Til okkar í Foreldrahús leitar ansi breiður hópur foreldra og ungmenna þessa lands, enda erum við 35 ára gömul landssamtök og höfum sinnt málefnum barna, ungmenna og foreldra frá árinu 1986. Sérfræðingar foreldrahúss fást við málefni líðandi stundar sem upp koma hverju sinni. Eitt af þeim sem hefur verið ansi áberandi í þó nokkurn tíma er notkun á nikótín púðum í vör, vape (rafsígarettur) og orkudrykkja notkun í miklum mæli. Langar mig að fjalla stuttlega um það hér.
Vansvefta ungmenni vegna orkudrykkja neyslu
Vitað er að koffín sem er meðal annars í orkudrykkjum er ávanabindandi efni sem veldur m.a. útvíkkun æða, örari hjartslætti og auknu blóðflæði til allra líffæra. Ef koffíns er neytt í miklu magni þá getur það haft ýmis óæskileg áhrif á líðan og heilsu. Það getur t.d. valdið hjartsláttartruflunum, hækkuðum blóðþrýstingi, höfuðverk, svima, ógleði, kvíða og haft neikvæð áhrif á svefn. Börn og ungmenni eru almennt viðkvæmari fyrir koffíni en fullorðnir og er neysla koffíns því sérstaklega óæskileg fyrir þann hóp. Það sem er sláandi eru niðurstöður úr könnun Rannsóknar og greiningu sem leiddi í ljós að dagleg neysla orkudrykkja eykst með hækkandi aldri og var hlutfall framhaldsskólanema sem neytti orkudrykkja daglega eða oftar árið 2018 55% prósent en var árið 2016 22%. Aukningin er því umtalsverð og fer stöðugt vaxandi. Í rannsókninni kom jafnframt fram að 78% þeirra sem sofa of lítið (um 7 klukkustundir eða minna) drekka 4 eða fleiri orkudrykki daglega sem innihalda koffín. Það sem við vitum einnig er að í nikótín púðunum sem seljast eins og heitar lummur um þessar mundir er gríðarlega hátt magn af nikótíni, en nikótín hefur einnig örvandi áhrif. Þegar þessu tvennu er svo blandað saman, sem mjög oft er tilfellið þá á sér stað veruleg truflun á svefni ungmenna. Mörg hver eru alls ekki að ná ráðlögðum svefntíma u.þ.b. 8-10 klst á unglingsárum.
Nikótínpúðar og rafsígarettur hátísku staðalbúnaður nútímans
Undirrituð gerði vettvangsathugun í sérverslun á höfuðborgarsvæðinu sem selur þar til gerðar vape vörur. Í hillum verslunarinnar sem minnti helst á nammiland blasti við í það minnsta 40 tegundir af nikótínpúðum í dósum, allar mjög flottar á lit með mismunandi styrkleika og bragðtegundir. Þá kom að vape vökva deildinni en þar voru vel yfir 100 tegundir af olíum, þykkum, þunnum, mis sterkar af nikótíni, allskonar bragðtegundir og svo voru hin ýmsu áhöld til neyslu á varningnum. En meðfram þessu æði ungmenna í vape tískubylgjunni fylgir einnig að hægt er að kaupa ólögleg vímuefni til að reykja. Í þessar græjur er einnig hægt að kaupa Kannabis olíu sem oftast er reyndar K2 eða Spice sem er efnablanda en ekki planta, þetta efni eru sum ungmenni að reykja í vape græjunum sínum. Mörg af þeim ungmennum sem til okkar í Foreldrahús koma eru í miklum vanlíðan vegna þessara efna, þau byrja daginn á því að fá sér nikótín í vörina skola því niður með 500ml af orkudrykk og fá sér svo nokkra smóka af vape-inu sínu sem að í sumum tilvikum inniheldur K2. En Spice (K2) fíkniefni finnst ekki á þvagprufum og það vita ungmennin en ekki endilega foreldrarnir.
Skutlararnir, dílerar unga fólksins
Svo virðist sem lítið mál sé fyrir ólögráða ungmenni að verða sér út um hvað sem er með einu símtali, símtali í skutlara. Á svæðið mætir um hæl skutlari sem er óbreyttur borgari á bifreið sem er með skottið fullt af ýmsum varningi sem bannaður er ólögráða börnum. Þar er hægt að fá keyptan landa á góðum prís og annað áfengi. Hinar ýmsu tegundir af nikótín púðum, vape vökva, spice-k2 vökva og allt þar á milli. Ungmenni og börn eru ekki spurð um aldur við þessi viðskipti og virðast þau geta fengið varning keyptan án vandræða.
Mikið hefur verið fjallað um þessi málefni í samfélaginu en litlar breytingar hafa orðið. Okkur er kunnugt um að breyta á löggjöf vegna tóbaksvarna. En verðum við ekki að gera meira? Verðum við ekki að fara að láta verkin tala núna, gerum minna af því að búa til nefndir en brettum upp ermar. Það er okkar sem fullorðin erum að búa unga fólkinu okkar öruggt og heilbrigt samfélag ekki satt? Langtíma afleiðingar geta orðið mjög alvarlegar lýðheilsu ungmenna.
Höfundur er uppeldis-, fíkni- og fjölskyldufræðingur.
