Hálendið getur ekki beðið lengur Auður Önnu Magnúsdóttir skrifar 15. desember 2020 13:00 Hvers vegna þarf að stofna þjóðgarð á hálendinu núna? Má það ekki bíða í nokkur ár svo ná megi þessari eftirsóttu „breiðu sátt” þar sem allir eru ánægðir? Svarið er því miður nei! Ýmsar ógnir steðja að hálendi Íslands og með því að klára málið síðar er hætt við að gildi og verðmæti hálendisins verði rýrt enn frekar. Til að ná sátt þurfa allir að slá af kröfum sínum. Við höfum Alþingi til að ljúka málinu í kjölfar upplýsandi umræðu. Stofnun Hálendisjóðgarðs er besta leiðin sem við þekkjum til varanlegrar verndar og sjálfbærrar nýtingar þjóðlendna á hálendinu. Hálendið er auðlind og sameign þjóðarinnar Með stofnun þjóðgarðs á hálendi Íslands er verið að vernda eina stærstu auðlind Íslands og stýra umgengni og nýtingu á henni. Styrmir Gunnarsson, fv. ritstjóri Morgunblaðsins, hefur líkt stofnun þjóðgarðsins við það þegar Íslendingar færðu fiskveiðilögsöguna út í 200 mílur. Hálendisþjóðgarði yrði stýrt með verulegri valddreifingu þar sem ákvarðanir yrðu teknar í svæðisstjórnum, í aðliggjandi sveitarfélögum, í stjórn þjóðgarðsins og á landsvísu af viðkomandi ráðherra. Þannig munu tæplega 100 einstaklingar, fulltrúar sveitarfélaga og félagsamtaka móta þær reglur sem koma til með að gilda. Þetta er mun lýðræðislegra fyrirkomulag en það sem við höfum í dag til að taka ákvarðanir um skipan mála á hálendinu. Í þessu felst ávinningur fyrir alla til langs tíma sem er mun verðmætari en þeir skammtímahagsmunirnir sem felast í því að litlir hópar nýti auðlindina á óskipulagðan og ósjálfbæran hátt með því sundurlausa stjórnfyrirkomulagi sem ríkir í dag. Orkufyrirtækin vilja meira Orkufyrirtæki ásælast það gríðarmikla afl sem býr á íslenska hálendinu. Sú raforka sem nú er framleidd á Íslandi kemur að langmestu leyti þaðan. Um 80% hennar fer síðan til stóriðju. En orkufyrirtækin vilja meira. Á sunnanverðu hálendinu hefur Landsvirkjun til dæmis ekki afskrifað hugmyndir um uppistöðulón við Þjórsárver, eina stærstu samfelldustu gróðurvin hálendsins. Í norðri eru upp hugmyndir um að virkja jökulárnar i Skagafirði og vatnasvið Skjálfandafljóts og á hálendinu miðju eru virkjanakostirnir Skrokkalda og Hagavatnsvirkjun. Ógnin af virkjunaráformum og eyðingu náttúruperla sem óhjákvæmilega fygir er því mjög raunveruleg og yfirvofandi á hálendinu. Þjóðgarður er besta vörnin gegn frekari ásælni í virkjanir á hálendinu. Ósjálfbær landnýting Gróður og jarðvegur á hálendinu er mjög viðkvæmur. Víða er enn beitt á illa farið land eins og niðurstöður úr Grólind hafa sýnt, nánar tiltekið landflæmi sem nemur fjórðungi Íslands. Markmið þjóðgarðs er m.a. sjálfbær landnýting sem þýðir að útrýma þarf ofbeit. Við megum ekki við því að tapa meiri gróðri eða jarðvegi vegna ósjálfbærrar landnýtingar. Þjóðgarður er vettvangur til að taka ofbeit og gróður- og jarðvegsvernd föstum tökum. Ágangur ferðamanna og öryggi þeirra Árið 2019 komu til Íslands 2 milljónir ferðamanna. 80% þeirra komu til Íslands fyrst og fremst til þess að njóta íslenskrar náttúru. Það gera 1,6 milljón á ári en líklegast mun ásóknin frekar aukast en minnka eftir Covid þegar fólk hefur fengið skilning á mikilvægi náttúrunnar og tengslum okkar við hana. Hálendið er bæði viðkvæmt og hættulegt heim að sækja. Tryggja verður dreifingu og öryggi ferðafólks á hálendinu þannig að hvorki náttúru- og menningarminjar né ferðafólkið sjálft hljóti skaða af. Sú umgjörð og þjónusta sem Hálendisþjóðgarður getur veitt yrði besta leiðin til þess að bjóða gestum okkar einstaka upplifun af hálendinu án þess að valda skaða á auðlindinni. Hálendið klofið með uppbyggðum vegum og raflínum? Víðerni eru óendanlega verðmæt í sjálfu sér, enda orðin sjaldgæf. Þau eru sérkenni hálendisins og eru ein og sér „stórkostleg og umbreytandi upplifun“ eins og heimspekingurinn góði Páll Skúlasonar skrifaði í tímamótarit sitt Hugleiðingar við Öskju. Að óbyggðum víðernum er sótt, m.a. með áformum um virkjanir, uppbyggða vegi og lagningu háspennulína. Stofnun þjóðgarðs mun styrkja viðstöðuna gegn þessari þróun. Útivist, ekki aðeins fyrir útvalda Markmið þjóðgarðs er að auka aðgengi allra að þeim djásnum sem hann hefur að geyma án þess þó að valda skaða á náttúru- og menningarminjum eða spilla möguleiknum til að upplifa öræfakyrrð og friðsæld. Útivist eflist og nær til breiðari hóps í Hálendisþjóðgarði þar sem fleiri geta notið - en um leið er dregið úr hættu á varanlegum spjöllum á viðkvæmri náttúru. Aukin fjölbreytni starfa á landsbyggðinni Sem betur fer eru margir staðir á landsbyggðinni í sókn og fólki fjölgar. Á öðrum stöðum fækkar íbúum og brýnt er að bregðast við. Mikilvægt er að sjá til þess að fjölbreyttar stoðir séu undir atvinnulífi um allt land. Þjóðgarður stuðlar að jákvæðri byggðaþróun og atvinnuuppbyggingu sem byggir á sérstöðu viðkomandi svæðis og er því líklegri til þess að standa styrkur þrátt fyrir utanaðkomandi breytingar eins og verðfall á hrávörumörkuðum. Hér eru bara nefnd nokkur dæmi þar sem þjóðgarður stuðlar að jákvæðri þróun, vernd og uppbyggingu. Nú er tímabært að hætta þrasa og þrefa. Allir sem komnir eru til vits og ára vita að það er lífsins ómögulegt að uppfylla allar óskir. Nú er tímabært að bræða saman þau mörgu ólíku sjónarmið sem fram hafa komið og það verkefni er nú á borði Alþingis. Þingmenn verða að hafa í huga að hún afskaplega raunveruleg, hættan af því að ýmsar ógnir rýri gæði hálendisins á óafturkræfan hátt. Þjóðgarður tekur utan um hálendið sem heild, verndar náttúru- og menningarminjar um leið og hann eykur aðgengi, bætir atvinnumöguleika og tryggir viðhald auðlindarinnar til framtíðar. Tíminn er núna, hálendið getur ekki beðið lengur. Höfundur er framkvæmdastjóri Landverndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Auður Önnu Magnúsdóttir Umhverfismál Hálendisþjóðgarður Mest lesið Er mörgum lesendum Vísis slétt sama um afkomu sína og velferð? Ole Anton Bieltvedt Skoðun Tökum Viktor á þetta og enn lengra Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Er óverðtryggða lánið að ganga frá fjölskyldunni? Alma Björk Ástþórsdóttir Skoðun Núll prósent skynsemi Lára G. Sigurðardóttir Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson Skoðun Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn Skoðun Hvers eiga Vestfirðingar að gjalda? Ingólfur Ásgeirsson Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Áhugaverðar ákvarðanir Sigurður Ingi Friðleifsson Skoðun Skoðun Skoðun Er óverðtryggða lánið að ganga frá fjölskyldunni? Alma Björk Ástþórsdóttir skrifar Skoðun Tökum Viktor á þetta og enn lengra Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Er mörgum lesendum Vísis slétt sama um afkomu sína og velferð? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Til hamingju með daginn! Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Vetur að vori - stuðningur eftir óveður Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skömm stjórnvalda - íslensk börn með erlendan bakgrunn Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Er þensla vegna íbúðauppbyggingar? Jónas Atli Gunnarsson skrifar Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Viðurkennum þjóðarmorð á Armenum Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Þegar kvíðinn tekur völdin Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Atvinnulífið og fíkniefnasalan Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Drasl Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Er lýðræðinu viðbjargandi? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Forsetapróf Auður Guðna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin sala áfengis ógnar grundvallarmarkmiðum lýðheilsu Aðalsteinn Gunnarsson skrifar Skoðun Svik VG í jafnréttismálum Jana Salóme Ingibjargar Jósepsdóttir skrifar Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ingólfur krítar liðugt Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Fáu spáð en vel fylgst með Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Armæða um íslenska tungu Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Það eru lög í landinu Líneik Anna Sævarsdóttir skrifar Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson skrifar Skoðun Úr buffi í klút Gunnhildur Birna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Málsvari minksins Lárus Karl Arnbjarnarson skrifar Skoðun Skuldum við 17 þúsund íbúðir á höfuðborgarsvæðinu? Sigurður Stefánsson skrifar Skoðun Förum vel með byggingarvörur Eyþór Bjarki Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Gerum betur Kristín B. Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Hvers vegna þarf að stofna þjóðgarð á hálendinu núna? Má það ekki bíða í nokkur ár svo ná megi þessari eftirsóttu „breiðu sátt” þar sem allir eru ánægðir? Svarið er því miður nei! Ýmsar ógnir steðja að hálendi Íslands og með því að klára málið síðar er hætt við að gildi og verðmæti hálendisins verði rýrt enn frekar. Til að ná sátt þurfa allir að slá af kröfum sínum. Við höfum Alþingi til að ljúka málinu í kjölfar upplýsandi umræðu. Stofnun Hálendisjóðgarðs er besta leiðin sem við þekkjum til varanlegrar verndar og sjálfbærrar nýtingar þjóðlendna á hálendinu. Hálendið er auðlind og sameign þjóðarinnar Með stofnun þjóðgarðs á hálendi Íslands er verið að vernda eina stærstu auðlind Íslands og stýra umgengni og nýtingu á henni. Styrmir Gunnarsson, fv. ritstjóri Morgunblaðsins, hefur líkt stofnun þjóðgarðsins við það þegar Íslendingar færðu fiskveiðilögsöguna út í 200 mílur. Hálendisþjóðgarði yrði stýrt með verulegri valddreifingu þar sem ákvarðanir yrðu teknar í svæðisstjórnum, í aðliggjandi sveitarfélögum, í stjórn þjóðgarðsins og á landsvísu af viðkomandi ráðherra. Þannig munu tæplega 100 einstaklingar, fulltrúar sveitarfélaga og félagsamtaka móta þær reglur sem koma til með að gilda. Þetta er mun lýðræðislegra fyrirkomulag en það sem við höfum í dag til að taka ákvarðanir um skipan mála á hálendinu. Í þessu felst ávinningur fyrir alla til langs tíma sem er mun verðmætari en þeir skammtímahagsmunirnir sem felast í því að litlir hópar nýti auðlindina á óskipulagðan og ósjálfbæran hátt með því sundurlausa stjórnfyrirkomulagi sem ríkir í dag. Orkufyrirtækin vilja meira Orkufyrirtæki ásælast það gríðarmikla afl sem býr á íslenska hálendinu. Sú raforka sem nú er framleidd á Íslandi kemur að langmestu leyti þaðan. Um 80% hennar fer síðan til stóriðju. En orkufyrirtækin vilja meira. Á sunnanverðu hálendinu hefur Landsvirkjun til dæmis ekki afskrifað hugmyndir um uppistöðulón við Þjórsárver, eina stærstu samfelldustu gróðurvin hálendsins. Í norðri eru upp hugmyndir um að virkja jökulárnar i Skagafirði og vatnasvið Skjálfandafljóts og á hálendinu miðju eru virkjanakostirnir Skrokkalda og Hagavatnsvirkjun. Ógnin af virkjunaráformum og eyðingu náttúruperla sem óhjákvæmilega fygir er því mjög raunveruleg og yfirvofandi á hálendinu. Þjóðgarður er besta vörnin gegn frekari ásælni í virkjanir á hálendinu. Ósjálfbær landnýting Gróður og jarðvegur á hálendinu er mjög viðkvæmur. Víða er enn beitt á illa farið land eins og niðurstöður úr Grólind hafa sýnt, nánar tiltekið landflæmi sem nemur fjórðungi Íslands. Markmið þjóðgarðs er m.a. sjálfbær landnýting sem þýðir að útrýma þarf ofbeit. Við megum ekki við því að tapa meiri gróðri eða jarðvegi vegna ósjálfbærrar landnýtingar. Þjóðgarður er vettvangur til að taka ofbeit og gróður- og jarðvegsvernd föstum tökum. Ágangur ferðamanna og öryggi þeirra Árið 2019 komu til Íslands 2 milljónir ferðamanna. 80% þeirra komu til Íslands fyrst og fremst til þess að njóta íslenskrar náttúru. Það gera 1,6 milljón á ári en líklegast mun ásóknin frekar aukast en minnka eftir Covid þegar fólk hefur fengið skilning á mikilvægi náttúrunnar og tengslum okkar við hana. Hálendið er bæði viðkvæmt og hættulegt heim að sækja. Tryggja verður dreifingu og öryggi ferðafólks á hálendinu þannig að hvorki náttúru- og menningarminjar né ferðafólkið sjálft hljóti skaða af. Sú umgjörð og þjónusta sem Hálendisþjóðgarður getur veitt yrði besta leiðin til þess að bjóða gestum okkar einstaka upplifun af hálendinu án þess að valda skaða á auðlindinni. Hálendið klofið með uppbyggðum vegum og raflínum? Víðerni eru óendanlega verðmæt í sjálfu sér, enda orðin sjaldgæf. Þau eru sérkenni hálendisins og eru ein og sér „stórkostleg og umbreytandi upplifun“ eins og heimspekingurinn góði Páll Skúlasonar skrifaði í tímamótarit sitt Hugleiðingar við Öskju. Að óbyggðum víðernum er sótt, m.a. með áformum um virkjanir, uppbyggða vegi og lagningu háspennulína. Stofnun þjóðgarðs mun styrkja viðstöðuna gegn þessari þróun. Útivist, ekki aðeins fyrir útvalda Markmið þjóðgarðs er að auka aðgengi allra að þeim djásnum sem hann hefur að geyma án þess þó að valda skaða á náttúru- og menningarminjum eða spilla möguleiknum til að upplifa öræfakyrrð og friðsæld. Útivist eflist og nær til breiðari hóps í Hálendisþjóðgarði þar sem fleiri geta notið - en um leið er dregið úr hættu á varanlegum spjöllum á viðkvæmri náttúru. Aukin fjölbreytni starfa á landsbyggðinni Sem betur fer eru margir staðir á landsbyggðinni í sókn og fólki fjölgar. Á öðrum stöðum fækkar íbúum og brýnt er að bregðast við. Mikilvægt er að sjá til þess að fjölbreyttar stoðir séu undir atvinnulífi um allt land. Þjóðgarður stuðlar að jákvæðri byggðaþróun og atvinnuuppbyggingu sem byggir á sérstöðu viðkomandi svæðis og er því líklegri til þess að standa styrkur þrátt fyrir utanaðkomandi breytingar eins og verðfall á hrávörumörkuðum. Hér eru bara nefnd nokkur dæmi þar sem þjóðgarður stuðlar að jákvæðri þróun, vernd og uppbyggingu. Nú er tímabært að hætta þrasa og þrefa. Allir sem komnir eru til vits og ára vita að það er lífsins ómögulegt að uppfylla allar óskir. Nú er tímabært að bræða saman þau mörgu ólíku sjónarmið sem fram hafa komið og það verkefni er nú á borði Alþingis. Þingmenn verða að hafa í huga að hún afskaplega raunveruleg, hættan af því að ýmsar ógnir rýri gæði hálendisins á óafturkræfan hátt. Þjóðgarður tekur utan um hálendið sem heild, verndar náttúru- og menningarminjar um leið og hann eykur aðgengi, bætir atvinnumöguleika og tryggir viðhald auðlindarinnar til framtíðar. Tíminn er núna, hálendið getur ekki beðið lengur. Höfundur er framkvæmdastjóri Landverndar.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar
Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar
Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun