Hvernig ætli fólk tæki því ef virkja ætti Elliðaárnar til rafmagnsframleiðslu í dag, ef þær væru enn ósnortnar? Það er nokkuð ljóst að það yrði allt vitlaust. Nú er staðan sú að gamla virkjunin er úrelt og hætt að nota hana fyrir nokkrum árum.

Nú getum við því virkjað Elliðaárdalinn enn betur sem útivistarperlu með því að ganga vel frá virkjana mannvirkjunum sem sögulegum minjum fyrir framtíðina að njóta. 

En ótrúlegt nokk vilja sumir endurnýja virkjunina með nýrri tækni!

Elliðaárnar og virkjun þeirra

Það var eðlilegt árið 1921 að virkja Elliðaárnar í nágrenni aðal þéttbýlisins.  Byggt var myndarlegt stöðvarhús, tvær stíflur og þrýstivatnspípa og tilheyrandi. Samtals framleiddi stöðin um 3,5 MW sem dugði Reykjavík vel um sinn.  Síðar komu Sogsvirkjanir og Toppstöð í Elliðaádalnum. 

Allar þessar virkjanir orka nú tvímælis og yrðu ekki byggðar í dag.  Toppstöðin er löngu aflögð og rekstur Elliðaárstöðvarinnar orðinn óhagkvæmur enda gömul mannfrek tækni notuð. Rekstrinum var því hætt fyrir nokkrum árum.

Nú vilja sumir endurnýja virkjunina með nýrri plast þrýstivatnspípu og niðurgrafinni túrbínu. Þetta gæfi lítið af sér og er óráð. Nú gefst gott færi á að virkja Elliðaárdalinn enn betur sem útivistarparadís með því að færa árnar til fyrr horfs en viðhalda þó Elliðaárstöðinni sem fögrum söguminjum.

Elliðaárstöðin

Stöðvarhúsið sem Guðjón Samúelsson, arkitekt teiknaði er falleg og söguleg bygging sem að sjálfsögðu á að vernda og nýta sem söguminjasafn.

Þrýstivatnspípan milli Árbæjarstíflu og stöðvarhússins er úr timbri.  Hún er óný og að falla saman. Það myndi víst kosta yfir 500 milljónir króna að endurnýja hana í núverandi mynd. Sumir vilja setja plastpípu í staðinn.  Það væri mikið óráð og grafa niður nýja túrbínu.

Ef stöðin er ekki í rekstri þarf ekki þrýstivatnspípu.  Hana má fjarlægja og leggja göngu og hjólastíg í staðinn, sem væri kostur því vegurinn meðfram pípunni er í dag notaður af akandi, hjólandi og gangandi, sem er takmarkandi fyrir alla og skapar hættu.

Árbæjarstífla myndar lón á vetrum sem hleypt er úr á sumrum, fyrir laxinn.  Án rafmagnsframleiðslu er tilgangslaust að safna í lónið. Vafalaust þykir mörgum það fallegt með svönum og fuglalífi. En þegar það á sínar dökku hliðar eins og önnur virkjanalón.  Þegar hleypt er úr lóninu á vorin situr eftir brún eðja og tilvist lónsins takmarkar búsvæði laxins. Lóninu fylgir líka slysahætta.  Þar varð dauðaslys fyrir nokkrum áratugum, þegar barn datt niður í vök fyrir ofan stífluna.  

Árbæjarstífla er ekki lengur þörf. Fjarlægjum hana og setum í stað sérhannaða, göngu- og hjólabrú sem væri betri samgöngubót en stíflan er nú og ódýrari í viðhaldi.

Elliðavatn var áður tvö vötn, Vatnsendavatn og Vatnsvatn. Tilkoma Elliðavatnsstíflu breytti þessum vötnum í eitt stórt lón sem kallað er Elliðavatn.  Árum saman kom stíflan í veg fyrir að laxinn kæmist upp í árnar fyrir ofan vötnin og skerti þannig búsvæði hans.  Loks var gerður laxastigi sem bætti nokkuð úr. 

Elliðavatn er vissulega fallegt og það er erfitt að sjá fyrir sér hvernig landslagið væri án þess.  Líklegra yrði það enn fallegra en í dag þegar vötnin tvö kæmu aftur í ljós og svæðið myndi vaxa upp. 

Laxinn hefur aldrei jafnað sig alveg á þeim mikla skaða sem hann varð fyrir við virkun Elliðaána.  Reynt hefur verið að bæta úr með seiðasleppingum en betra væri að árnar væru sjálfbærar.

Nú skulum við virkja Elliðaárdalinn frá ósum og upp úr með því að færa árnar sem næst upprunalegu horfi og leggja af öll áforum um virkjun ánna. Jafnframt skulum við gera minningunni um gömlu fallegu virkjunina hátt undir höfði eins og hún var.  Virkjum dalinn en ekki árnar.

Höfundur er fv. fjármálastjóri Rafmagnsveitu Reykjavíkur og vinur Elliðaárdalsins.