Viðar sakar Ólínu um „hálfstuld“ og hroðvirkni Hólmfríður Gísladóttir skrifar 11. desember 2020 14:34 Viðari þykir ekki mikið til bókar Ólínu koma en gerist þó svo örlátur að lofa kápuna. Viðar Hreinsson bókmenntafræðingur fer ófögrum orðum um Lífgrös og leyndir dómar - Lækningar, töfrar og trú í sögulegu ljósi eftir Ólínu Kjerúlf Þorvarðardóttur þjóðfræðing í nýjasta tölublaði Sögu, tímarits Sögufélags. Bókin kom út í fyrra við góðar undirtektir og var tilnefnd til Íslensku bókmenntaverðlaunanna en Viðar sakar Ólínu meðal annars um „hálfstuld“ og hroðvirkni. Á vef Forlagsins segir um bókina að hún sé „skemmtilegt og fræðandi“ rit þar sem höfundur „eys úr fróðleiksbrunnum fortíðarinnar“. Viðfangsefnið sé viðleitni fólks frá örófi alda til að „ráða bót á sjúkdómum og kvillum, ekki síst með því að sækja í lyfjaskáp náttúrunnar, nota helga dóma og hluti sem áttu að hafa lækningakraft, fara með bænir, þylja særingar og styðjast við lækningabækur – sem stundum voru þó taldar galdraskræður og gat verið háskalegt að eiga.“ Bergmál og gamlir fordómar Viðari þykir ekki mikið til koma og sakar Ólínu oftsinnis um að éta upp úreltar heimildir og setja fram „án auðkenninga“. Segir hann höfundinn meðal annars „hálfstela heilu blaðsíðunum“ úr inngangi Vilmundar Jónssonar landlæknis að Lækningum – Curationes – séra Þorkels Arngrímssonar og segir kaldhæðnislegt að notast við þá heimild þar sem hún „einkennist af lítilsvirðingu fyrir þekkingu fyrri tíma“. „[Vilmundur] aðhyllist þá vísindahyggju eða vísindatrú sem höfundur gagnrýnir í inngangi en virðist þó að verulegu leyti hafa mótað sjónarmið eða efnistök bókarinnar sem eru þversagnakennd og stefnulaus,“ segir Viðar. „Bergmálið frá Vilmundi sést í snubbóttri afgreiðslu í undirkafla um áhrif Araba á læknisfræðina,“ bætir hann við, og segir „gamla fordóma“ á kreiki. Ritið „meingallað um margt“ Viðar víkur margoft að því að frjálslega sé farið með heimildir eða þeirra ekki getið en virðist einnig vilja ritstýra heimildavalinu. Þannig vísar hann til rita sem hann hefði viljað sjá höfund nota og segir til dæmis: „Vel hefði farið á… og „Nær hefði verið…“ „Það er ljóst að þetta rit er meingallað um margt,“ segir Viðar að lokum. „Megingalli bókarinnar er samhengisleysi og hroðvirkni. Hún er safn fróðleiksmola án eiginlegrar úrvinnslu. Fræðimenn viða að sér margvíslegu efni, móta eigin sýn og stefnu gagnvart viðfangsefninu og nýta til þess heimildir. Þeir umskrifa efnið út frá því, hið raunverulega framlag til fræðanna er að vinna úr efni, ekki afrita það. Ekki dugar að taka upp hráar heimildir sem stýra efninu eins og gert er í þessari bók. Því fer oft fjarri að textinn sé eiginlegur texti höfundar, svo náinn er hann heimildunum.“ Verður svarað á sama vettvangi Vísir leitaði viðbragða hjá Ólínu sem svaraði skriflega. „Viðar verður að eiga um það við sína eigin sómakennd hvernig hann velur að fjalla um aðra fræðimenn. Þó að bók mín Lífgrös og leyndir dómar sé alþýlegt fræðirit fyrir almenna lesendur, er þar hvergi vikið frá viðurkenndum kröfum um fræðileg efnistök og framsetningu. Bókinni var ætlað að gefa innsýn í þekkingarþróun íslenskra lækninga, og undir því stendur hún fyllilega. Ritdómur Viðars Hreinssonar í Sögu er aftur á móti flausturslega unninn. Í honum eru staðreyndavillur og rangfærslur, til dæmis ásakanir hans um um skort á tilvísunum. „Dæmið“ sem hann dregur fram máli sínu til stuðnings eru tvær samhangandi setningar, efnisleg staðreyndaupptaling, um Caspar Bartholin læknaprófessor við Hafnarháskóla. Sú vitneskja er fengin með meiru úr bók Vilmundar Jónssonar landlæknis um Þorkel Arngrímsson Vídalín, sem ítrekað er vitnað til í umræddum kafla, bæði í efnisgreinum á undan og eftir. Aðrar fullyrðingar Viðars í svipaða veru eru staðleysa. Þá skýtur skökku við – í ljósi heimildaskrár –fullyrðing Viðars um skort á alþjóðlegri fræðasýn, því sjálfur tilgreinir hann enga erlenda fræðiðgrein sem hefði átt að koma til álita. Þetta eru ómakleg skrif sem vega að fræðaheiðri. Viðari verður svarað á sama vettvangi síðar.“ Bókmenntir Íslensku bókmenntaverðlaunin Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Fjölskylda í norðurljósaleit hrakin á brott af leiðsögumönnum Innlent „Það þarf að stoppa svona menn áður en þeir drepa einhvern“ Innlent Svipar til gamalla óupplýstra rána Innlent Fullkomlega sáttur við ákvörðun sína en útilokar ekkert Innlent Hamfaragámur Bónus tryggir kældan mat í neyðarástandi Innlent Verulega brugðið yfir Hamraborgarmálinu Innlent „Trúði því ekki að þetta væri ég“ Innlent Hátt í hundrað dauðsföll á þremur árum Innlent Sýknaður af ákæru um að hafa tekið í háls barns Innlent Vilja koma böndum á bókhald trúfélaga Innlent Fleiri fréttir Íbúar Hlíða velta fyrir sér dularfullum hvelli Ísland sé í torfkofanum í meðferð alvarlegra atvika Ný og glæsileg skólaþyrping byggð á Hellu Hamfaragámur Bónus tryggir kældan mat í neyðarástandi Fullkomlega sáttur við ákvörðun sína en útilokar ekkert „Það þarf að stoppa svona menn áður en þeir drepa einhvern“ Hádegisfréttir Bylgjunnar Svipar til gamalla óupplýstra rána Sýknaður af ákæru um að hafa tekið í háls barns Bjartur skírdagur fram undan í höfuðborginni Líkamsárás til rannsóknar eftir nóttina Fjölskylda í norðurljósaleit hrakin á brott af leiðsögumönnum Vilja koma böndum á bókhald trúfélaga Ferðaóðir Íslendingar þyrpast í ferðalög innanlands sem utan Verulega brugðið yfir Hamraborgarmálinu Hátt í hundrað dauðsföll á þremur árum Týndi vinningshafinn gaf sig fram og græddi níu milljónir Felldu úr gildi friðlýsingu en mátu Mumma ekki vanhæfan Kvöldfréttir Stöðvar 2 Býr á Íslandi en dæmd í sex ára fangelsi í Rússlandi Eldur í Hafnarfirði Haraldur mátti ekki hækka launin en Sigríður ekki heldur lækka þau Læknafélagið mótfallið lögleiðingu dánaraðastoðar „Trúði því ekki að þetta væri ég“ Ekki viss hvort nokkru þurfi að breyta eftir tug milljóna króna þjófnað 546 Grindvíkingar vilja selja Þórkötlu húsið sitt Steinunn Ólína hálfu skrefi frá því að bjóða sig fram Baldur mælist með langmest fylgi Stálu áli í Grindavík en gómaðir af lögreglu Útlit fyrir að gasmengun berist til vesturs og suðvesturs Sjá meira
Á vef Forlagsins segir um bókina að hún sé „skemmtilegt og fræðandi“ rit þar sem höfundur „eys úr fróðleiksbrunnum fortíðarinnar“. Viðfangsefnið sé viðleitni fólks frá örófi alda til að „ráða bót á sjúkdómum og kvillum, ekki síst með því að sækja í lyfjaskáp náttúrunnar, nota helga dóma og hluti sem áttu að hafa lækningakraft, fara með bænir, þylja særingar og styðjast við lækningabækur – sem stundum voru þó taldar galdraskræður og gat verið háskalegt að eiga.“ Bergmál og gamlir fordómar Viðari þykir ekki mikið til koma og sakar Ólínu oftsinnis um að éta upp úreltar heimildir og setja fram „án auðkenninga“. Segir hann höfundinn meðal annars „hálfstela heilu blaðsíðunum“ úr inngangi Vilmundar Jónssonar landlæknis að Lækningum – Curationes – séra Þorkels Arngrímssonar og segir kaldhæðnislegt að notast við þá heimild þar sem hún „einkennist af lítilsvirðingu fyrir þekkingu fyrri tíma“. „[Vilmundur] aðhyllist þá vísindahyggju eða vísindatrú sem höfundur gagnrýnir í inngangi en virðist þó að verulegu leyti hafa mótað sjónarmið eða efnistök bókarinnar sem eru þversagnakennd og stefnulaus,“ segir Viðar. „Bergmálið frá Vilmundi sést í snubbóttri afgreiðslu í undirkafla um áhrif Araba á læknisfræðina,“ bætir hann við, og segir „gamla fordóma“ á kreiki. Ritið „meingallað um margt“ Viðar víkur margoft að því að frjálslega sé farið með heimildir eða þeirra ekki getið en virðist einnig vilja ritstýra heimildavalinu. Þannig vísar hann til rita sem hann hefði viljað sjá höfund nota og segir til dæmis: „Vel hefði farið á… og „Nær hefði verið…“ „Það er ljóst að þetta rit er meingallað um margt,“ segir Viðar að lokum. „Megingalli bókarinnar er samhengisleysi og hroðvirkni. Hún er safn fróðleiksmola án eiginlegrar úrvinnslu. Fræðimenn viða að sér margvíslegu efni, móta eigin sýn og stefnu gagnvart viðfangsefninu og nýta til þess heimildir. Þeir umskrifa efnið út frá því, hið raunverulega framlag til fræðanna er að vinna úr efni, ekki afrita það. Ekki dugar að taka upp hráar heimildir sem stýra efninu eins og gert er í þessari bók. Því fer oft fjarri að textinn sé eiginlegur texti höfundar, svo náinn er hann heimildunum.“ Verður svarað á sama vettvangi Vísir leitaði viðbragða hjá Ólínu sem svaraði skriflega. „Viðar verður að eiga um það við sína eigin sómakennd hvernig hann velur að fjalla um aðra fræðimenn. Þó að bók mín Lífgrös og leyndir dómar sé alþýlegt fræðirit fyrir almenna lesendur, er þar hvergi vikið frá viðurkenndum kröfum um fræðileg efnistök og framsetningu. Bókinni var ætlað að gefa innsýn í þekkingarþróun íslenskra lækninga, og undir því stendur hún fyllilega. Ritdómur Viðars Hreinssonar í Sögu er aftur á móti flausturslega unninn. Í honum eru staðreyndavillur og rangfærslur, til dæmis ásakanir hans um um skort á tilvísunum. „Dæmið“ sem hann dregur fram máli sínu til stuðnings eru tvær samhangandi setningar, efnisleg staðreyndaupptaling, um Caspar Bartholin læknaprófessor við Hafnarháskóla. Sú vitneskja er fengin með meiru úr bók Vilmundar Jónssonar landlæknis um Þorkel Arngrímsson Vídalín, sem ítrekað er vitnað til í umræddum kafla, bæði í efnisgreinum á undan og eftir. Aðrar fullyrðingar Viðars í svipaða veru eru staðleysa. Þá skýtur skökku við – í ljósi heimildaskrár –fullyrðing Viðars um skort á alþjóðlegri fræðasýn, því sjálfur tilgreinir hann enga erlenda fræðiðgrein sem hefði átt að koma til álita. Þetta eru ómakleg skrif sem vega að fræðaheiðri. Viðari verður svarað á sama vettvangi síðar.“
Bókmenntir Íslensku bókmenntaverðlaunin Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Fjölskylda í norðurljósaleit hrakin á brott af leiðsögumönnum Innlent „Það þarf að stoppa svona menn áður en þeir drepa einhvern“ Innlent Svipar til gamalla óupplýstra rána Innlent Fullkomlega sáttur við ákvörðun sína en útilokar ekkert Innlent Hamfaragámur Bónus tryggir kældan mat í neyðarástandi Innlent Verulega brugðið yfir Hamraborgarmálinu Innlent „Trúði því ekki að þetta væri ég“ Innlent Hátt í hundrað dauðsföll á þremur árum Innlent Sýknaður af ákæru um að hafa tekið í háls barns Innlent Vilja koma böndum á bókhald trúfélaga Innlent Fleiri fréttir Íbúar Hlíða velta fyrir sér dularfullum hvelli Ísland sé í torfkofanum í meðferð alvarlegra atvika Ný og glæsileg skólaþyrping byggð á Hellu Hamfaragámur Bónus tryggir kældan mat í neyðarástandi Fullkomlega sáttur við ákvörðun sína en útilokar ekkert „Það þarf að stoppa svona menn áður en þeir drepa einhvern“ Hádegisfréttir Bylgjunnar Svipar til gamalla óupplýstra rána Sýknaður af ákæru um að hafa tekið í háls barns Bjartur skírdagur fram undan í höfuðborginni Líkamsárás til rannsóknar eftir nóttina Fjölskylda í norðurljósaleit hrakin á brott af leiðsögumönnum Vilja koma böndum á bókhald trúfélaga Ferðaóðir Íslendingar þyrpast í ferðalög innanlands sem utan Verulega brugðið yfir Hamraborgarmálinu Hátt í hundrað dauðsföll á þremur árum Týndi vinningshafinn gaf sig fram og græddi níu milljónir Felldu úr gildi friðlýsingu en mátu Mumma ekki vanhæfan Kvöldfréttir Stöðvar 2 Býr á Íslandi en dæmd í sex ára fangelsi í Rússlandi Eldur í Hafnarfirði Haraldur mátti ekki hækka launin en Sigríður ekki heldur lækka þau Læknafélagið mótfallið lögleiðingu dánaraðastoðar „Trúði því ekki að þetta væri ég“ Ekki viss hvort nokkru þurfi að breyta eftir tug milljóna króna þjófnað 546 Grindvíkingar vilja selja Þórkötlu húsið sitt Steinunn Ólína hálfu skrefi frá því að bjóða sig fram Baldur mælist með langmest fylgi Stálu áli í Grindavík en gómaðir af lögreglu Útlit fyrir að gasmengun berist til vesturs og suðvesturs Sjá meira