Af alræði og inngripum Kolbeinn Óttarsson Proppé skrifar 10. nóvember 2020 11:45 Eftir því sem erfitt ástand ílengist getur tvennt gerst; annars vegar að hið erfiða ástand verður normið og hins vegar að óþol fólks gagnvart því aukist úr hófi fram. Mannskepnan býr yfir ótrúlegri aðlögunarhæfni eins og sést í alls kyns átökum og stríðum, náttúruhamförum og öðrum hamförum. Eitt sinn las ég bók sem geymdi frásagnir íbúa Lundúna úr síðari heimsstyrjöldinni. Lýsingar þeirra á því hvernig loftárásir Þjóðverja vöndust svo að þau tóku vart eftir þeim lengur eru magnaðar. Hins vegar eigum við líka ótal dæmi um það að samhent átak fjarar út eftir því sem tíminn líður. Heimsbyggðin öll glímir nú við smitsjúkdóm. Á örfáum mánuðum breiddist hann um Jörðina alla og í öllum löndum hefur þurft að grípa til alls kyns aðgerða til að hefta útbreiðslu hans. Samkomubönn, fjöldatakmarkanir, grímuskylda, ýmissi þjónustu lokað, heimsóknir bannaðar til viðkvæmra hópa og svo framvegis og svo framvegis. Eins og vera ber hefur fólk mismunandi skoðanir á þessu, annað væri nú með slíkt inngrip í daglegt líf. Á Íslandi höfum við sem betur fer borið gæfu til að sjá sameiginlega markmiðið, þó vissulega sé aðeins deilt um leiðina þangað. Mér virðist sem bæði viðbrögðin sem ég lýsti hér í upphafi eigi við um okkur Íslendinga. Fyrir sumum eru takmarkanirnar orðnar fullkomlega eðlilegt ástand. Við göngum út úr húsi og finnst við nakin ef við vitum ekki af grímunni í vasanum eða á andlitinu. Okkur dettur ekki í hug að heilsast með handbandi eða faðmlagi og við erum öll orðin sjóuð í þeim dansi sem það er að mæta fólki í heimsfaraldri – stígum til hliðar, stundum aðeins á ská og jafnvel aftur á bak – allt til að halda hæfilegri fjarlægð. Flest getur orðið að normi. Við bíðum fyrir utan búðir, nöldrum kannski aðeins en bíðum samt, og veltum fyrir okkur hvort við náum að fara í jólaklippinguna ef allt gengur vel. Óþolið eykst líka. Eftir því sem fleiri verða fyrir efnahagslegum áhrifum af þeim aðgerðum sem gripið hefur verið til vegna heimsfaraldursins er eðlilegt að fleiri velti nauðsyn þeirra fyrir sér. Markmið allra er að samfélagið fúnkeri sem best til lengri tíma, en fólk deilir um leiðirnar. Og eftir því sem erfiða ástandið ílengist ber meira á því að fólk sé búið að fá nóg. Hugsi, fjandinn fjarri mér þetta er ekki hægt, við þurfum að komast út úr þessu skrýtna normi og aftur í normið sem við þekktum fyrir. Æ fleiri hafa nú stigið fram og kallað eftir því að hömlum verði aflétt. Ég er þeirrar skoðunar að umræða um slíkt sé góð. Ég hef hins vegar þá skoðun að þau sem tali um hömlur sem alræði og telja inngrip ríkisins í einkalíf fólks núna, séu ekki mjög fróð um söguna. Ekki þarf að fletta lengi í gegnum sögubækur til að sjá raunveruleg dæmi um alræði stjórnvalda og má ég kasta einu stykki vistarbandi inn í umræðuna til þeirra sem telja Íslandsmet sett í inngripi stjórnvalda? Ég gæti tekið ótal önnur dæmi, en það að vera neyddur til að vera í húsmennsku einhvers staðar, eins og vistarbandið gerði, er of gott dæmi til að sleppa. Þau sem halda að núverandi aðgerðir stjórnvalda séu meiri inngrip í einkalíf okkar en vistarbandið, eru haldin forréttindablindu nútímamannsins. En það er gott að þessi viðhorf séu komin fram. Það þýðir nefnilega ekki að boða opna og lýðræðislega umræðu um allt en bregðast svo illa við þegar hún leiðir í ljós sjónarmið andstæð okkar. Mín skoðun er að fólk sem setur sig hvað harðast á móti hömlum stjórnvalda sjái ekki skóginn fyrir trjánum. Sé of upptekið af einstaka aðgerðum til að sjá heildarmyndina og hverju þær aðgerðir skila sér. Núverandi bylgja heimsfaraldursins virðist í rénum á Íslandi. Ég hef engan heyrt færa rök fyrir því að betri staða sé ekki vegna þeirra takmarkana og hamla sem settar hafa verið í sóttvarnarskyni. Ef ekki er gripið til aðgerða þá er það náttúrulögmál að bylgjan vaxi. Líkur aukast á atburðum eins og að fá smit í viðkvæman hóp, sem hefur kostað mörg mannslíf síðustu vikur. Pólitíkusar geta ekki rökrætt eða náð málamiðlunum við náttúrulögmál. Við þurfum ekki annað en að horfa til annarra landa, hvar staðan er verri og grípa hefur þurft til harðari aðgerða en hér, til að sjá að svo er. Vonandi halda núverandi hömlur og takmarkanir áfram að virka. Og vonandi höldum við áfram að ræða um ágæti aðgerðanna. Við þurfum að vera undir það búin að grípa aftur til aðgerða þegar næsta bylgja kemur. Þá er gott að hafa lært af reynslunni, geta séð hvaða aðgerðir hafa virkað og hverjar ekki. Því þegar að heimsfaraldri kemur er betra að byggja á reynslu en óskhyggju. Höfundur er þingmaður Vinstri grænna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Alþingi Kolbeinn Óttarsson Proppé Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Mest lesið Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Sjá meira
Eftir því sem erfitt ástand ílengist getur tvennt gerst; annars vegar að hið erfiða ástand verður normið og hins vegar að óþol fólks gagnvart því aukist úr hófi fram. Mannskepnan býr yfir ótrúlegri aðlögunarhæfni eins og sést í alls kyns átökum og stríðum, náttúruhamförum og öðrum hamförum. Eitt sinn las ég bók sem geymdi frásagnir íbúa Lundúna úr síðari heimsstyrjöldinni. Lýsingar þeirra á því hvernig loftárásir Þjóðverja vöndust svo að þau tóku vart eftir þeim lengur eru magnaðar. Hins vegar eigum við líka ótal dæmi um það að samhent átak fjarar út eftir því sem tíminn líður. Heimsbyggðin öll glímir nú við smitsjúkdóm. Á örfáum mánuðum breiddist hann um Jörðina alla og í öllum löndum hefur þurft að grípa til alls kyns aðgerða til að hefta útbreiðslu hans. Samkomubönn, fjöldatakmarkanir, grímuskylda, ýmissi þjónustu lokað, heimsóknir bannaðar til viðkvæmra hópa og svo framvegis og svo framvegis. Eins og vera ber hefur fólk mismunandi skoðanir á þessu, annað væri nú með slíkt inngrip í daglegt líf. Á Íslandi höfum við sem betur fer borið gæfu til að sjá sameiginlega markmiðið, þó vissulega sé aðeins deilt um leiðina þangað. Mér virðist sem bæði viðbrögðin sem ég lýsti hér í upphafi eigi við um okkur Íslendinga. Fyrir sumum eru takmarkanirnar orðnar fullkomlega eðlilegt ástand. Við göngum út úr húsi og finnst við nakin ef við vitum ekki af grímunni í vasanum eða á andlitinu. Okkur dettur ekki í hug að heilsast með handbandi eða faðmlagi og við erum öll orðin sjóuð í þeim dansi sem það er að mæta fólki í heimsfaraldri – stígum til hliðar, stundum aðeins á ská og jafnvel aftur á bak – allt til að halda hæfilegri fjarlægð. Flest getur orðið að normi. Við bíðum fyrir utan búðir, nöldrum kannski aðeins en bíðum samt, og veltum fyrir okkur hvort við náum að fara í jólaklippinguna ef allt gengur vel. Óþolið eykst líka. Eftir því sem fleiri verða fyrir efnahagslegum áhrifum af þeim aðgerðum sem gripið hefur verið til vegna heimsfaraldursins er eðlilegt að fleiri velti nauðsyn þeirra fyrir sér. Markmið allra er að samfélagið fúnkeri sem best til lengri tíma, en fólk deilir um leiðirnar. Og eftir því sem erfiða ástandið ílengist ber meira á því að fólk sé búið að fá nóg. Hugsi, fjandinn fjarri mér þetta er ekki hægt, við þurfum að komast út úr þessu skrýtna normi og aftur í normið sem við þekktum fyrir. Æ fleiri hafa nú stigið fram og kallað eftir því að hömlum verði aflétt. Ég er þeirrar skoðunar að umræða um slíkt sé góð. Ég hef hins vegar þá skoðun að þau sem tali um hömlur sem alræði og telja inngrip ríkisins í einkalíf fólks núna, séu ekki mjög fróð um söguna. Ekki þarf að fletta lengi í gegnum sögubækur til að sjá raunveruleg dæmi um alræði stjórnvalda og má ég kasta einu stykki vistarbandi inn í umræðuna til þeirra sem telja Íslandsmet sett í inngripi stjórnvalda? Ég gæti tekið ótal önnur dæmi, en það að vera neyddur til að vera í húsmennsku einhvers staðar, eins og vistarbandið gerði, er of gott dæmi til að sleppa. Þau sem halda að núverandi aðgerðir stjórnvalda séu meiri inngrip í einkalíf okkar en vistarbandið, eru haldin forréttindablindu nútímamannsins. En það er gott að þessi viðhorf séu komin fram. Það þýðir nefnilega ekki að boða opna og lýðræðislega umræðu um allt en bregðast svo illa við þegar hún leiðir í ljós sjónarmið andstæð okkar. Mín skoðun er að fólk sem setur sig hvað harðast á móti hömlum stjórnvalda sjái ekki skóginn fyrir trjánum. Sé of upptekið af einstaka aðgerðum til að sjá heildarmyndina og hverju þær aðgerðir skila sér. Núverandi bylgja heimsfaraldursins virðist í rénum á Íslandi. Ég hef engan heyrt færa rök fyrir því að betri staða sé ekki vegna þeirra takmarkana og hamla sem settar hafa verið í sóttvarnarskyni. Ef ekki er gripið til aðgerða þá er það náttúrulögmál að bylgjan vaxi. Líkur aukast á atburðum eins og að fá smit í viðkvæman hóp, sem hefur kostað mörg mannslíf síðustu vikur. Pólitíkusar geta ekki rökrætt eða náð málamiðlunum við náttúrulögmál. Við þurfum ekki annað en að horfa til annarra landa, hvar staðan er verri og grípa hefur þurft til harðari aðgerða en hér, til að sjá að svo er. Vonandi halda núverandi hömlur og takmarkanir áfram að virka. Og vonandi höldum við áfram að ræða um ágæti aðgerðanna. Við þurfum að vera undir það búin að grípa aftur til aðgerða þegar næsta bylgja kemur. Þá er gott að hafa lært af reynslunni, geta séð hvaða aðgerðir hafa virkað og hverjar ekki. Því þegar að heimsfaraldri kemur er betra að byggja á reynslu en óskhyggju. Höfundur er þingmaður Vinstri grænna.
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun