Eftir tvo áratugi er þetta komið gott. Evran, sem frá árinu 2002 hefur sameinað stóran hluta Evrópu og auðveldað milliríkjaviðskipti, þykir víst ekki nógu fín lengur. Angela Merkel sagði á sínum tíma að ef tilraunin með hina sameiginlegu mynt mistakist fari Evrópa sömu leið. Ég efast þó um að hún hafi átt við útlit evruseðlanna sjálfra.
Evran er á leið í andlitslyftingu. Christine Lagarde, bankastjóri Evrópska seðlabankans (ECB), segir „tímabært að endurskoða útlit seðlanna svo þeir höfði betur til Evrópubúa á öllum aldri og uppruna.“ Lykilorðið að þessu sinni er samráð og maður lifandi, hvílíkt og annað eins samráð. Heljarinnar ráðgjafarnefnd sérfræðinga frá öllum Evrulöndunum er ætlað að leggja til hugmyndir að nýjum myndheimi. Tillögurnar verða síðan bornar undir almenning á Evrusvæðinu og í kjölfarið skal haldin hönnunarsamkeppni. Aftur verður biðlað til almennings um að segja skoðun sína á tillögum hinna ýmsu hönnuða áður en Lagarde og félagar í seðlabankanum taka lokaákvörðun um hina nýju evruseðla.
Ekki vantar heldur metnaðinn. Fabio Panetta, stjórnarmaður í ECB, segir markmiðið að þegar nýju seðlarnir verða settir í umferð árið 2024 geti Evrópubúar samsvarað sig þeim og verið stoltir af notkun þeirra. Hann biður ekki um lítið. En hvaða kostir ætli séu í boði?
Mögulegt útlit seðlanna
Seðlarnir eru í dag, líkt og þeir íslensku, úr bómull. Þegar minniháttar breytingar voru gerðar á þeim fyrir tæpum áratug var rætt um þann möguleika að prenta þá á plast, en það þótti ekki tímabært. Í dag hafa fjölmörg lönd þó leitað í plastið, svo sem Ástralía, sem fyrst tók í notkun slíka seðla árið 1988, Bretland, Nígería, Kanada og Víetnam. Plastið endist lengur, þarf því sjaldnar að endurnýja, er ódýrara og erfiðara að falsa. Slíkir seðlar innihalda þó flestir eilítið magn dýrafitu og teljast því ekki vegan. Líklegt má því telja að bómullarseðlar verði fyrir valinu nema hægt verði að bjóða upp á vegan plastseðla.
Hvað mögulegan myndheim varðar þykir núverandi áhersla á glugga, dyragættir og brýr víst of gamaldags. Auðvitað er innantómt þvaður að tala um að íbúar álfunnar verði stoltir af seðlunum en það er þó markmiðið og verður fróðlegt að sjá hvað ráðgjafarhópurinn, sem samanstendur af lista- og vísindafólki úr ýmsum áttum, leggur til. Ég tel þó útilokað að önnur eins atburðarrás og tengdist brúnum á bakhliðum gömlu seðlanna endurtaki sig, sem er synd í sjálfu sér. Um ævintýri austurríska hönnuðarins Robert Kalina og snilldarhugmynd Hollendingsins Robin Stam má lesa í eldri grein hér.
Hönnun nýrra peningaseðla er afar spennandi verkefni og tilefni til að hugsa um hlutverk peninga og það sem sameinar íbúa viðkomandi myntsvæðis. Þó stöðugt dragi úr notkun seðla og mynta erum við ekki enn komin á þann stað að útgáfu þeirra verði hætt, einkum þar sem traust á aðra valkosti reiðufjár skortir nokkuð. Það kemur þó að því á endanum.
Peningaseðlum er almennt ætlað að koma tilteknum hughrifum til skila. Með útgáfu seðla hafa harðstjórar og aðrir þjóðarleiðtogar í gegnum tíðina sem dæmi getað troðið sér í vasa allra íbúa landsins svo enginn vafi sé á hver ræður. Þegar einræðisherranum Mobutu Sese Seko var bolað frá völdum í því sem þá var kallað Zaire var seðlunum sem gefnir voru út í stjórnartíð hans þó enn haldið í umferð, enda afar kostnaðarsamt að skipta þeim öllum út þrátt fyrir að andlit hans prýddi þá enn. Lausnin var að kappinn var einfaldlega klipptur af seðlunum og þar við sat. Seðlar með gati voru því í umferð í 11. stærsta landi heims.
Oft vísa myndskreytingar seðla til sögunnar og er ætlað að ýta undir þjóðerniskennd. Hér á Íslandi hafa lærdómsrit og list verið í forgrunni, í Norður-Kóreu heilagleiki Kim Il Sung, Norðmenn vísa í hafið á öllum nýju seðlunum sínum og Japanir í merkisfólk úr sögu landsins.
Týnist Ísland aftur?
Fyrir ECB liggur ærið verkefni. Evrópusambandið var stofnað með það í huga að sameina aðildarlöndin í stað áherslu á þjóðerniseinkenni hvers og eins en nýju seðlarnir ættu þó að geta kveikt þó ekki sé nema umræðu um eðli samevrópsks menningararfs. Þess vegna er hönnun nýrra Evruseðla svo áhugaverð. Næstu tvö árin verður eflaust rifist og kvartað en árið 2024 fáum við nýja seðla í hendurnar. Ég, fyrir mitt leyti, verð spenntur að sjá þá þó ég geri mér hóflegar væntingar, enda hætt við að lægsti samnefnari verði ansi lágur þegar svo margir koma að ákvörðuninni.
En verður Ísland á seðlunum? Þegar uppkast seðlanna var kynnt seðlabankastjórum Evrópu fyrir fyrstu prentun 2002 var eyjuna okkar hvergi að finna. Þáverandi bankastjóri sænska seðlabankans rak þó augun í það reginhneyksli og lét lagfæra seðlana. Við skulum vona að arftaki hans verði einnig á vaktinni að þessu sinni.
Höfundur er deildarstjóri Greiningar og fræðslu Íslandsbanka.
