Dauðinn og jólin Arnar Sveinn Geirsson skrifar 5. desember 2018 09:20 Það er allt í einu kominn desember, sem þýðir að það styttist í jólin og allt sem þeim fylgir. Samverustundir með fjölskyldu og vinum, jólaboð, góður matur, góður félagsskapur og oftast mikil gleði. En á þessum tíma rifjast það líka upp fyrir mörgum hverja vantar í þessar samverustundir. Hverja vantar í gleðina. Þessi tími árs getur í senn verið yndislegur og erfiður. Árin eftir að mamma dó var þetta erfiðasti tími ársins fyrir mig. Allt í einu bakaði ég ekki smákökur með mömmu. Allt í einu gaf ég mömmu enga gjöf úr skólanum. Allt í einu heyrði ég ekki hláturinn hennar mömmu. Allt í einu flæddi yfir mig öll sorgin og allur söknuðurinn. Áfallið sem ég hafði reynt, og tekist, að hundsa var allt í einu að gera sitt besta til þess að fá að komast út og upp á yfirborðið. Við verðum öll fyrir einhvers konar áföllum á lífsleiðinni. Áföllin eru af ýmsum toga og misalvarleg, en eiga það flest sameiginlegt að sjaldnast er maður undir þau búinn. Áfall getur komið eins og þruma úr heiðskíru lofti, en stundum getur það legið í loftinu í einhvern tíma. Sjálfur varð ég fyrir tveimur erfiðum áföllum á innan við ári. Fyrst þegar amma dó og síðan, miklu þyngra áfalli, þegar mamma dó. Allt í einu hafði líf mitt breyst að eilífu. Ég myndi aldrei kalla á mömmu aftur. Aldrei fá knús frá henni aftur. Hvernig tekst einhver á við áfall af þessu tagi? Hvernig átti ég, 11 ára gamall, að takast á við áfall af þessu tagi? Hvernig heldur maður áfram að lifa lífinu? Ég, eins og margir aðrir í sömu sporum, fór að berjast við að gleyma þessari lífsreynslu. Þurrka út þennan hræðilega atburð sem olli mér svo gríðarlega mikilli tilfinningalegri vanlíðan. Í þeirri örvæntingu minni að gleyma, og til að líða betur, bjó ég mér til nýtt sjálf. Aðra persónu. Áfallið réðist á persónuna sem ég var og þess vegna þurfti ég að búa mér til nýja persónu. Ég tengdi þá persónu sem ég var við áfallið. Ég þráði að hætta að líða illa og vera stöðugt minntur á þetta hræðilega áfall. Það eina í stöðunni var að setja upp grímu sem væri mitt nýja, og betra, sjálf. Grímurnar geta verið alls konar. Sumir eru hressir og kátir, aðrir sífellt reiðir og pirraðir, og enn aðrir setja upp trúðagrímu og verja sig með húmornum. Grímurnar eru jafn margar og einstaklingarnir mismunandi. Jafn margar og áföllin eru mismunandi. Jafn margar og aðstæður fórnarlambsins eru mismunandi. Ég setti upp grímu sem var jákvæð, glöð og sterk. Það var það sem ég taldi að væri það besta í stöðunni. Það besta til þess að hætta að líða illa og geta haldið áfram að lifa lífinu. Fyrir ekki svo löngu síðan bjuggu heilu fjölskyldurnar undir sama þakinu. Aðstæður voru hreinlega þannig að synir og dætur, pabbar og mömmur, afar og ömmur og jafnvel langafar- og ömmur höfðu engan annan kost en að deila húsnæði. Yngstu kynslóðirnar bjuggu því með þeim elstu og nálægðin milli þeirra því talsvert meiri en í dag. Fyrir vikið var dauðinn mikið nær öllum á heimilinu. Afinn féll frá, jafnvel á heimilinu að öllum viðstöddum. Það var gangur lífsins. Í dag höfum við fjarlægst þessa tengingu við dauðann og því kannski erfiðara að horfast í augu við hann. Erfiðara að vita af honum. Að vita að hann sé þarna. Árið 2003, þegar mamma dó, var ég engin undantekning. Ég var varla búinn að átta mig á því að amma væri dáin enda ekki ár liðið. Ég var ekki í neinni tengingu við dauðann. Ég átti enga mynd af dauðanum í höfðinu á mér. Og í framhaldinu gerði ég allt sem í mínu valdi stóð til þess að forðast að ræða dauðann og reyndi eins og ég gat að vita ekki af honum. En gætum við undirbúið okkur undir áfall eins og það að einhver nákominn manni falli frá? Hefði ég getað komið í veg fyrir sorgina? Getum við tekist á við dauðann þannig að hann og sorgin sem honum fylgir sé jafn eðlilegur partur af lífinu og það að draga andann? Við munum aldrei komast hjá því að upplifa sorgina sem fylgir því að missa einhvern nákominn, enda ættum við ekki að vilja það. En það er margt sem við hins vegar getum komist hjá og komið í veg fyrir. Við getum komist hjá samviskubitinu sem fylgir áfallinu, af því það getur verið óbærilegt. Sakna ég ekki nóg? Elskaði ég ekki nóg? Af hverju græt ég ekki meira? Við getum verið viss um að við séum ekki ein, af því oft viljum við halda að það sé enginn sem hafi liðið eins og okkur. Við getum komist hjá hræðslunni og kvíðanum sem áfallinu fylgir. Við getum fjarlægt tabúið sem dauðinn er. Við getum verið betur undir það búin að takast á við áfall sem við lendum í. Með því að tala um dauðann og því sem honum fylgir. Með því að tala um þau áföll sem við lendum í og þann tilfinningagraut sem borinn er á borð fyrir okkur í kjölfarið. Og þá, fyrst þá, getum við byrjað á að takast á við dauðann og því sem honum fylgir þannig að hann verði eins eðlilegur partur af lífinu og það að draga andann. Dauðinn á ekki að vera eitthvað sem við óttumst. Dauðinn á að vera tenging okkar við lífið. Hann á að minna okkur á það hversu heppin við erum að vera á lífi. Hann á að minna okkur á það að lifa hvern dag eins og hann sé okkar síðasti. Af því að við vitum aldrei hvenær sá síðasti kemur. Leyfum okkur að minnast þeirra sem hafa kvatt okkur. Leyfum okkur að sakna þeirra. Leyfum þeim að vera hluti af okkur. Verum ekki hrædd um að það muni ræna okkur gleðinni af öllu hinu. Finnum þeim þess í stað farveg í gleðinni. Þannig lifnar minning þeirra við. Þannig tökum við sorgina, söknuðinn og erfiðleikana í sátt. Þannig, á endanum, tökum við dauðann í sátt.Höfundur er fyrirlesari Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Arnar Sveinn Geirsson Mest lesið Sjókvíafúskið mikla Rán Flygenring Skoðun Ég kýs Baldur Guðrún Rögnvaldardóttir Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun Þráhyggja Björns Bjarnasonar Arnar Þór Jónsson Skoðun Skautadrottningin Katrín Jakobsdóttir Einar Steingrímsson Skoðun Vinkona í Ástralíu fékk þessar línur eftir að hafa skoðað gosið á Reykjanesskaga á tölvunni sinni frá aðila á Facebook Matthildur Björnsdóttir Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen Skoðun Halla Hrund – forseti fyrir almanna heill Tryggvi Felixson Skoðun Hvaðan kemur fylgi Katrínar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Almannahagur eða nýfrjálshyggja? Reynir Böðvarsson Skoðun Skoðun Skoðun Ég kýs Baldur Guðrún Rögnvaldardóttir skrifar Skoðun Vinkona í Ástralíu fékk þessar línur eftir að hafa skoðað gosið á Reykjanesskaga á tölvunni sinni frá aðila á Facebook Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Ferðaþjónustan og vaskurinn Pétur Óskarsson skrifar Skoðun Þráhyggja Björns Bjarnasonar Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Nálægð við stjórnmálin – Ólafur Ragnar og Katrín Össur Skarphéðinsson skrifar Skoðun Einföld og afgerandi skref í þágu líffræðilegrar fjölbreytni Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Hvernig standa sveitarfélögin sig í stafrænni þróun? Sigurjón Ólafsson skrifar Skoðun Vald spillir Anna Magnúsdóttir skrifar Skoðun Af hverju skjólshús? Elín Ebba Ásmundsdóttir skrifar Skoðun Sjókvíafúskið mikla Rán Flygenring skrifar Skoðun Almannahagur eða nýfrjálshyggja? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Halla Hrund – forseti fyrir almanna heill Tryggvi Felixson skrifar Skoðun Hvað veit ég? Ég er bara fangi! Ólafur Ágúst Hraundal skrifar Skoðun Sundtískan Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Olía á eld átaka Hópur fólks í Íslenska náttúruverndarsjóðnum skrifar Skoðun Vanmat á hugvísindum og staða íslenskra fræða Lára Magnúsardóttir skrifar Skoðun Fordæmið Sveinn Flóki Guðmundsson skrifar Skoðun Styrk hönd og fim Torfi H. Tulinius skrifar Skoðun Í dag er dagur líffjölbreytileika Hólmfríður Sigþórsdóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Sanngjarnt lífeyriskerfi: Það er dýrara að vera fatlaður Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Stéttarfélög í fjötrum meðvirkar stjórnsýslu Indriði Stefánsson skrifar Skoðun Óheiðarleiki gagnvart öryrkjum Svanberg Hreinsson skrifar Skoðun Tveir valkostir Ragnheiður Jónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn sem sameinar Björk Baldursdóttir,Ingvi Stefánsson skrifar Skoðun Hvaðan kemur fylgi Katrínar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað viljum við? skrifar Skoðun Fátækt er ekki blankheit Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Fremst meðal jafningja: Halla Tómasdóttir á Bessastaði Birna Jónsdóttir skrifar Skoðun Skautadrottningin Katrín Jakobsdóttir Einar Steingrímsson skrifar Sjá meira
Það er allt í einu kominn desember, sem þýðir að það styttist í jólin og allt sem þeim fylgir. Samverustundir með fjölskyldu og vinum, jólaboð, góður matur, góður félagsskapur og oftast mikil gleði. En á þessum tíma rifjast það líka upp fyrir mörgum hverja vantar í þessar samverustundir. Hverja vantar í gleðina. Þessi tími árs getur í senn verið yndislegur og erfiður. Árin eftir að mamma dó var þetta erfiðasti tími ársins fyrir mig. Allt í einu bakaði ég ekki smákökur með mömmu. Allt í einu gaf ég mömmu enga gjöf úr skólanum. Allt í einu heyrði ég ekki hláturinn hennar mömmu. Allt í einu flæddi yfir mig öll sorgin og allur söknuðurinn. Áfallið sem ég hafði reynt, og tekist, að hundsa var allt í einu að gera sitt besta til þess að fá að komast út og upp á yfirborðið. Við verðum öll fyrir einhvers konar áföllum á lífsleiðinni. Áföllin eru af ýmsum toga og misalvarleg, en eiga það flest sameiginlegt að sjaldnast er maður undir þau búinn. Áfall getur komið eins og þruma úr heiðskíru lofti, en stundum getur það legið í loftinu í einhvern tíma. Sjálfur varð ég fyrir tveimur erfiðum áföllum á innan við ári. Fyrst þegar amma dó og síðan, miklu þyngra áfalli, þegar mamma dó. Allt í einu hafði líf mitt breyst að eilífu. Ég myndi aldrei kalla á mömmu aftur. Aldrei fá knús frá henni aftur. Hvernig tekst einhver á við áfall af þessu tagi? Hvernig átti ég, 11 ára gamall, að takast á við áfall af þessu tagi? Hvernig heldur maður áfram að lifa lífinu? Ég, eins og margir aðrir í sömu sporum, fór að berjast við að gleyma þessari lífsreynslu. Þurrka út þennan hræðilega atburð sem olli mér svo gríðarlega mikilli tilfinningalegri vanlíðan. Í þeirri örvæntingu minni að gleyma, og til að líða betur, bjó ég mér til nýtt sjálf. Aðra persónu. Áfallið réðist á persónuna sem ég var og þess vegna þurfti ég að búa mér til nýja persónu. Ég tengdi þá persónu sem ég var við áfallið. Ég þráði að hætta að líða illa og vera stöðugt minntur á þetta hræðilega áfall. Það eina í stöðunni var að setja upp grímu sem væri mitt nýja, og betra, sjálf. Grímurnar geta verið alls konar. Sumir eru hressir og kátir, aðrir sífellt reiðir og pirraðir, og enn aðrir setja upp trúðagrímu og verja sig með húmornum. Grímurnar eru jafn margar og einstaklingarnir mismunandi. Jafn margar og áföllin eru mismunandi. Jafn margar og aðstæður fórnarlambsins eru mismunandi. Ég setti upp grímu sem var jákvæð, glöð og sterk. Það var það sem ég taldi að væri það besta í stöðunni. Það besta til þess að hætta að líða illa og geta haldið áfram að lifa lífinu. Fyrir ekki svo löngu síðan bjuggu heilu fjölskyldurnar undir sama þakinu. Aðstæður voru hreinlega þannig að synir og dætur, pabbar og mömmur, afar og ömmur og jafnvel langafar- og ömmur höfðu engan annan kost en að deila húsnæði. Yngstu kynslóðirnar bjuggu því með þeim elstu og nálægðin milli þeirra því talsvert meiri en í dag. Fyrir vikið var dauðinn mikið nær öllum á heimilinu. Afinn féll frá, jafnvel á heimilinu að öllum viðstöddum. Það var gangur lífsins. Í dag höfum við fjarlægst þessa tengingu við dauðann og því kannski erfiðara að horfast í augu við hann. Erfiðara að vita af honum. Að vita að hann sé þarna. Árið 2003, þegar mamma dó, var ég engin undantekning. Ég var varla búinn að átta mig á því að amma væri dáin enda ekki ár liðið. Ég var ekki í neinni tengingu við dauðann. Ég átti enga mynd af dauðanum í höfðinu á mér. Og í framhaldinu gerði ég allt sem í mínu valdi stóð til þess að forðast að ræða dauðann og reyndi eins og ég gat að vita ekki af honum. En gætum við undirbúið okkur undir áfall eins og það að einhver nákominn manni falli frá? Hefði ég getað komið í veg fyrir sorgina? Getum við tekist á við dauðann þannig að hann og sorgin sem honum fylgir sé jafn eðlilegur partur af lífinu og það að draga andann? Við munum aldrei komast hjá því að upplifa sorgina sem fylgir því að missa einhvern nákominn, enda ættum við ekki að vilja það. En það er margt sem við hins vegar getum komist hjá og komið í veg fyrir. Við getum komist hjá samviskubitinu sem fylgir áfallinu, af því það getur verið óbærilegt. Sakna ég ekki nóg? Elskaði ég ekki nóg? Af hverju græt ég ekki meira? Við getum verið viss um að við séum ekki ein, af því oft viljum við halda að það sé enginn sem hafi liðið eins og okkur. Við getum komist hjá hræðslunni og kvíðanum sem áfallinu fylgir. Við getum fjarlægt tabúið sem dauðinn er. Við getum verið betur undir það búin að takast á við áfall sem við lendum í. Með því að tala um dauðann og því sem honum fylgir. Með því að tala um þau áföll sem við lendum í og þann tilfinningagraut sem borinn er á borð fyrir okkur í kjölfarið. Og þá, fyrst þá, getum við byrjað á að takast á við dauðann og því sem honum fylgir þannig að hann verði eins eðlilegur partur af lífinu og það að draga andann. Dauðinn á ekki að vera eitthvað sem við óttumst. Dauðinn á að vera tenging okkar við lífið. Hann á að minna okkur á það hversu heppin við erum að vera á lífi. Hann á að minna okkur á það að lifa hvern dag eins og hann sé okkar síðasti. Af því að við vitum aldrei hvenær sá síðasti kemur. Leyfum okkur að minnast þeirra sem hafa kvatt okkur. Leyfum okkur að sakna þeirra. Leyfum þeim að vera hluti af okkur. Verum ekki hrædd um að það muni ræna okkur gleðinni af öllu hinu. Finnum þeim þess í stað farveg í gleðinni. Þannig lifnar minning þeirra við. Þannig tökum við sorgina, söknuðinn og erfiðleikana í sátt. Þannig, á endanum, tökum við dauðann í sátt.Höfundur er fyrirlesari
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Vinkona í Ástralíu fékk þessar línur eftir að hafa skoðað gosið á Reykjanesskaga á tölvunni sinni frá aðila á Facebook Matthildur Björnsdóttir Skoðun
Skoðun Vinkona í Ástralíu fékk þessar línur eftir að hafa skoðað gosið á Reykjanesskaga á tölvunni sinni frá aðila á Facebook Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Vinkona í Ástralíu fékk þessar línur eftir að hafa skoðað gosið á Reykjanesskaga á tölvunni sinni frá aðila á Facebook Matthildur Björnsdóttir Skoðun