Hagkvæmur geðvandi Haukur Viðar Alfreðsson skrifar 15. febrúar 2021 07:01 Að spara í geðheilbrigðismálum er ekki ólíkt því að spara með því að sleppa skoðun á vinnubíl. Vandamálin sem eru til staðar eru áfram til staðar, þú veist bara ekki af þeim fyrr en vélin bræðir úr sér. Ef bíllinn er ekki ónýtur verður umtalsverður kostnaður við að gera við hann auk vinnutaps. Góðar líkur eru á að það hefði mátt koma í veg fyrir stóran hluta kostnaðarins og vinnutapsins með því að grípa fyrr inn í. Sömu sögu má segja með mannfólk. Það er samfélaginu dýrt að bregðast of seint við geðvandamálum og missa fólk af vinnumarkaðnum eða að missa það alfarið. Svo ekki sé minnst á þá lífsgæðaskerðingu og sársauka sem fylgir því að einstaklingar fái ekki viðeigandi aðstoð. Efnahagslegur ávinningur Þrjátíu og níu. Það er meðalfjöldi árlegra sjálfsvíga á Íslandi síðast liðinn áratug (1). Árlega láta svo að meðaltali tuttugu og átta lífið vegna lyfjaeitrunar, en tæplega þriðjungur þeirra eru sjálfsvíg. Rúmlega helmingur þeirra sem láta lífið vegna lyfjaeitrunar falla undir óhappaeitranir (2). Vafalaust er hluti óhappaeitrananna vegna ofskömmtunar vímuefna, en helmingur þeirra sem sem haldnir eru fíknivanda glímir einnig við annan geðheilbrigðisvanda (3). Af framangreindu má sjá að við missum hátt í sextíu manns árlega vegna sjálfsvíga og lyfjaeitranna. Án þess að setja fram ákveðna tölu er óhætt að segja að mjög stór hluti þeirra eiga rætur sínar að rekja til geðvanda. Setjum þessar tölur nú í efnahagslegt samhengi. Meðallaun Íslendinga voru rétt undir 600 þ.kr árið 2019 en miðgildi launa var rétt undir 500 þ.kr (4). Ef við miðum við laun upp á 500 þ.kr þá eru mánaðarlegar skattgreiðslur tæpar 110 þ.kr og því um rúmar 1,3 m.kr á ári. Af þeim karlmönnum sem frömdu sjálfsvíg síðastliðinn áratug voru flestir á aldrinum 30-44 ára, en karlmenn fremja sjálfsvíg í um 4:1 hlutfalli á við konur1. Með tilliti til framangreinds má með hóflegu mati ráðgera að samfélagið verði af tuttugu starfsárum við hvert slíkt dauðsfall og um tuttugu og sex milljónum í tapaðan tekjuskatt. Þá er ótalinn allur virðisaukaskattur og önnur gjöld sem falla til ríkisins af starfi og lífi viðkomandi, allur mannauður sem tapast með einstaklingnum, örvun viðskipta og atvinnusköpun og allt það sem einstaklingurinn leggur til samfélagsins og er fjárhagslegs eðlis. En það er einnig mikill efnahagslegur skaði af öðrum afleiðingum geðvanda. Einstaklingur sem dettur af vinnumarkaðnum sökum geðvanda skapar samfélaginu ekki tekjur á meðan. Því til viðbótar þarf hann hjálparhönd úr sameiginlegum sjóðum samfélagsins sem er kostnaðarsamt. Þessu tengt má nefna að af Norðurlöndunum hefur Ísland hæðsta hlutfall öryrkja (8,6%) og einnig hæðsta hlutfall ungra öryrkja, en 29% íslenskra öryrkja eru á aldrinum 18-39 ára og eru geðraskanir helsta orsök örorku þessa hóps (5). Hér má svo einnig benda á að ómeðhöndlaður geðvandi kann að hafa í för með sér önnur afleiðu áhrif, svo sem skerta getu einstaklings til þess að sækja sér menntun og skapa samfélaginu mannauð, skerta getu barna einstaklings með ómeðhöndlaðan geðvanda til að sækja sér menntun og fleira. Eyðum krónu í dag og spörum fúlgu á morgun Af ofangreindu má sjá að jafnvel þó að við lítum ekki á neitt nema krónurnar þá er ljóst að Íslenska ríkið og íslenskt samfélag getur hagnast verulega með því að auka fjárútlát til geðheilbrigðismála. Hreinar skatttekjur sem við missum af sökum sjálfsvíga og andláta vegna lyfjaeitrunar hleypur á yfir milljarði árlega, mögulega milljörðum. Stærsta vandamál ungra öryrkja, sem fara að slaga í 10.000 manns fljótlega, er geðvandi. Jafnvel þó ekki væri hægt að ná 1/10 þeirra út á vinnumarkaðinn væri það gríðarleg tekjusköpun og kostnaðarhagræðing fyrir ríkið. Og það er hópur sem á langa starfsævi framundan. Það er því marg milljarða svigrúm sem ríkið hefur til þess að setja í geðheilbrigðismál áður en það fer að hafa neikvæð fjárhagsleg áhrif. Allt útlit er fyrir að við græðum stórlega efnahagslega séð sem og aukum lífsánægju með því að auka slík fjárútlát. Ég tel því, út frá efnahagslegum og skaðaminnkunar sjónarmiðum, að það sé öllum Íslendingum til hagsbóta að við aukum fjárframlög til geðheilbrigðismála og grípum fyrr, oftar og betur inn í. Af tengdri umræðu þá styð ég lögleiðingu vímuefna út frá efnahagslegum, skaðaminnkunar og persónufrelsis sjónarmiðum. Höfundur er viðskiptafræðingur, Pírati og er frambjóðandi í prófkjöri Pírata í Reykjavík 2021. 1 https://www.landlaeknir.is/tolfraedi-og-rannsoknir/tolfraedi/danarorsakir/sjalfsvig/ 2 https://www.landlaeknir.is/tolfraedi-og-rannsoknir/tolfraedi/danarorsakir/lyfjatengdandlat/ 3 https://www.althingi.is/altext/149/s/0430.html 4 https://www.mbl.is/frettir/innlent/2020/07/09/medaltekjur_573_thusund_a_manudi/ 5 https://www.stjornarradid.is/library/04-Raduneytin/Felagsmalaraduneytid/N%C3%BDtt%20kerfi%20starfsendurh%C3%A6fingar%20og%20mats%20%C3%A1%20starfsgetu.pdf Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Haukur V. Alfreðsson Skoðun: Kosningar 2021 Píratar Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 26.05.2024 Halldór Ég styð Baldur sem næsta forseta! Gunnar Alexander Ólafsson Skoðun Rýnum í rót lestrarvandans. Hvað ert þú að gera til að styðja við barn í þínu nærumhverfi ? Rakel Linda Kristjánsdóttir Skoðun Þjóðarmorðið á Gasa í tölum og hlutverk Íslands Ingólfur Shahin Skoðun Jákvæðni á Bessastöðum Þorsteinn Magnússon Skoðun Er sjálfvirknivæðing að stela störfum og framtíðar möguleikum hjá drengjum sem geta ekki lesið sér til gagns? Davíð Bergmann Skoðun Lestarsamgöngur milli Reykjavíkur og Keflavíkurflugvallar Guðmundur Björnsson Skoðun Afhverju viltu fá trúð á Bessastaði? Diljá Ámundadóttir Zoega Skoðun Hvalveiðar á Íslandi, löng saga spillingar og sérhagsmunatengsla Valgerður Árnadóttir Skoðun Halla Hrund, Halla Tómasdóttir eða Katrín Jakobsdóttir? Reynir Böðvarsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvalveiðar á Íslandi, löng saga spillingar og sérhagsmunatengsla Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Lestarsamgöngur milli Reykjavíkur og Keflavíkurflugvallar Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Er sjálfvirknivæðing að stela störfum og framtíðar möguleikum hjá drengjum sem geta ekki lesið sér til gagns? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Jákvæðni á Bessastöðum Þorsteinn Magnússon skrifar Skoðun Ég styð Baldur sem næsta forseta! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðarmorðið á Gasa í tölum og hlutverk Íslands Ingólfur Shahin skrifar Skoðun Rýnum í rót lestrarvandans. Hvað ert þú að gera til að styðja við barn í þínu nærumhverfi ? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Pólítísk aflúsun Ólafur Þór Ólafsson skrifar Skoðun Að vaxa inn í framtíðina Viðar Hreinsson skrifar Skoðun A Letter of Encouragement for Voters of Foreign Origin. Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Sameiningaraflið Katrín Jakobsdóttir Kári Bjarnason skrifar Skoðun Snúningshurðin í ráðuneytinu Jón Kaldal skrifar Skoðun Til óákveðinna kjósenda Eygló Halldórsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til forsetaframbjóðenda Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Ómetanleg leiðsögn Magnús Ingi Óskarsson skrifar Skoðun Vegið að æru embættismanna Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hverjum treystum við fyrir fjöreggjunum okkar? skrifar Skoðun Stöndum í lappirnar! Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Gjöf sem gefur Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Vegna hvers kýs ég Katrínu Jón Kristjánsson skrifar Skoðun Hvar er sómakenndin? Blakleikur Ísraels og Íslands Hrönn Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Alþingi slátrar jafnræðisreglunni Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Málfarslöggan verk sín vann Ari Páll Kristinsson skrifar Skoðun Verðmæti Döff kjósenda Mordekaí Elí Esrason skrifar Skoðun Nýja hægrið Davíð Bergmann skrifar Skoðun Afhverju viltu fá trúð á Bessastaði? Diljá Ámundadóttir Zoega skrifar Skoðun Heldur þann besta en þann næstbesta! Vilhjálmur B. Bragason skrifar Skoðun Vel gert! Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund; vörður auðlinda og nýsköpunar Valdimar Össurarson skrifar Skoðun Forsetabaráttan: Hin fimm fræknu og leiðtogafræðin Sigurður Ragnarsson skrifar Sjá meira
Að spara í geðheilbrigðismálum er ekki ólíkt því að spara með því að sleppa skoðun á vinnubíl. Vandamálin sem eru til staðar eru áfram til staðar, þú veist bara ekki af þeim fyrr en vélin bræðir úr sér. Ef bíllinn er ekki ónýtur verður umtalsverður kostnaður við að gera við hann auk vinnutaps. Góðar líkur eru á að það hefði mátt koma í veg fyrir stóran hluta kostnaðarins og vinnutapsins með því að grípa fyrr inn í. Sömu sögu má segja með mannfólk. Það er samfélaginu dýrt að bregðast of seint við geðvandamálum og missa fólk af vinnumarkaðnum eða að missa það alfarið. Svo ekki sé minnst á þá lífsgæðaskerðingu og sársauka sem fylgir því að einstaklingar fái ekki viðeigandi aðstoð. Efnahagslegur ávinningur Þrjátíu og níu. Það er meðalfjöldi árlegra sjálfsvíga á Íslandi síðast liðinn áratug (1). Árlega láta svo að meðaltali tuttugu og átta lífið vegna lyfjaeitrunar, en tæplega þriðjungur þeirra eru sjálfsvíg. Rúmlega helmingur þeirra sem láta lífið vegna lyfjaeitrunar falla undir óhappaeitranir (2). Vafalaust er hluti óhappaeitrananna vegna ofskömmtunar vímuefna, en helmingur þeirra sem sem haldnir eru fíknivanda glímir einnig við annan geðheilbrigðisvanda (3). Af framangreindu má sjá að við missum hátt í sextíu manns árlega vegna sjálfsvíga og lyfjaeitranna. Án þess að setja fram ákveðna tölu er óhætt að segja að mjög stór hluti þeirra eiga rætur sínar að rekja til geðvanda. Setjum þessar tölur nú í efnahagslegt samhengi. Meðallaun Íslendinga voru rétt undir 600 þ.kr árið 2019 en miðgildi launa var rétt undir 500 þ.kr (4). Ef við miðum við laun upp á 500 þ.kr þá eru mánaðarlegar skattgreiðslur tæpar 110 þ.kr og því um rúmar 1,3 m.kr á ári. Af þeim karlmönnum sem frömdu sjálfsvíg síðastliðinn áratug voru flestir á aldrinum 30-44 ára, en karlmenn fremja sjálfsvíg í um 4:1 hlutfalli á við konur1. Með tilliti til framangreinds má með hóflegu mati ráðgera að samfélagið verði af tuttugu starfsárum við hvert slíkt dauðsfall og um tuttugu og sex milljónum í tapaðan tekjuskatt. Þá er ótalinn allur virðisaukaskattur og önnur gjöld sem falla til ríkisins af starfi og lífi viðkomandi, allur mannauður sem tapast með einstaklingnum, örvun viðskipta og atvinnusköpun og allt það sem einstaklingurinn leggur til samfélagsins og er fjárhagslegs eðlis. En það er einnig mikill efnahagslegur skaði af öðrum afleiðingum geðvanda. Einstaklingur sem dettur af vinnumarkaðnum sökum geðvanda skapar samfélaginu ekki tekjur á meðan. Því til viðbótar þarf hann hjálparhönd úr sameiginlegum sjóðum samfélagsins sem er kostnaðarsamt. Þessu tengt má nefna að af Norðurlöndunum hefur Ísland hæðsta hlutfall öryrkja (8,6%) og einnig hæðsta hlutfall ungra öryrkja, en 29% íslenskra öryrkja eru á aldrinum 18-39 ára og eru geðraskanir helsta orsök örorku þessa hóps (5). Hér má svo einnig benda á að ómeðhöndlaður geðvandi kann að hafa í för með sér önnur afleiðu áhrif, svo sem skerta getu einstaklings til þess að sækja sér menntun og skapa samfélaginu mannauð, skerta getu barna einstaklings með ómeðhöndlaðan geðvanda til að sækja sér menntun og fleira. Eyðum krónu í dag og spörum fúlgu á morgun Af ofangreindu má sjá að jafnvel þó að við lítum ekki á neitt nema krónurnar þá er ljóst að Íslenska ríkið og íslenskt samfélag getur hagnast verulega með því að auka fjárútlát til geðheilbrigðismála. Hreinar skatttekjur sem við missum af sökum sjálfsvíga og andláta vegna lyfjaeitrunar hleypur á yfir milljarði árlega, mögulega milljörðum. Stærsta vandamál ungra öryrkja, sem fara að slaga í 10.000 manns fljótlega, er geðvandi. Jafnvel þó ekki væri hægt að ná 1/10 þeirra út á vinnumarkaðinn væri það gríðarleg tekjusköpun og kostnaðarhagræðing fyrir ríkið. Og það er hópur sem á langa starfsævi framundan. Það er því marg milljarða svigrúm sem ríkið hefur til þess að setja í geðheilbrigðismál áður en það fer að hafa neikvæð fjárhagsleg áhrif. Allt útlit er fyrir að við græðum stórlega efnahagslega séð sem og aukum lífsánægju með því að auka slík fjárútlát. Ég tel því, út frá efnahagslegum og skaðaminnkunar sjónarmiðum, að það sé öllum Íslendingum til hagsbóta að við aukum fjárframlög til geðheilbrigðismála og grípum fyrr, oftar og betur inn í. Af tengdri umræðu þá styð ég lögleiðingu vímuefna út frá efnahagslegum, skaðaminnkunar og persónufrelsis sjónarmiðum. Höfundur er viðskiptafræðingur, Pírati og er frambjóðandi í prófkjöri Pírata í Reykjavík 2021. 1 https://www.landlaeknir.is/tolfraedi-og-rannsoknir/tolfraedi/danarorsakir/sjalfsvig/ 2 https://www.landlaeknir.is/tolfraedi-og-rannsoknir/tolfraedi/danarorsakir/lyfjatengdandlat/ 3 https://www.althingi.is/altext/149/s/0430.html 4 https://www.mbl.is/frettir/innlent/2020/07/09/medaltekjur_573_thusund_a_manudi/ 5 https://www.stjornarradid.is/library/04-Raduneytin/Felagsmalaraduneytid/N%C3%BDtt%20kerfi%20starfsendurh%C3%A6fingar%20og%20mats%20%C3%A1%20starfsgetu.pdf
Rýnum í rót lestrarvandans. Hvað ert þú að gera til að styðja við barn í þínu nærumhverfi ? Rakel Linda Kristjánsdóttir Skoðun
Er sjálfvirknivæðing að stela störfum og framtíðar möguleikum hjá drengjum sem geta ekki lesið sér til gagns? Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Hvalveiðar á Íslandi, löng saga spillingar og sérhagsmunatengsla Valgerður Árnadóttir skrifar
Skoðun Er sjálfvirknivæðing að stela störfum og framtíðar möguleikum hjá drengjum sem geta ekki lesið sér til gagns? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Rýnum í rót lestrarvandans. Hvað ert þú að gera til að styðja við barn í þínu nærumhverfi ? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Hvar er sómakenndin? Blakleikur Ísraels og Íslands Hrönn Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Rýnum í rót lestrarvandans. Hvað ert þú að gera til að styðja við barn í þínu nærumhverfi ? Rakel Linda Kristjánsdóttir Skoðun
Er sjálfvirknivæðing að stela störfum og framtíðar möguleikum hjá drengjum sem geta ekki lesið sér til gagns? Davíð Bergmann Skoðun