Til varnar tungunni Þorsteinn Sæmundsson skrifar 16. október 2022 13:01 Frú Vigdís Finnbogadóttir fyrrum forseti lýðveldisins sagði gjarnan að íslensk tunga gerði okkur að þjóð. Ég gæti ekki verið meira sammála. En móðurmálið á undir högg að sækja. Íslenska er að sönnu örmál og við þurfum því að kosta kapps um að vernda hana og styrkja. Til þess þurfum við að stórefla móðurmálskennslu svo og íslenskukennslu fyrir fólk sem er af erlendu bergi brotið og hefur sest hér að. Lestrarkennsla þarf að miðast að lesskilningi en ekki einungis lestrarhraða. Við höfum vaknað upp við þann vonda draum að stór hópur nemenda getur ekki lesið sér til gagns að loknum grunnskóla. Það er óviðunandi ástand ekki síst fyrir þá nemendur sem um ræðir. Því miður er ekki kveðið skýrt að orði í stefnu menntamálaráðherra til ársins 2030 um lestrarerfiðleika og leiðir til úrbóta. Í sömu stefnu er heldur ekki að finna eitt orð um vanda drengja í menntakerfinu. Aukin notkun Íslendinga á samfélagsmiðlum hefur opinberað að stafsetningarkunnátta er almennt fremur slök. Það þarf stórátak og almenna vakningu til verndar tungunni. Þar sem ráðherra og ríkisstjórn hafast ekki að verða aðrir að taka upp merkið. Skólasamfélagið þarf að leggja þar drjúgt að mörkum með því að efla skilning og bæta læsi. Það væri þarfaverk að efla ljóðalestur því knappur stíll ljóðsins kemur flóknum hlutum á framfæri í stuttu máli. Eitt af því sem mestu máli skiptir varðandi varðveislu móðurmálsins er að þau sem skrifa og tala íslensku opinberlega geri það af kunnáttu. Þau eru fyrirmyndir okkar hinna einkum barna og unglinga svo og þeirra sem ekki hafa gott vald á móðurmálinu. Hverskonar miðlun hefur margfaldast frá því sem áður var og nýir miðlar hasla sér sífellt völl. Á okkur dynja alls konar upplýsingar og áróður óumbeðið og oft án þess að við komum vörnum við. Helstu gerendur eru auglýsingasmiðir og fjölmiðlafólk. Þegar menntamálaráðherra þáverandi fékk samþykkta ríkisstyrki til fjölmiðla lagði ég til að styrkgreiðslur yrðu háðar því skilyrði að styrktur fjölmiðill kostaði kapps um að flytja gott og rétt íslenskt mál hvort sem um skrifað orð eða talað ætti í hlut. Þessu var hafnað. Í dag er nánast hver einasti fjölmiðill undirlagður af slæmu málfari og er framið hryðjuverk á móðurmálinu á hverjum degi. Ég skal taka örfá dæmi. Ríkisútvarpið ohf. (okkar allra) á að vera skjaldborg móðurmálsins. Ríkið leggur fyrirtækinu til eitthvað á fimmta milljað króna á hverju ári. Þar er við störf s.k. málfarsráðunautur sem helst er þekktur fyrir að hafa komið orðskrípinu ,,fössari“ á framfæri. Mér skilst að þegar ,,fössarinn“ rennur upp fari menn með ,,fjölluna“ í bæinn til að gæða sér á ,,pullum“ og ,,fröllum.“ Ljóta ruglið! Málfarsráðunautnum væri sæmra að venja íþróttafréttamenn RUV af þeirri meinvillu að fólk hampi titlum. Það gerir enginn nema halda á skiltum þar sem stendur ,,herra“ ; ,,frú“ ; ,,doktor“ eða ,,séra“. Menn (og konur) vinna titla en hampa verðlaunagripum einkum bikurum. Íþróttafréttamenn og konur eru allra verst meðal jafningja í meðferð móðurmálsins og væri þarfaverk að láta þau sitja nokkur íslenskunámskeið. Fjölmiðlar virðast einnig spara við sig prófarkalestur illu heilli. Margt annað verður mönnum að meini í fjölmiðlum. Þar ber oft á góma að einhver sé ekki eins og afi sinn eða amma sín eða að félagi sinn hafi átt góða sendingu á eh. einstakling. Einnig hafa fjölmiðlungar fundið upp sögnina að ,,olla“ sbr. að eitthvað eða einhver hafi ollið tjóni. Gleymum ekki að minnast á eitt og tvö enn einfalt og tvöfalt i og ekki síst setningaskipan og áherslur. Þar veður uppi ,,ísl-enska“ með áherslu á annað atkvæði en ekki fyrsta. Lesnir auglýsingatímar eru mjög lýsandi fyrir þessa plágu. Jafnvel gamalreyndir þulir lenda í þessari gryfju og liggja þar. Ætla ekki að byrja að minnast á meðferð fólks á málsháttum eða spakmælum. Stjórnmálamaður einn lagði til um daginn að menn leggðu hönd á dekk!? Væntanlega ekki klókt af sveitamanni að bregða fyrir sig sjómannamáli. Auglýsingafrömuðir kosta kapps um að lítilsvirða móðurmálið daglega. Nýlega varð uppi fótur og fit vegna auglýsingaherferðar sem átti að fara fram á ensku. Fór þar framarlega í flokki aflagður prófessor sem eyðir miklu af tíma sínum í að tala niður ævistarfið. Í þetta sinn blöskraði prófessornum góðu heilli og herferðinni var breytt. Engan hef ég þó heyrt hallmæla s.k. ,,tax-free“ afslætti sem er auglýstur reglulega eða því að ,,kötta“ eigi niður verð. Menn eiga að vera sjálfum sér samkvæmir og ráðast gegn enskuslettum í auglýsingum hvarvetna. Nýleg ákvörðun Flugleiða (e.Icelandair) að setja íslensku framar ensku er ágætis viðleitni ásamt því að Ísavia virðist ætla að snúa af villu síns vegar. Það er góðu heilli gjört. Það þarf þjóðarátak til að verja íslenska tungu og styrkja hana til framtíðar. Þar þarf samræmdar aðgerðir margra. Þau sem eiga að draga vagninn eru ekki traustvekjandi eða til átaka fallin. Ágætis byrjun væri ef Alþingi skilyrti ríkisvæðingu fjölmiðla með því að bætt málfar sé í hávegjum haft. Annars verði styrkir afturkallaðir. Höfundur situr í stjórn Miðflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Íslensk fræði Skóla - og menntamál Alþingi Fjölmiðlar Þorsteinn Sæmundsson Íslensk tunga Mest lesið Til hamingju með daginn! Árni Guðmundsson Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson Skoðun Núll prósent skynsemi Lára G. Sigurðardóttir Skoðun Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Ljúgandi málpípa Sjálfstæðisflokksins Tómas Kristjánsson Skoðun Hvers eiga Vestfirðingar að gjalda? Ingólfur Ásgeirsson Skoðun Skömm stjórnvalda - íslensk börn með erlendan bakgrunn Birna Gunnlaugsdóttir Skoðun Þegar kvíðinn tekur völdin Sóley Dröfn Davíðsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Til hamingju með daginn! Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Vetur að vori - stuðningur eftir óveður Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skömm stjórnvalda - íslensk börn með erlendan bakgrunn Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Er þensla vegna íbúðauppbyggingar? Jónas Atli Gunnarsson skrifar Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Viðurkennum þjóðarmorð á Armenum Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Þegar kvíðinn tekur völdin Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Atvinnulífið og fíkniefnasalan Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Drasl Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Er lýðræðinu viðbjargandi? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Forsetapróf Auður Guðna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin sala áfengis ógnar grundvallarmarkmiðum lýðheilsu Aðalsteinn Gunnarsson skrifar Skoðun Svik VG í jafnréttismálum Jana Salóme Ingibjargar Jósepsdóttir skrifar Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ingólfur krítar liðugt Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Fáu spáð en vel fylgst með Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Armæða um íslenska tungu Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Það eru lög í landinu Líneik Anna Sævarsdóttir skrifar Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson skrifar Skoðun Úr buffi í klút Gunnhildur Birna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Málsvari minksins Lárus Karl Arnbjarnarson skrifar Skoðun Skuldum við 17 þúsund íbúðir á höfuðborgarsvæðinu? Sigurður Stefánsson skrifar Skoðun Förum vel með byggingarvörur Eyþór Bjarki Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Gerum betur Kristín B. Jónsdóttir skrifar Skoðun Á tæpustu tungu Eiríkur Örn Norðdahl skrifar Skoðun Aðför að ungmennum (Í minningu Hamarsins) Óskar Steinn Jónínuson Ómarsson skrifar Skoðun „Betur borgandi ferðamenn“ Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Sjá meira
Frú Vigdís Finnbogadóttir fyrrum forseti lýðveldisins sagði gjarnan að íslensk tunga gerði okkur að þjóð. Ég gæti ekki verið meira sammála. En móðurmálið á undir högg að sækja. Íslenska er að sönnu örmál og við þurfum því að kosta kapps um að vernda hana og styrkja. Til þess þurfum við að stórefla móðurmálskennslu svo og íslenskukennslu fyrir fólk sem er af erlendu bergi brotið og hefur sest hér að. Lestrarkennsla þarf að miðast að lesskilningi en ekki einungis lestrarhraða. Við höfum vaknað upp við þann vonda draum að stór hópur nemenda getur ekki lesið sér til gagns að loknum grunnskóla. Það er óviðunandi ástand ekki síst fyrir þá nemendur sem um ræðir. Því miður er ekki kveðið skýrt að orði í stefnu menntamálaráðherra til ársins 2030 um lestrarerfiðleika og leiðir til úrbóta. Í sömu stefnu er heldur ekki að finna eitt orð um vanda drengja í menntakerfinu. Aukin notkun Íslendinga á samfélagsmiðlum hefur opinberað að stafsetningarkunnátta er almennt fremur slök. Það þarf stórátak og almenna vakningu til verndar tungunni. Þar sem ráðherra og ríkisstjórn hafast ekki að verða aðrir að taka upp merkið. Skólasamfélagið þarf að leggja þar drjúgt að mörkum með því að efla skilning og bæta læsi. Það væri þarfaverk að efla ljóðalestur því knappur stíll ljóðsins kemur flóknum hlutum á framfæri í stuttu máli. Eitt af því sem mestu máli skiptir varðandi varðveislu móðurmálsins er að þau sem skrifa og tala íslensku opinberlega geri það af kunnáttu. Þau eru fyrirmyndir okkar hinna einkum barna og unglinga svo og þeirra sem ekki hafa gott vald á móðurmálinu. Hverskonar miðlun hefur margfaldast frá því sem áður var og nýir miðlar hasla sér sífellt völl. Á okkur dynja alls konar upplýsingar og áróður óumbeðið og oft án þess að við komum vörnum við. Helstu gerendur eru auglýsingasmiðir og fjölmiðlafólk. Þegar menntamálaráðherra þáverandi fékk samþykkta ríkisstyrki til fjölmiðla lagði ég til að styrkgreiðslur yrðu háðar því skilyrði að styrktur fjölmiðill kostaði kapps um að flytja gott og rétt íslenskt mál hvort sem um skrifað orð eða talað ætti í hlut. Þessu var hafnað. Í dag er nánast hver einasti fjölmiðill undirlagður af slæmu málfari og er framið hryðjuverk á móðurmálinu á hverjum degi. Ég skal taka örfá dæmi. Ríkisútvarpið ohf. (okkar allra) á að vera skjaldborg móðurmálsins. Ríkið leggur fyrirtækinu til eitthvað á fimmta milljað króna á hverju ári. Þar er við störf s.k. málfarsráðunautur sem helst er þekktur fyrir að hafa komið orðskrípinu ,,fössari“ á framfæri. Mér skilst að þegar ,,fössarinn“ rennur upp fari menn með ,,fjölluna“ í bæinn til að gæða sér á ,,pullum“ og ,,fröllum.“ Ljóta ruglið! Málfarsráðunautnum væri sæmra að venja íþróttafréttamenn RUV af þeirri meinvillu að fólk hampi titlum. Það gerir enginn nema halda á skiltum þar sem stendur ,,herra“ ; ,,frú“ ; ,,doktor“ eða ,,séra“. Menn (og konur) vinna titla en hampa verðlaunagripum einkum bikurum. Íþróttafréttamenn og konur eru allra verst meðal jafningja í meðferð móðurmálsins og væri þarfaverk að láta þau sitja nokkur íslenskunámskeið. Fjölmiðlar virðast einnig spara við sig prófarkalestur illu heilli. Margt annað verður mönnum að meini í fjölmiðlum. Þar ber oft á góma að einhver sé ekki eins og afi sinn eða amma sín eða að félagi sinn hafi átt góða sendingu á eh. einstakling. Einnig hafa fjölmiðlungar fundið upp sögnina að ,,olla“ sbr. að eitthvað eða einhver hafi ollið tjóni. Gleymum ekki að minnast á eitt og tvö enn einfalt og tvöfalt i og ekki síst setningaskipan og áherslur. Þar veður uppi ,,ísl-enska“ með áherslu á annað atkvæði en ekki fyrsta. Lesnir auglýsingatímar eru mjög lýsandi fyrir þessa plágu. Jafnvel gamalreyndir þulir lenda í þessari gryfju og liggja þar. Ætla ekki að byrja að minnast á meðferð fólks á málsháttum eða spakmælum. Stjórnmálamaður einn lagði til um daginn að menn leggðu hönd á dekk!? Væntanlega ekki klókt af sveitamanni að bregða fyrir sig sjómannamáli. Auglýsingafrömuðir kosta kapps um að lítilsvirða móðurmálið daglega. Nýlega varð uppi fótur og fit vegna auglýsingaherferðar sem átti að fara fram á ensku. Fór þar framarlega í flokki aflagður prófessor sem eyðir miklu af tíma sínum í að tala niður ævistarfið. Í þetta sinn blöskraði prófessornum góðu heilli og herferðinni var breytt. Engan hef ég þó heyrt hallmæla s.k. ,,tax-free“ afslætti sem er auglýstur reglulega eða því að ,,kötta“ eigi niður verð. Menn eiga að vera sjálfum sér samkvæmir og ráðast gegn enskuslettum í auglýsingum hvarvetna. Nýleg ákvörðun Flugleiða (e.Icelandair) að setja íslensku framar ensku er ágætis viðleitni ásamt því að Ísavia virðist ætla að snúa af villu síns vegar. Það er góðu heilli gjört. Það þarf þjóðarátak til að verja íslenska tungu og styrkja hana til framtíðar. Þar þarf samræmdar aðgerðir margra. Þau sem eiga að draga vagninn eru ekki traustvekjandi eða til átaka fallin. Ágætis byrjun væri ef Alþingi skilyrti ríkisvæðingu fjölmiðla með því að bætt málfar sé í hávegjum haft. Annars verði styrkir afturkallaðir. Höfundur situr í stjórn Miðflokksins.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar
Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar
Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun