Stjórnmál og fagmennska - stjórnsýslulegar hugleiðingar um N4 málið Haukur Arnþórsson skrifar 16. desember 2022 13:02 Sú uppákoma að fjárlaganefnd ákvað að styrkja N4 með beinu fjárframlagi, en féll svo frá því, kallar á stjórnsýslulegar vangaveltur. Ég ætla samt ekki að fjalla um að þingmaður er sagður hafa kallað eftir erindi um styrkinn frá N4, að styrkveitingunni var nánast smyglað í gegnum aðra umræðu í þinginu með ógagnsæjum texta eða að sjálft erindið frá N4 birtist ekki á vef Alþingis, eins og öll erindi til nefnda gera; Alþingi starfar nú einu sinni fyrir opnum tjöldum – þessi þrjú atriði eru svo niðurlægjandi fyrir íslensk stjórnmál að ekki verður rætt um þau málefnalega. Styrkveitingar til aðila (félaga, stofnana og einstaklinga) eru í aðalatriðum gerðar af framkvæmdarvaldinu. Það er í takt við góða stjórnsýsluhætti og nýleg lög um opinber fjármál og er þá gert ráð fyrir því að framkvæmdarvaldið láti alla í þjóðfélaginu – að settum málefnalegum skilyrðum sem mæta tilgangi fjárveitingarinnar – sitja við sama borð (jafnræðisregla) og að allar aðrar stjórnsýslureglur séu virtar (meðalhóf, réttmæti, lögmæti osfrv.). Lögin um opinber fjármál þykja fagleg og góð og voru unnin í takt við bestu reglur alþjóðastofnana, svo sem OECD og Alþjóðabankans. Með þeim lauk áratugalöngum fjárveitingum Alþingis, sem í gamni er talað um að hafi verið til vina og vandamanna, sem voru algerlega komnar úr böndunum. Það var andstaða gegn þessu á þinginu og sumir telja að þingið (fjárlaganefnd) hafi misst völd með lögunum; sumir vildu einfaldlega handstýra opinberu fé áfram. Lögin um opinber fjármál eru flókin og löng og ég hef bara stúderað þau einu sinni, fjármál eru ekki mitt fag. Þau gefa fjármálaráðuneytinu aukin völd frá því sem var og styrkja jafnframt alla fjármálastarfsemi ríkisins. Með mikilli einföldun má segja að Alþingi eigi að starfa eins og stjórn í fyrirtæki: leggja meginlínur til framtíðar með fjármálaáætlunum og setja með fjárlögum megin reglur um deilingu opinbers fjár milli málaflokka og einstakra málefnalegra málsliða – meðan framkvæmdarvaldinu er ætlað að starfa eins og framkvæmdarstjórn sem hefur ákveðnar reglur til að styðjast við í störfum sínum að undirbúningi og framkvæmd. Við getum sagt að gerningur fjárlaganefndar vegna N4 við aðra umræðu brjóti í bága við lögin um opinber fjármál. En fara má í kringum það með eftiráskýringu og segja að fjárveitingin hafi „bara alls ekki“ verið ætluð til eins aðila, heldur renni hún í styrkjapott sem framkvæmdarvaldið hefur fyrir frjálsa fjölmiðla og Lilja Alfreðsdóttir var í mörg ár að koma á koppinn og hefur einu sinni úthlutað úr, á síðast liðnu sumri. Þá lítur þetta faglega út. Nema hvað: Þessi sjóður á með fjárveitingunni að taka aukið tillit til staðsetningar hinna frjálsu fjölmiðla – sem ég tel að standist ekki jafnræðisreglu þar sem allir fjölmiðlar þjóna landsbyggðinni (bæði innlendir og erlendir ef út í það er farið), taka má gott dæmi um ferðamálavef sem rekinn er í Svíþjóð og hefur sýnt uppbyggingu á landsbyggðinni mikinn áhuga. Staðsetning kemur málinu raunar ekki við á tímum netsins og ef taka á tillit til þess hvort efni fjölmiðilsins er „um málefni ákveðinna svæða“ eða ekki er það óréttmætt skilyrði því þá er verið að blanda sér inn í ritstjórnarstefnu fjölmiðlanna. Hvar blaðamennirnir búa eða staðsetning höfuðstöðva miðlanna geta ekki heldur verið málefnaleg sjónarmið á dögum netsins. Það myndi þýða að blaðamenn myndu lækka styrki til fjölmiðla sinna með því að búa erlendis, raunar alls staðar annars staðar en úti á landi og segir sig sjálft hvers laga endileysa það er. Þá er staðsetning höfuðstöðva ekki heldur sjónarmið sem framkvæmdarvaldið getur notað til að mismuna fjölmiðlun; það myndi kalla á flutning á heimilisfesti fjölmiðla svipað og lögheimilaflutningur þingmanna hefur verið þeim freisting til að auka tekjur sínar. Fleira kom í ljós í þessu máli svo sem að Alþingi starfar við nánast engar hæfiseglur. Sú eina regla gildir (er í þingsköpum) að þingmenn mega ekki taka þátt í atkvæðagreiðslu um fjárveitingu til sjálfs sín. Þörfin á nútímalegum hæfisreglum fyrir löggjafarvaldið er brýn, hætt er við að þetta regluleysi brjóti í bága við siðferðisvitund kjósenda. Þegar talað er um almennar hæfisreglur er yfirleitt átt við hæfisreglur stjórnsýslulaga, sem gilda fyrir framkvæmdarvaldið – og aðrar og enn strangari reglur gilda fyrir dómsvaldið. Löggjafarvaldið hefur hins vegar gleymt sér. Meirihlutinn á þingi lætur nú sem „opinber umræða“ hafi valdið því að sveigt var frá upphaflegum sjónarmiðum með fjárveitingunni, en hitt tel ég líklegra að starfsmenn framkvæmdarvaldsins, einkum starfsmenn fjármálaráðuneytisins, hafi stöðvað málið með þeim rökum að það bryti í bága við lögin um opinber fjármál. Ekki eru aðrir aðilar líklegri til að verja það sjónarmið – og ábending um lagabrot er ástæða sem beygir pólitískan vilja oftast. Höfundur er stjórnsýslufræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Stjórnsýsla Fjölmiðlar Styrkbeiðni N4 Mest lesið Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Búum til pláss fyrir framtíðina Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar Skoðun Kveikjum neistann um allt land Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar Ísland að fara sömu leið og Evrópa í útlendingamálum? Kári Allansson skrifar Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson skrifar Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson skrifar Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul skrifar Skoðun Meira að segja formaður Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Sú uppákoma að fjárlaganefnd ákvað að styrkja N4 með beinu fjárframlagi, en féll svo frá því, kallar á stjórnsýslulegar vangaveltur. Ég ætla samt ekki að fjalla um að þingmaður er sagður hafa kallað eftir erindi um styrkinn frá N4, að styrkveitingunni var nánast smyglað í gegnum aðra umræðu í þinginu með ógagnsæjum texta eða að sjálft erindið frá N4 birtist ekki á vef Alþingis, eins og öll erindi til nefnda gera; Alþingi starfar nú einu sinni fyrir opnum tjöldum – þessi þrjú atriði eru svo niðurlægjandi fyrir íslensk stjórnmál að ekki verður rætt um þau málefnalega. Styrkveitingar til aðila (félaga, stofnana og einstaklinga) eru í aðalatriðum gerðar af framkvæmdarvaldinu. Það er í takt við góða stjórnsýsluhætti og nýleg lög um opinber fjármál og er þá gert ráð fyrir því að framkvæmdarvaldið láti alla í þjóðfélaginu – að settum málefnalegum skilyrðum sem mæta tilgangi fjárveitingarinnar – sitja við sama borð (jafnræðisregla) og að allar aðrar stjórnsýslureglur séu virtar (meðalhóf, réttmæti, lögmæti osfrv.). Lögin um opinber fjármál þykja fagleg og góð og voru unnin í takt við bestu reglur alþjóðastofnana, svo sem OECD og Alþjóðabankans. Með þeim lauk áratugalöngum fjárveitingum Alþingis, sem í gamni er talað um að hafi verið til vina og vandamanna, sem voru algerlega komnar úr böndunum. Það var andstaða gegn þessu á þinginu og sumir telja að þingið (fjárlaganefnd) hafi misst völd með lögunum; sumir vildu einfaldlega handstýra opinberu fé áfram. Lögin um opinber fjármál eru flókin og löng og ég hef bara stúderað þau einu sinni, fjármál eru ekki mitt fag. Þau gefa fjármálaráðuneytinu aukin völd frá því sem var og styrkja jafnframt alla fjármálastarfsemi ríkisins. Með mikilli einföldun má segja að Alþingi eigi að starfa eins og stjórn í fyrirtæki: leggja meginlínur til framtíðar með fjármálaáætlunum og setja með fjárlögum megin reglur um deilingu opinbers fjár milli málaflokka og einstakra málefnalegra málsliða – meðan framkvæmdarvaldinu er ætlað að starfa eins og framkvæmdarstjórn sem hefur ákveðnar reglur til að styðjast við í störfum sínum að undirbúningi og framkvæmd. Við getum sagt að gerningur fjárlaganefndar vegna N4 við aðra umræðu brjóti í bága við lögin um opinber fjármál. En fara má í kringum það með eftiráskýringu og segja að fjárveitingin hafi „bara alls ekki“ verið ætluð til eins aðila, heldur renni hún í styrkjapott sem framkvæmdarvaldið hefur fyrir frjálsa fjölmiðla og Lilja Alfreðsdóttir var í mörg ár að koma á koppinn og hefur einu sinni úthlutað úr, á síðast liðnu sumri. Þá lítur þetta faglega út. Nema hvað: Þessi sjóður á með fjárveitingunni að taka aukið tillit til staðsetningar hinna frjálsu fjölmiðla – sem ég tel að standist ekki jafnræðisreglu þar sem allir fjölmiðlar þjóna landsbyggðinni (bæði innlendir og erlendir ef út í það er farið), taka má gott dæmi um ferðamálavef sem rekinn er í Svíþjóð og hefur sýnt uppbyggingu á landsbyggðinni mikinn áhuga. Staðsetning kemur málinu raunar ekki við á tímum netsins og ef taka á tillit til þess hvort efni fjölmiðilsins er „um málefni ákveðinna svæða“ eða ekki er það óréttmætt skilyrði því þá er verið að blanda sér inn í ritstjórnarstefnu fjölmiðlanna. Hvar blaðamennirnir búa eða staðsetning höfuðstöðva miðlanna geta ekki heldur verið málefnaleg sjónarmið á dögum netsins. Það myndi þýða að blaðamenn myndu lækka styrki til fjölmiðla sinna með því að búa erlendis, raunar alls staðar annars staðar en úti á landi og segir sig sjálft hvers laga endileysa það er. Þá er staðsetning höfuðstöðva ekki heldur sjónarmið sem framkvæmdarvaldið getur notað til að mismuna fjölmiðlun; það myndi kalla á flutning á heimilisfesti fjölmiðla svipað og lögheimilaflutningur þingmanna hefur verið þeim freisting til að auka tekjur sínar. Fleira kom í ljós í þessu máli svo sem að Alþingi starfar við nánast engar hæfiseglur. Sú eina regla gildir (er í þingsköpum) að þingmenn mega ekki taka þátt í atkvæðagreiðslu um fjárveitingu til sjálfs sín. Þörfin á nútímalegum hæfisreglum fyrir löggjafarvaldið er brýn, hætt er við að þetta regluleysi brjóti í bága við siðferðisvitund kjósenda. Þegar talað er um almennar hæfisreglur er yfirleitt átt við hæfisreglur stjórnsýslulaga, sem gilda fyrir framkvæmdarvaldið – og aðrar og enn strangari reglur gilda fyrir dómsvaldið. Löggjafarvaldið hefur hins vegar gleymt sér. Meirihlutinn á þingi lætur nú sem „opinber umræða“ hafi valdið því að sveigt var frá upphaflegum sjónarmiðum með fjárveitingunni, en hitt tel ég líklegra að starfsmenn framkvæmdarvaldsins, einkum starfsmenn fjármálaráðuneytisins, hafi stöðvað málið með þeim rökum að það bryti í bága við lögin um opinber fjármál. Ekki eru aðrir aðilar líklegri til að verja það sjónarmið – og ábending um lagabrot er ástæða sem beygir pólitískan vilja oftast. Höfundur er stjórnsýslufræðingur.
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun