugar áætlanir. Í stuttu máli kallar samkomulagið eftir umbyltingu á viðhorfum okkar til náttúrunnar og skilningi á að við erum hluti náttúrunnar en drottnum ekki yfir henni. Ísland er aðili að samkomulaginu og ábyrgð okkar er mikil. Við þurfum vitundarvakningu hérlendis um mikilvægi líffræðilegrar fjölbreytni. Vegna sérstöðu íslenskrar náttúru og tækifæra sem liggja í samfélagsgerð okkar getum við lagt mikið af mörkum hér heima og til alþjóðasamfélagsins á þessum vettvangi. Þetta er sýn samstarfsvettvangsins BIODICE. Stöndum saman og tökum kröftuglega þátt í Hátíð líffræðilegrar fjölbreytni! Höfundar eru stjórnarmeðlimir BIODICE. Skúli Skúlason prófessor við Háskólann á Hólum og Náttúruminjasafn Íslands, formaður stjórnar BIODICE Christophe Pampoulie rannsóknastjóri, Hafrannsóknastofnun, varaformaður stjórnar BIODICE Ingibjörg Svala Jónsdóttir prófessor, Háskóla Íslands Kristinn Pétur Magnússon sérfræðingur og prófessor, Náttúrufræðistofnun Íslands og Háskólanum á Akureyri Snæbjörn Pálsson prófessor, Háskóla Íslands Starri Heiðmarsson forstöðumaður Náttúrustofu Norðurlands vestra Sæmundur Sveinsson fagstjóri MATÍS Tómas Grétar Gunnarsson forstöðumaður Rannsóknaseturs Háskóla Íslands á Suðurlandi
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar