Loðnuhrognin og fullnýting sjávarfangs Svanur Guðmundsson skrifar 18. febrúar 2023 07:01 Þessa stundina er sjávarútvegurinn að undirbúa sig undir loðnuvertíð. Ekki er á vísan að róa enda óvíst hvað leyft verður að veiða mikið, hvort næst að veiða þegar loðnan er verðmætust og hvaða staða er á mörkuðum. Síðustu ár hefur það gerst oftar en einu sinni að loðnuvertíðin er blásin af í heilu lagi. Þá sitja hinar gríðarlegu fjárfestingar sem verða að vera tiltækar aðgerðalausar og allt markaðsstarf í óvissu. Þetta er nú það sem sjávarútvegurinn verður að búa við. Miklar áskoranir eru í íslenskum sjávarútvegi nú sem endranær. Ástand fiskistofna er þar kannski fyrirferðamest enda veltur allt á að sjálfbærar veiðar verði tryggðar. Grundvöllur þess er að Hafrannsóknarstofnun sé fær um að stunda nauðsynlegar vísindarannsóknir, ekki einungis til að þjónusta sjávarútveginn heldur til að auka skilning á lífríki sjávar. Leit að loðnu til að geta metið veiðikvótann er að stórum hluta fjármögnuð af sjávarútvegsfyrirtækjunum sjálfum. Allt veltur á nokkrum dögum Að margra dómi er þó erfiðast að tryggja samkeppnisstöðu íslenskra sjávarafurða. Það er ekki sjálfgefið að Íslendingar geti selt sinn fisk á háu verði, margir eru um hituna og njóta sumir hverjir styrkja og stuðning sem skekkir samkeppni gríðarlega. Um leið þarf sjávarútvegurinn að standa einn og óstuddur í vöruþróun. Nú þegar loðnuvertíð er framundan þarf að tryggja sem hæst verð fyrir afurðirnar og í raun má ekkert út af bregða. Erfiðast af öllu er að hrognavertíðin stendur einungis í 10 til 20 daga ár hvert þegar allra veðra er von á vetrarvertíðinni. Á sínum tíma réðust útgerðarmenn í Vestmannaeyjum í það frumkvöðlastarf að reyna að gera verðmæta vöru úr loðnuhrognum. Sú þróun byggði að mestu á íslensku hugviti starfsmanna uppsjávarfyrirtækjanna og iðnaðarmanna þeirra fyrirtækja sem þjónuðu sjávarútveginum. Um leið urðu sölumenn að finn markað fyrir vöruna. Uppbyggingin var þannig algerlega byggð á innlendu hugviti og þekkingu á sölu- og markaðsstarfi. Nú er svo komið að íslensk sjávarútvegsfyrirtæki eru markaðsráðandi á heimsvísu í framleiðslu loðnuhrogna. Ætla má að 95 % til 100% heimsframleiðslunnar á hverju ári sé í sjávarþorpum Íslands. En það er mikið í húfi fyrir fyrir íslenskt þjóðarbú. Verðmæti hrognaframleiðslu síðustu tvo áratugi er um 120 milljarðar króna, eða um 5 milljarðar að meðaltali ár hvert. Það er því mikið undir. Kvótakerfið tryggir meiri verðmæti Kvótakerfið og það samspil sem þar hefur verið milli útgerðar, vinnslu og markaðsstarfs - sem er einstakt í hinum alþjóðlega sjávarútvegsiðnaði - hefur kallað eftir hagræðingu og aukinni nýtingu. Þar er að leita skýringa á því að við Íslendingar höfum stöðugt náð meiri verðmætum út úr þeim fiski sem við veiðum enda nauðsynlegt til þess að standa undir auknum kröfum um framlegð og nýtingu hráefnisins. Þetta sýnir nýting loðnuhrogna vel en það á einnig við um fleiri sjávarafurðir Þessi nýtingarkrafa birtist í fiskvinnslu landsins, hvort sem hún fer fram úti á sjó eða í landi en nýjum fjárfestingum er ætlað að tryggja betri meðhöndlun hráefnisins og aukinni verðmætasköpun. Við erum komin ansi langt frá því sem var fyrir daga kvótakerfisins þegar fiskurinn ónýttist oftar en ekki í höndum sjómanna vegna ónógs undirbúnings, lélegs tækjakosts og frumstæðra vinnubragða. Aðeins hluti fisksins var nýttur. Þekking og kunnátta var bara ekki meiri á þessum tíma en sem betur fer hefur orðið breyting á. Í dag stöndum við Íslendingar hvað fremst í heiminum við að nýta það sem upp úr sjónum kemur, um það þarf ekki að deila. Margir eru hins vegar lítið upplýstir um þetta eða hafa einfaldlega ekki áhuga á því. Fjöldi fullnýtingarfyrirtækja Út um allt land er vaxandi fjöldi fyrirtækja sem vinna verðmæti úr hliðarafurðum sjávarafurða. Sjálfsagt mætti kalla þau fullnýtingarfélög en þessi félög eru utan hins hefðbundna sjávarútvegs þó þau sæki þangað fjármögnun, þekkingu og stuðning. Óhætt er að segja að frumkvæðið að fullnýtingu komi frá sjávarútveginum sjálfum og fyrirtækjum landsins eins og gerðist með loðnuhrognin. Þar eiga stjórnmálamenn og stjórnvöld litla aðkomu þó þessir aðilar hampi gjarnan niðurstöðunni. Í rannsókn Íslenska sjávarklasans fyrir tveimur árum kom fram að svo virðist sem engin önnur þjóð í okkar heimshluta komast nálægt Íslandi í sérhæfingu á þessu sviði, fjölda fyrirtækja og hlutfalli nýtingar á fiski. Fullvinnsla hliðarafurða er skilgreind sem nýting á öllum pörtum fisksins öðrum en fiskflakinu. Það má alveg velta fyrir sér hvort sú skilgreining lifi lengi enda fást stöðugt meiri verðmæti úr öðrum hlutum fisksins, þökk sé stöðugri þróun og markaðsvinnu viðkomandi fyrirtækja. Eina haldbæra ástæðan fyrir því að nefna nýtingu annarra hluta fisksins hliðarafurðir er að enn í dag er þessum afurðum hent í flestum löndum. Þótt nýting fisks hér á landi sé mun betri en í öðrum löndum má enn auka hlutfall hliðarafurða sem eru nýttar hérlendis. Samkvæmt fyrrgreindum athugunum Sjávarklasans nýta Íslendingar um 80% af hverjum hvítfiski en sambærilegar tölur fyrir nágrannalönd okkar benda til þess að nýting í þeim löndum sé um 45 til 55%. Munurinn er sláandi en þarna er um veruleg verðmæti að ræða sem fara því miður í súginn hjá öðrum þjóðum. Okkar sjávarútvegur hefur þar mikið fram að færa í þekkingu og tækni. Útflutningstölur segja sína sögu um þetta en velta í lýsisframleiðslu nam röskum 11,2 milljörðum króna á árinu 2018. Velta í sölu þurrkaðra eða frystra hausa var tæpir 4,7 milljarðar og í lifrarvinnslu tæplega 3,7 milljarðar sama ár. Velta í hrognaframleiðslu var rösklega 1,2 milljarðar. Útflutningur á marningi og fiskafskurði nam um 1,6 milljörðum. Þau fyrirtæki, sem sinna bróðurparti niðursuðu á lifur, lýsisframleiðslu, þurrkun og hrognavinnslu eru tæplega 20 talsins. Þessi fyrirtæki velta á þriðja tug milljarði króna. Mörg þessi fyrirtæki eiga sér langa sögu og hafa fest sig í sessi á alþjóðlegum mörkuðum og nýta styrkleika íslenska sjávarútvegsins. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa Hagkerfisins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Svanur Guðmundsson Mest lesið „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Sjá meira
Þessa stundina er sjávarútvegurinn að undirbúa sig undir loðnuvertíð. Ekki er á vísan að róa enda óvíst hvað leyft verður að veiða mikið, hvort næst að veiða þegar loðnan er verðmætust og hvaða staða er á mörkuðum. Síðustu ár hefur það gerst oftar en einu sinni að loðnuvertíðin er blásin af í heilu lagi. Þá sitja hinar gríðarlegu fjárfestingar sem verða að vera tiltækar aðgerðalausar og allt markaðsstarf í óvissu. Þetta er nú það sem sjávarútvegurinn verður að búa við. Miklar áskoranir eru í íslenskum sjávarútvegi nú sem endranær. Ástand fiskistofna er þar kannski fyrirferðamest enda veltur allt á að sjálfbærar veiðar verði tryggðar. Grundvöllur þess er að Hafrannsóknarstofnun sé fær um að stunda nauðsynlegar vísindarannsóknir, ekki einungis til að þjónusta sjávarútveginn heldur til að auka skilning á lífríki sjávar. Leit að loðnu til að geta metið veiðikvótann er að stórum hluta fjármögnuð af sjávarútvegsfyrirtækjunum sjálfum. Allt veltur á nokkrum dögum Að margra dómi er þó erfiðast að tryggja samkeppnisstöðu íslenskra sjávarafurða. Það er ekki sjálfgefið að Íslendingar geti selt sinn fisk á háu verði, margir eru um hituna og njóta sumir hverjir styrkja og stuðning sem skekkir samkeppni gríðarlega. Um leið þarf sjávarútvegurinn að standa einn og óstuddur í vöruþróun. Nú þegar loðnuvertíð er framundan þarf að tryggja sem hæst verð fyrir afurðirnar og í raun má ekkert út af bregða. Erfiðast af öllu er að hrognavertíðin stendur einungis í 10 til 20 daga ár hvert þegar allra veðra er von á vetrarvertíðinni. Á sínum tíma réðust útgerðarmenn í Vestmannaeyjum í það frumkvöðlastarf að reyna að gera verðmæta vöru úr loðnuhrognum. Sú þróun byggði að mestu á íslensku hugviti starfsmanna uppsjávarfyrirtækjanna og iðnaðarmanna þeirra fyrirtækja sem þjónuðu sjávarútveginum. Um leið urðu sölumenn að finn markað fyrir vöruna. Uppbyggingin var þannig algerlega byggð á innlendu hugviti og þekkingu á sölu- og markaðsstarfi. Nú er svo komið að íslensk sjávarútvegsfyrirtæki eru markaðsráðandi á heimsvísu í framleiðslu loðnuhrogna. Ætla má að 95 % til 100% heimsframleiðslunnar á hverju ári sé í sjávarþorpum Íslands. En það er mikið í húfi fyrir fyrir íslenskt þjóðarbú. Verðmæti hrognaframleiðslu síðustu tvo áratugi er um 120 milljarðar króna, eða um 5 milljarðar að meðaltali ár hvert. Það er því mikið undir. Kvótakerfið tryggir meiri verðmæti Kvótakerfið og það samspil sem þar hefur verið milli útgerðar, vinnslu og markaðsstarfs - sem er einstakt í hinum alþjóðlega sjávarútvegsiðnaði - hefur kallað eftir hagræðingu og aukinni nýtingu. Þar er að leita skýringa á því að við Íslendingar höfum stöðugt náð meiri verðmætum út úr þeim fiski sem við veiðum enda nauðsynlegt til þess að standa undir auknum kröfum um framlegð og nýtingu hráefnisins. Þetta sýnir nýting loðnuhrogna vel en það á einnig við um fleiri sjávarafurðir Þessi nýtingarkrafa birtist í fiskvinnslu landsins, hvort sem hún fer fram úti á sjó eða í landi en nýjum fjárfestingum er ætlað að tryggja betri meðhöndlun hráefnisins og aukinni verðmætasköpun. Við erum komin ansi langt frá því sem var fyrir daga kvótakerfisins þegar fiskurinn ónýttist oftar en ekki í höndum sjómanna vegna ónógs undirbúnings, lélegs tækjakosts og frumstæðra vinnubragða. Aðeins hluti fisksins var nýttur. Þekking og kunnátta var bara ekki meiri á þessum tíma en sem betur fer hefur orðið breyting á. Í dag stöndum við Íslendingar hvað fremst í heiminum við að nýta það sem upp úr sjónum kemur, um það þarf ekki að deila. Margir eru hins vegar lítið upplýstir um þetta eða hafa einfaldlega ekki áhuga á því. Fjöldi fullnýtingarfyrirtækja Út um allt land er vaxandi fjöldi fyrirtækja sem vinna verðmæti úr hliðarafurðum sjávarafurða. Sjálfsagt mætti kalla þau fullnýtingarfélög en þessi félög eru utan hins hefðbundna sjávarútvegs þó þau sæki þangað fjármögnun, þekkingu og stuðning. Óhætt er að segja að frumkvæðið að fullnýtingu komi frá sjávarútveginum sjálfum og fyrirtækjum landsins eins og gerðist með loðnuhrognin. Þar eiga stjórnmálamenn og stjórnvöld litla aðkomu þó þessir aðilar hampi gjarnan niðurstöðunni. Í rannsókn Íslenska sjávarklasans fyrir tveimur árum kom fram að svo virðist sem engin önnur þjóð í okkar heimshluta komast nálægt Íslandi í sérhæfingu á þessu sviði, fjölda fyrirtækja og hlutfalli nýtingar á fiski. Fullvinnsla hliðarafurða er skilgreind sem nýting á öllum pörtum fisksins öðrum en fiskflakinu. Það má alveg velta fyrir sér hvort sú skilgreining lifi lengi enda fást stöðugt meiri verðmæti úr öðrum hlutum fisksins, þökk sé stöðugri þróun og markaðsvinnu viðkomandi fyrirtækja. Eina haldbæra ástæðan fyrir því að nefna nýtingu annarra hluta fisksins hliðarafurðir er að enn í dag er þessum afurðum hent í flestum löndum. Þótt nýting fisks hér á landi sé mun betri en í öðrum löndum má enn auka hlutfall hliðarafurða sem eru nýttar hérlendis. Samkvæmt fyrrgreindum athugunum Sjávarklasans nýta Íslendingar um 80% af hverjum hvítfiski en sambærilegar tölur fyrir nágrannalönd okkar benda til þess að nýting í þeim löndum sé um 45 til 55%. Munurinn er sláandi en þarna er um veruleg verðmæti að ræða sem fara því miður í súginn hjá öðrum þjóðum. Okkar sjávarútvegur hefur þar mikið fram að færa í þekkingu og tækni. Útflutningstölur segja sína sögu um þetta en velta í lýsisframleiðslu nam röskum 11,2 milljörðum króna á árinu 2018. Velta í sölu þurrkaðra eða frystra hausa var tæpir 4,7 milljarðar og í lifrarvinnslu tæplega 3,7 milljarðar sama ár. Velta í hrognaframleiðslu var rösklega 1,2 milljarðar. Útflutningur á marningi og fiskafskurði nam um 1,6 milljörðum. Þau fyrirtæki, sem sinna bróðurparti niðursuðu á lifur, lýsisframleiðslu, þurrkun og hrognavinnslu eru tæplega 20 talsins. Þessi fyrirtæki velta á þriðja tug milljarði króna. Mörg þessi fyrirtæki eiga sér langa sögu og hafa fest sig í sessi á alþjóðlegum mörkuðum og nýta styrkleika íslenska sjávarútvegsins. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa Hagkerfisins.
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun