„Mega frjáls um fjöllin ríða“ Margeir Ingólfsson skrifar 15. desember 2020 21:01 Hálendi Íslands hefur í gegn um aldinar verið nýtt á margvíslegan hátt. Það fór mikið eftir veðurfari, þ.e. hvort kulda- eða hlýskeið gengu yfir hver nýtingin var. Þjóðleiðir lágu um hálendið, það var nýtt til búsetu, beitar, dúntekju, fjaðratínslu, veiða, jurtum og grösum var safnað, svo mætti lengi telja. Síðan kom orkuvinnsla og fólk fór að fara um hálendið sér til heilsubótar, ánægju og yndisauka, ýmist gangandi, ríðandi, akandi, hjólandi eða á hvern þann hátt sem hverjum og einum hentar. Fram að þessu hefur eitt ekki útilokað annað, þ.e. allir geta notið hálendisins á eigin forsendum og haft frelsi til þess. Það er einmitt þetta frelsi óbyggðanna sem hefur heillað svo marga. Öll erum við náttúruunnendur og náttúruverndarsinnar þó svo við höfum ólíkar skoðanir á nýtingu hálendisins. Margs konar nýting hálendisins getur vel farið saman og einn hópur á ekki að geta útilokað annan þegar að því kemur. Verðmæti hálendisins á hverjum tíma hefur falist í nýtingarmöguleikum hverrar kynslóðar. Hálendið hefur verið öllum opið og þar hafa gilt almennar leikreglur í landinu (lög og reglur) og allir getað vel við unað í sátt og samlyndi. Ég fór ungur að fara inn á hálendið, fyrst ríðandi en síðar akandi. Í einni af mínum fyrstu ferðum lærði ég vísu sem endar svo: „mega frjáls um fjöllin ríða og fullur oní pokann skríða.“ Er þetta ekki inntakið í þessu öll, þ.e. frelsið og frelsistilfinningin á fjöllum en það hafði engum dottið í hug að skerða það á þeim rúmu 1.100 árum sem liðin eru síðan Ísland byggðist. Nú eru blikur á lofti en hópur fólks undir forustu Guðmundar Inga Guðbrandssonar eru að gera tilraun til þess að loka hálendinu og þar með þriðjungi landsins inni í ríkisstofnun með tilheyrandi bönnum og frelsisskerðingu. Reynt er að pakka þessu inn í fallegar umbúðir fyrir þau sem ekki þekkja til og kalla Þjóðgarð. Í dag er þetta land þjóðlenda sem allir geta notið, hver á sinn hátt og á sínum forsendum. Með þjóðgarði er aftur á móti verið á stofnanavæða hálendið með endalausum boðum og bönnum, ég tala nú ekki um blessaða gjaldtökuna. Þar fyrir utan eru öll völd færð í hendur eins manns, umhverfisráðherra. Þau sem berjast fyrir hálendisþjóðgarði tala mikið um hvað stjórnkerfi garðsins verði lýðræðislegt, en skoðum frumvarpið. Samkvæmt frumvarpinu er það umdæmisráð, stjórn og síðan umhverfisráðherra sem munu fara með völdin í þjóðgarðinum. Umdæmisráðin eru „stjórn til ráðgjafar“, „gera tillögu til stjórnar“, „eiga samstarf við“, „fjalla um umsóknir“ og „koma að undirbúningi“. Það var hér sem „lýðræðið“ átti að koma inn en þessi umdæmisráð munu ekki ráða neinu og eru þarna bara til skrauts. Þá er það stjórnin en hún á að halda utan um reksturinn og gera áætlanir í samræmi við markmið garðsins að því gefnu að þau geri eins og umhverfisráðherra vill. Það kemur fram í 10. gr frumvarpsins að ef umhverfisráðherra líkar ekki það sem stjórnin gerir eða samþykkir þá getur hann rekið stjórnina, eða eins og það er kallað „fellt skipun stjórnar úr gildi“. Þetta er sem sagt alræði umhverfisráðherra yfir þriðjungi landsins, ráðherra sem í dag er ekki einu sinni lýðræðislega kosinn heldur færðu vinir hans í VG honum þetta starf. Ef einhver er í vafa um það hvernig Guðmundur Ingi Guðbrandsson mun beita þessu valdi, þá þarf ekki annað en að skoða hans fyrri störf sem framkvæmdarstjóri Landverndar. Í mínum huga hefur enginn, hvorki Guðmundur Ingi Guðbrandsson, Steingrímur J. Sigfússon né nokkur annar leyfi til að taka hálendið af þjóðinni á þennan hátt. Þetta er ekkert annað en tilraun til „fjandsamlegrar yfirtöku“ sem við verðum að stöðva. Eitt af slagorðum þeirra sem berjast fyrir hálendisþjóðgarði er „að við megum ekki taka neina ákvörðun um nýtingu hálendisins því það sé komandi kynslóða að gera það“. Með sömu rökum má segja að það væri glapræði að stofna þjóðgarð á þriðjungi Íslands þar sem hann kemur í veg fyrir svo margs konar nýtingu á hálendinu um aldur og ævi og tökum þar með af komandi kynslóðum möguleikann til nýtingar á þeirra forsendum. Hvort sem það er orkuvinnsla, útivist eða bara eitthvað allt annað sem við getum engan veginn séð fyrir í dag. Eins og kom fram hér að ofan þá felast verðmæti hálendisins í nýtingu hverrar kynslóðar og við höfum engar forsendur til að sjá fyrir hvernig afkomendur okkar vilji hafa hlutina eftir t.d. 100 ár. Ég óska þess svo sannarlega að mínir afkomendur „mega frjáls um fjöllin ríða“ , en það verður ekki í boði innan þjóðgarðs. Höfundur er Íslendingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þjóðgarðar Hálendisþjóðgarður Mest lesið Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Skoðun Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Sjá meira
Hálendi Íslands hefur í gegn um aldinar verið nýtt á margvíslegan hátt. Það fór mikið eftir veðurfari, þ.e. hvort kulda- eða hlýskeið gengu yfir hver nýtingin var. Þjóðleiðir lágu um hálendið, það var nýtt til búsetu, beitar, dúntekju, fjaðratínslu, veiða, jurtum og grösum var safnað, svo mætti lengi telja. Síðan kom orkuvinnsla og fólk fór að fara um hálendið sér til heilsubótar, ánægju og yndisauka, ýmist gangandi, ríðandi, akandi, hjólandi eða á hvern þann hátt sem hverjum og einum hentar. Fram að þessu hefur eitt ekki útilokað annað, þ.e. allir geta notið hálendisins á eigin forsendum og haft frelsi til þess. Það er einmitt þetta frelsi óbyggðanna sem hefur heillað svo marga. Öll erum við náttúruunnendur og náttúruverndarsinnar þó svo við höfum ólíkar skoðanir á nýtingu hálendisins. Margs konar nýting hálendisins getur vel farið saman og einn hópur á ekki að geta útilokað annan þegar að því kemur. Verðmæti hálendisins á hverjum tíma hefur falist í nýtingarmöguleikum hverrar kynslóðar. Hálendið hefur verið öllum opið og þar hafa gilt almennar leikreglur í landinu (lög og reglur) og allir getað vel við unað í sátt og samlyndi. Ég fór ungur að fara inn á hálendið, fyrst ríðandi en síðar akandi. Í einni af mínum fyrstu ferðum lærði ég vísu sem endar svo: „mega frjáls um fjöllin ríða og fullur oní pokann skríða.“ Er þetta ekki inntakið í þessu öll, þ.e. frelsið og frelsistilfinningin á fjöllum en það hafði engum dottið í hug að skerða það á þeim rúmu 1.100 árum sem liðin eru síðan Ísland byggðist. Nú eru blikur á lofti en hópur fólks undir forustu Guðmundar Inga Guðbrandssonar eru að gera tilraun til þess að loka hálendinu og þar með þriðjungi landsins inni í ríkisstofnun með tilheyrandi bönnum og frelsisskerðingu. Reynt er að pakka þessu inn í fallegar umbúðir fyrir þau sem ekki þekkja til og kalla Þjóðgarð. Í dag er þetta land þjóðlenda sem allir geta notið, hver á sinn hátt og á sínum forsendum. Með þjóðgarði er aftur á móti verið á stofnanavæða hálendið með endalausum boðum og bönnum, ég tala nú ekki um blessaða gjaldtökuna. Þar fyrir utan eru öll völd færð í hendur eins manns, umhverfisráðherra. Þau sem berjast fyrir hálendisþjóðgarði tala mikið um hvað stjórnkerfi garðsins verði lýðræðislegt, en skoðum frumvarpið. Samkvæmt frumvarpinu er það umdæmisráð, stjórn og síðan umhverfisráðherra sem munu fara með völdin í þjóðgarðinum. Umdæmisráðin eru „stjórn til ráðgjafar“, „gera tillögu til stjórnar“, „eiga samstarf við“, „fjalla um umsóknir“ og „koma að undirbúningi“. Það var hér sem „lýðræðið“ átti að koma inn en þessi umdæmisráð munu ekki ráða neinu og eru þarna bara til skrauts. Þá er það stjórnin en hún á að halda utan um reksturinn og gera áætlanir í samræmi við markmið garðsins að því gefnu að þau geri eins og umhverfisráðherra vill. Það kemur fram í 10. gr frumvarpsins að ef umhverfisráðherra líkar ekki það sem stjórnin gerir eða samþykkir þá getur hann rekið stjórnina, eða eins og það er kallað „fellt skipun stjórnar úr gildi“. Þetta er sem sagt alræði umhverfisráðherra yfir þriðjungi landsins, ráðherra sem í dag er ekki einu sinni lýðræðislega kosinn heldur færðu vinir hans í VG honum þetta starf. Ef einhver er í vafa um það hvernig Guðmundur Ingi Guðbrandsson mun beita þessu valdi, þá þarf ekki annað en að skoða hans fyrri störf sem framkvæmdarstjóri Landverndar. Í mínum huga hefur enginn, hvorki Guðmundur Ingi Guðbrandsson, Steingrímur J. Sigfússon né nokkur annar leyfi til að taka hálendið af þjóðinni á þennan hátt. Þetta er ekkert annað en tilraun til „fjandsamlegrar yfirtöku“ sem við verðum að stöðva. Eitt af slagorðum þeirra sem berjast fyrir hálendisþjóðgarði er „að við megum ekki taka neina ákvörðun um nýtingu hálendisins því það sé komandi kynslóða að gera það“. Með sömu rökum má segja að það væri glapræði að stofna þjóðgarð á þriðjungi Íslands þar sem hann kemur í veg fyrir svo margs konar nýtingu á hálendinu um aldur og ævi og tökum þar með af komandi kynslóðum möguleikann til nýtingar á þeirra forsendum. Hvort sem það er orkuvinnsla, útivist eða bara eitthvað allt annað sem við getum engan veginn séð fyrir í dag. Eins og kom fram hér að ofan þá felast verðmæti hálendisins í nýtingu hverrar kynslóðar og við höfum engar forsendur til að sjá fyrir hvernig afkomendur okkar vilji hafa hlutina eftir t.d. 100 ár. Ég óska þess svo sannarlega að mínir afkomendur „mega frjáls um fjöllin ríða“ , en það verður ekki í boði innan þjóðgarðs. Höfundur er Íslendingur.
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun